مراحل طبقه بندي و كد گذاري موجودي هاي انبار :
1ـ شناسايي وليست برداري موجودي كالا :
قبل از هر گونه اقدام براي طبقه بندي و كد گذاري موجودي كالا مي بايست نسبت به شناسايي اقلام موجود در انبار اقدام نمود .اين شناسسايي با توجه به رويت هر يك از اقلام وتوجه به مشخصات و خصوصيات ومحل مصرف آن صورتمي گيرد .
شناسايي اوليه اقلام موجود در انبار نياز به افرادي متخصص و مجرب دارد تا با استفاده از تجارب خود نسبت بهشناسايي اوليه اقلام موجود درانبار نياز به افرادي متخصص ومجرب دارد تا با استفاده از تجاربت خود نسبت به شناسايي هر يك از اقلام موجود در انبار اقدام نمايند .در مرحله شناسايي تعيين نام و مشخصات فني و در صورت دارا بودن شماره فني و ساير موارد آنها باتوجه به مدارك و مستندات موجود ضروري است . پس از شناسايي كليه انواع اقلام موجود درانبار اقدام به تهيه ليستي از قلاممزبور مي شود كه در واقع ليست اوليه اقلام واغباس به شمار مي رود .
پس از ليست برداري از كليه اقلام شناسايي شده موجود درانبار ،اقدام به گروه بندي آنها و تعيين شمخصات كامل مي شود . معمولاً اين گروه بندي با توجه به نحوه سيستم طبقه بندي و كد گذاري كه مورد نظر است به عمل مي آيد . پس از مرحله گروه بندي اقلام ليست مجددي از ليست اوليه تهيه مي گردد و نام و مشخصات فني و نوع و واحد مصرف هر يك از اجناس و اقلام وتعيين كالاهاي مشابه كه مورد مصرف يكساني دارند به صورت گروه بندي شده آماده ميشوند .چنين ليستي كه در واقع ليست نهاي تلقي ميشود آماده براي طبقه بندي نمودن و كد گذاري شدن اقلام دران ميباشد .
2 ـطبقه بندي موجودي كالا :
طبقه بندي عبارت است از جدا سازي و يك كاسنه نمودن به گروههاي همگن با نظمي منطقي .براي طبقه بندي هر يك از موجودي ها ، شناسايي و شناخت اقلام ضروري است به همان گونه كه در طبقه بندياسناد ،اسناد را به دسته هاي مختلف آنچنان طبقه بندي مي كنند تا مابين آنها يك صنعت مشترك كه اساس و پايه طبقه بندي به شمار مي رود وجود داشته باشد . به همين دليل طبقه بندي بايد به صفات مشترك و هم گروه و هم خانواده بودن توجه شود . طبقه بندي كالا در اسناد در واقع يك نوع نظم دادن به موجوديها در انبار ميباشد تاكليه مصرف كنندگان در قسمتهاي مختلف يك شركت بتوانند زبان مشتركي در خصوص انواع موجوديها داشته باشد .
بديهي است طبقه بندي كالا درهر شركت با احتياجات مصرف كنندگان در آن شركت ارتباط دارد . زيرا بنا به ضرورت ، هر شركتي روش و سيستم مطلوبي را با قابليت انعطاف پذيري زياد كه در حين حال سادگي و قابل فهم براي كليه كاركنان باشد انتخاب و پياده مي نمايد .
با انتخاب روش منطقي طبقه بندي كالا كه منطق باشرايط دروني يك شركت باشد امكانات بسيار زيادي را براي عمليات انبارداري بوجود مي آورد . ضمن اينكه عمليات دريافت ،نگهدار يوتوزيع كالا را آسان مي نمايد كاربرد فرمهاي مختلف و رايج در شركت را تسهيل مي بخشند و از اشتباهات مختلفي كه امكان بروز آن وجود دارد جلوگيري ميكند .
سيستم هاي مختلف طبقه بندي موجودي كالا:
اصولاً شركتهاي كوچك به دليل حجم پائين فعاليتهاي خود نيازي به طبقه بندي مفصل كالا در انبار ندارند ولي چنانچه هر شركتي درهر وسعتي بخواهد نسبت به طبقه بندي اقلام خود در انباراقدام نمايد قادر خواهد بود يكي از سيستم هاي متداول طبقه بندي كالا را كه متناسب با نياز خود تشخيص ميدهد انتخاب واجراء نمايد .
