مقدمه
قبل از قرن هفدهم ، علم و فلسفه با یگدیگر در قلمرو معارفبشری مورد تحقیق واقع می شدند و مرز مشخصی میان آن دو وجود نداشت ، تا آنکه دردوران رنسانس ، فرهنگ اومانیسم زمینه های شناخت مسائل اجتماعی را از طریق عقل وتجربه به وجود آورد ؛ این روند در خلال قرن هفدهم آنچنان شتاب یافت که باعث شد درابتدای قرن هجدهم زمزمه ی استقلال و جدایی علوم اجتماعی از فلسفه آغاز شود ؛ وپدیدۀاستقلال و انفکاک علوم اجتماعی از فلسفه نیز به طور طبیعی این اندیشه رانمودار ساخت که پدیدۀ اجتماعی ویژگی های منظمی دارند و قانون حاکم بر رفتار اجتماعیهمانند قانونمندی حاکم بر جهان ماده و طبیعت است .
در مورد اقتصاد هم ،اندیشمندان اقتصادی معتقد بودند که فعالیت های انسان در تولید ، توزیع و مصرف تابعقوانین طبیعی است که باید آنها را شناخت تا آنکه بتوان روابط علمی بین پدیده هایاقتصادی را تبین کرد . از آنجا که این قوانین طبیعی است پس ، مناسب ترین قوانینیهستند که می توانند تعادل به وجود آورند ، به شرط اینکه در وضعیت طبیعی و آزادبکارروند و دولت یا اخلاق یا دین ، در عملکرد آنها دخالتی نکنند . بنابراین پدیده هایعینی اقتصادی و رفتار های انسان عاقل اقتصادی در صحنه اقتصاد ، همانند دیگر رخدادهایفیزیکی، تابع رابطه علمی مشخص است و با روشتجربه قابل ملاحظه و بررسی است . واقعیت این است که پیدایش رفتار های اقتصادی ،تصادفی و اتفاقی نیست ، بلکه نظام علّی و معلولی بر آنها حاکم است ؛ به گونه ای کهمی توان در سایه رابطه علیت ، این رفتار ها را تفسیر کرد ؛ ولی نباید از نظر دورداشت که یکی از اجزاء علت تامه و این رفتار ها و رخدادهای عینی اراده و اختیارانسان است . رابطه اقتصادی در جامعه الزاما"در چهارچوب یک نظام اقتصادی ، مشکل میگیرد و نظام اقتصادی هم بدون « جهت » و « هدف » پذیرفته نیست و « باید » های که « جهت » و « هدف » نظام اقتصادی را تبیین می کنند ؛ « باید » های مبانی نامیده می شود .
اقتصاد چیست
انسان با توجه به تمایلی که به ارضای نیاز های خوددارد ، سعی می کند که با صرف حداقل تلاش یا هزینه ، حداکثر نتیجه را به دست آورد ،این راه و روش ، اصل اقتصاد نامیده شده ، فرد تحت تأثیر هر مشرب خاص که باشد ، لازماست بر مبنای این اصل رفتار کند . بنابرین ، « اقتصاد » علمی است که رفتار و رابطهانسان را با اشیای مادی مورد نیاز او که به رایگان در طبیعت نمی یابد ، مطالعه میکند . مطالعه اقتصاد باید درک ، بیان و تا حدی پیش بینی رفتار اقتصادی انسان راامکان پذیر سازد . این مطالعه باید به بهبود رفاه مادی فردی و اجتماعی بشر کمک کند؛ بنابرین می توان ادعا کرد که اقتصاد ، قبل از هر چیز ، به تجزیه و تحلیل و تو ضیحشرایط و روابطی که در قلمرو رفاه مادی قرار دارد ، می پردازد . و اقتصاد بر خلافعلوم طبیعی ، علم محض نیست ؛ بلکه مجموعه اصول و قواعدی است که تحت تأثیر اراده بشرقرار می گیرد .