هنگام طبقه بندي كالا ، ضن مشخص نمودن شماره طبقه بندي ، به هر يك ازطبقات شماره ( كد ) مخصوص داده مي شود كه گوياي سيستم مورد استفاده از اقلام كالاي موجود در انبار مي باشد .
بطور كلي سيستم طبقه بندي به دو صورت عرضه شده است :
1. سيستم طبقه بندي كالا بطور استاندارد
2. سيستم طبقه بندي كالا بطور عادي و معمولي .
در سيستم طبقه بندي كالا بطور استاندارد سعي بران شده است كه سيستم جامع و فراگيري براي كليه اقلام به عمل آيد تا از آن بتوان در كليه شركتهاي صنعتي و بازرگاني در يك كشور و يا حتيدرسطح بين المللي استفاده گردد .
يكي از سيستم هاي استاندارد وفراگير طبقه بندي كالا ،سيتسم تعرفه هاي گمركي است كه كشورهاي مختلف جهان سعي نموده اند از آن سيستم تعرفه هاي گمركي عمدتاً به منظور كنترل واردات و صادرات كالاهاي كشورها طراحي وارائه شده است وكمتر در مسائل انبارداري شركتها مورد استفاده قرارميگيرد.
يكي ديگر از سيستم هاي استاندارد و فراگيري كه در طبقه كالا مورد استفاده قرار گرفته است ، طبقه بندي كالا در شركت هاي نفتي است كه برطبق سيستم شركت تحت شل (Royal Dutch –Shell) عمل مي نمايد بطوري كه كليه شركت هايي كه با حفاري ،استخراج وتصفيه و پالايش وصنايع نفت سروكار دارند از آن استفالده مي كنند . از جمله شركت ملي نفت ايران كه در حال حاضر از سيستم طبقه بندي و كد گذاري استاندارد كالا و لوازم Materials And Equipment standard And code كه اختصاراً به آن MESC مي گويند استفاده مي نمايند .
كد گذاري موجودي ها و روش هاي آن :
معمولاً برايهر يكزا اقلام موجودي در انبار ، يك شماره رمز ياعلامت اختصاري ( كد ) در نظر گرفته مي شود تا به جاي استفاده ازنام ومشخصات فني از آن شماره رمز ( يا كد )استفاده شود . تعيين كد يا شماره براي هر كالا ضمن اين كه به تسريع امور مربوط به انبار داري كمك فراوان مي نمايد در كنترل موجودي هاي كلا در اخبار وشكل دهي به حسابداري انبار نقش به سطايي را ايفا مي كند . بنابراين كد گذاري ،نخستين قدم در راه برقراري نظم معنا دار در سيتسم هاي اطلاعاتي به شمار مي رود .زيرا اطلاعات در سيستم هاي اطلاعاتي با كد ، شناخت ، ضبط ، ذخيره و بازيابي ميشوند .
كد گذاري يعني شماره بندي منطقي و منظم كالا برحسب طبقات وگروههاي هم خانواده كه كليه اشخاص با زباني مشترك نسبت به شناسايي كالا اقدام ميكنند .
در كد گذاري كالا ممكن است از اعداد ، حروف الفبا ، علاماتي از قبيل ستاره ، اعشار ،علامت ضربدر ، پرانتز و غيره و يا از مشخصاتي مانند رنگ ، حجم ، وزن ، طول ، ارتفاع و غيره و يا تركيبي ازعوامل فوق استفاده نمود .روش هاي كد گذاري كالا متفاوت مي باشد و بستگي به نياز هر شركت ، نوع صنعت ، شرايط موجود ، ويژگي هاي شركت ، ماهيت كالا ، حجم سرمايه گذاري در موجودي كالا ،مقادير ، اندازه و وسعت عمليات شركت وغيره دارد .
كد مشخصه موجودي كالا :
هر شركت بنابه ضروريت و نياز مي تواند كد مشخصه براي كالاهاي خود انتخاب كند ويا اصلاً در نظر نگيرد چنانچه تنوع مشخصه هر گروه موجودي زيادباشد واز 9 نوع تجاوز نمايد بهتر است كد مشخصات دو رقمي تعيين شود .ولي در صورتي كه اصولاً شركتي بيش از 9 نوع رنگ يا مدل و يا هر مشخصه ديگري براي كالاي خود در نظر نداشته باشد بهتر است از عدد يك رقمي بعد از مميز استفاده كند و يا در صورتي كه اصلاً شركتي نياز به تعيين مشخصه كالا نداشته باشد استفاده از كد مشخصه كالا به هيچ وج ضرورت ندارد .
برنامه ريزي و كنترل وارزيابي موجودي ها :
موجودي كالا ي شركتهاي توليد يو بازرگاني تقريباً بيشترين سرمايه گذاري آن شركتها را شامل مي گردد . به همين دليل موجودي كالا مي بايت با مواظبت ومراقبت بيشتر ياداره شود تا كارايي لازم منطبق با خط مشي هاي مديريت در آن حاصل گردد به همين دليل توجه بيشتري نسبت به برنامه ريزي و اعمال سيستم هاي كنترل موجودي دراينگونه شركتها ميشود .
سيتسم كنترل موجودي ضمن رفع نياز سازماني ، بالا بردن راندمان در حد مطلوب و بهينه نمودن هزينه هاي كل موجودي را به دنبال دارد از طرفي تصميم گيري در خصوص خريد انواع موجودي مقدار سفارش وبهترين زمان سفارش آنها خود از ديگر مواردي است كه مي بايد در خصوص موجودي كالا و مواد در يك شركت مورد بررسي و حداقه قرار گيرد .
برنامه ريزي موجودي و كنترل :
بعضي از دارائي ها به دليل ماهيت واهميت آنها نياز بيشتر به توجه مديريت نسبت به ساير دارائي ها دارند . غالباً موجودي هاي كالا و مواد درميان دارائي ها توجه بيشتر مديريت را در شركتهاي توليدي و بازرگاني جلب مي نمايد زيرا اينگونه موجودي ها داراي 2 خصيصه و مشخصه مي باشد .
اول اين كه معمولاً موجودي كالا به منابع و سرمايه گذاري زياد نياز دارد ومقدار سرمايه گذاري دلالت برتوجه مديران به اين بخش مي باشد .زيرا براي تامين منابع مالي اينگونه سرمايه گذاري ها نياز به برنامه ريزي دارند . دوم اينكه موجودي كالا و مواد بطور دائمي در چرخش است و برخلاف دارائيهاي ثابت ،موجودي مزبور به طور مستمر مصرف ودوباره جاي آن پر مي شود .
در روند عمليات توليدي مواد خام در جريان ساخت قرار گرفته سپس تبديل به كالاي ساخته شده مي شود تا به فروش برسد .
گزارش انبار وانبار داري :
براي اينكه از وضع انبار در دوره هاي يا مواقع معين اطلاعات لازم بدست آيد وكنترل و مروري در وضع آنها بشود بايد گزارش هايي تنظيم گردد كه گوياي وضع كلي و جزئي و تشريحي و موجوديهاي آنها باشد . براي اين كار نمونه دو گزارش به شرح زي راست :
1 ـ گزارش مقداري وريالي و موازنه موجودي ها
2 ـ گزارش وضعيت مقداري موجودي ( وارده ـصادره يامصرفي ـ موجودي )
شمارش موجودي ها ( انبارگرداني) :
منظور از شمارش موجويد ها تعيين مقدار موجودي ها در تاريخ انبارگرداني است .اين امر مستلزم شناسايي كالا و متعاقباً شمارش فيزيكي آنها مي باشد . شمارش موجودي ها عمدتاً از طريق توزين ، شمارش فيزيكي واندازه گيري موجودي هاي متعلق به شركت در پايان هر دوره مالي و يا هر زمان مورد نياز ديگري صورت ميگيرد تا پس از تعيين مقدار واقعي وعيني موجودي ها بتوان به نستب به محاسبه قيمت آنها اقدام نمود.
چنانچه انبارگرداني وشمارش موجودي ها بطور صحيح وسيستماتيك انجام شود ،علاوه برحصول اطمينان ازصحت عمليات ثبت شده در دفاتر و مطابقت آن با موجودي عيني موجودي ها ، مداخله بررسي مواد ذيل ضروري ميسازد .
الف : بررسي نحوه چيدن و انبار نمودن ونگهداري كالا در انبار
ب : بررسي واطمينان از موجود بودن كالاي سالم و قابل مصرف در انبار و شناسايي اقلام پرمصرف و كم مصرف .
روش هاي كنترل و شمارش موجودي كالا ( انبار گرداني ) :
چون انبار محل نگهداري انواع كالا واجناس است و اشخاص متعددياحتمال دارد به عللي وارد انبار شوند، لذا در صورتي كه مداوم به روش هاي گوناگون موجودي ها در انبار كنترل و بازبيني وشمارش نشوداحتمال انواع سوء استفاده و اختلاط در موال موجوددر انبار وجود دارد .
بنابراين علاوه بركنترل واحد امور مالي دردوره هاي ختلف به صورت انبارگرداني بنابه به مسئوليت هايي كه افراد ذيل به عهده دارند لازم است هرچند گاه افراد مزبور يانماينده هر يك ازآنها كالاها و اجناس موجود درانبارها را بررسي و گزارش لازم راتهيه وارائه نمايد .
روش هاي كنترل موجودي هاي انبار :
باتوجه به اينكه كنترل انبارها از اهميت ويژه اي برخوردار است روش آن عبارتند از :
1 ـ كنترل موجودي ها از طريق كاردكس :
اين روش در پايان هر ماه ويا هرزماني كه مسئولين امر ضروري ميدانند موازنه وگزارش عمليات تهيه خواهد شد و با كارت حسابداري انبارها مداخله وبازبيني خواهد گرديد واين كارتها نيز علاوه برمقدار كه بايد با كاردكس برابر باشد با مبلغ نيز بايد بايدبا كارت معين موجودي ها در حسابداري مالي مساوي باشد .
2 ـ كنتر لموجودي ها از طريق گزارش هاي روزانه :
اين روش به اين طريق است كه براساس گزارش روزانه قسمتهاي توليدي وكمكي مقدار اجناس و كالاي مصرفشده معلوم خواهد شدواز تقاضل آن از جمع كن اجناس وكالاي موجود در ابتداي دوره و وارده طي دوره و مقدار موجودي انبار بدست خواهد آمد .
3 ـ كنترل موجودي ها به صورت آماري :
الف ـ بايد موجودي چند جنس و كالا از چند گروه يا طبقه را از كارت حسابداري انبار به صورت اتفاقي ( راندم ) استخراج نمود و در برگي يادداشت كرد .
ب ـمقدار موجودي يادداشت شده از كارت حسابداري انبارها را با مقدار همان اجناس و كالا در كارت انبار ( كاردكس ) مقابله كرده در صورت برابرنبودن مي بايست به قفسه اجناس و عين موجودي مراجعه كرد .درصورتي كه ميزان موجودي اجناس در قفسه برابرموجودي مندرج دركارت هاي انبار باشد در آن صورت ازصحت موجودي ها اطمينان حاصل شده است. در غير اين صورت علت مغايرت بايد بررسي شود .
تشكيل كميته شمارش و تعيين اعضاي آن :
عموماً كميته شمارش از افرادي تشكيل ميشود كه ارتباط بيشتري با موجودي هاي انباردارند و از طرفي با درنظرگرفتن كليه نيازهاي عمليات انبار گرداني مورد نياز باشند .معمولاً كميته انبار گرداني تركيبي از مديران مختلف دوايرمالي ، بازرگاني ،توليدي و انبارها و غيره راتشكيل ميدهند .
عمده وظايف واهداف اين كمتيه كه فقط براي يك دوره كوتاه و آنهم براي از ابتدا تا انتهاي دوره انبار گرداني تعيين ومنصوب ميشوند ، برنامه ريزيو هدايت وانجام عمليات هماهنگ در شمارش موجودي ها ميباشد . اصولاً يكي از افراد كميته شمارش به عنوان هماهنگ كننده عمليات انبار گرداني تعيين و انتخاب مي شود و سرپرستي و مسئوليت كليه عمليات شمارش موجوددي ها را برعهده مي گيرد .
كنترل داخلي :
كنترل داخلي يا سيستم كنترل داخلي عبارت است از مجموعه اي از رويه ها ، مقررات و موازين وسياست ها وتدابيري استكه مديريت براي اداره امور و هدايت عمليات يك واحد تجاري در جهت تامين اطمينان نسبي براي رسيدن به هدف انبارگرداني است .
اثر كنترل هاي داخلي برموجودي كالا :
وجود كنترل هاي داخلي مناسب يكي از ابزاري است كه اطلاعات موثقي را به منظور ارائه بهاي تمام شده موجودي كالا در انبار وبهاي تمام شده كالاي فروش رفته واثبات وصحبت مقادير فيزيكي موجودي هارا براي گزارش هاي مالي فراهم مياورد وردرصورت عدم كنترل هاي داخلي مناسب باعث مي گردد اطلاعاتي ناردست در اختيار مديران قرار گيرد و مالاً تصميم گيري نادرستي اتخاذ گردد .