موضوع علم اقتصاد
موضوع اقتصاد عبارت است : از ثروت (کالاها ،خدمات و منابع ) از حیث چگونگی تولید ، توزیع و مصرف آن . مقصود از « ثروت » جنبهمالیت و ارزش کالاها و خدمات است ، نه جنبه عینیت اموال ؛ بنابرین ثروت از نظرارزشمند بودن و مالیت موضوع اقتصاد است .
ثروت ،از حیث چگونگی رشد ، توزیع و بهمصرف رساندن آن موضوع اقتصاد است ، نه از حیث آن به این شخص یا آن شخص
تعریف اقتصاد
یکی از معانی اقتصاد در لغت ، میانه روی و پرهیز ازافراط و تفریط در هر کاری است . در آیه « و اقصد فی مشیک » نیز به همین معنی آمدهاست .
از آن نظر که اعتدال در هزینه زندگی یکی از مصادیق میانه روی بوده ، کلمه « اقتصاد » دربارۀ آن بسیار استعمال می شده است تا آنجا که در به کار گیری عرفی از « اقتصاد » غالبا" همین معنی مقصود بوده است . اقتصاد از معانی عرفی خود (میانه رویدر معاش و تناسب دخلو خرج ) ، تعمیم داده شده و معادل economy قرار گرفته است .
به هر حال برای « اقتصاد » که اقتصاددانان از بحث می کنند تعاریف مختلفی ارائهشده است
ارسطو : علم اقتصاد یعنی مدیریت خانه .
آدام اسمیت : اقتصاد ،علم بررسی ماهیت و علل ثروت ملل است .
استوارت میل : اقتصاد ، عبارت است ازبررسی ماهیت ثروت از طریق قوانین تولید و توزیع
ریکاردو :اقتصاد علم است .
آلفرد مارشال : اقتصاد ،عبارت است از مطالعه بشر درزندگی شغلی وحرفه ای . در تعریف دیگر : علم اقتصاد بررسی کردار های انسان در جریان عادی زندگیاقتصاد یعنی کسب درامد و تمتع از آن برای تربیت دادن زندگی است .
روشهای تحقیق ، تحلیل و طرح مسائل اقتصادی
روش شناسی
اقتصاد دارای روش های تحقیق ، تحلیل و بیان موضوعاتی است کهدر بعضی از آنها با سایر علوم مشترک است . در اقتصاد دو روش شناخته شده « روش قیاسی » و « روش استقرای » برای شکل دادن به نظریه های اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد . مبنای اصل روش قیاسی ، قیاسی منطقی و مبنای اصلی روش استقرای ، استقرای منطقی میباشد .
قیاس منطقی
حجتی است که در آن ، ذهن از قضایای کلی ، نتیجه ای جزئی رااستنتاج می کند ؛ به تعبیر دیگر ، قولی است ، فراهم آمده از چند قضیه ، به نحوی کهاز آن قول ، به طور ذاتی قول دیگری لازم آید . قیاس منطقی عمل ذهن برای استنتاج ازکلی است .
استقرایی منطقی
حجتی است که در آن ذهن از قضایای جزئی به نتیجه ای کلیمی رسد و از محسوس به معقول یا از پدیده به قانون میرسد . در این استدلال ، در واقعبخشی از قضایای جزئی دیده شده و سپس حکم آن به همه موارد تعمیم داده شده ، قانونکلی استخراج می شود .
روش قیاس
روش قیاسی ، عبارت است از روشاستدلال عقلیو انتقال از معلول به علت یابر عکس ، با استفاده از لازم و ملزوم ها و روابط منطقی میان قضایا ، برای اثبات یکنظریه کلی .
روش استقرای
عبارت است از روش استدلال از بررسی جزئیات و داده هایآماری و عینی به هدفدستیابی به نتایج و قواعد و احکام عام و کلی ؛ به عبارت دیگر ، حرکت از جزئی به کلیبرای تکوین یک نظریه را روش استقرایی گویند . در این روش استدلال لبتدا از طریقتحقیقات تجربی پدیده های اقتصادی مورد مشاهده قرار می گیرند و سپس با تعمیم نتایجروابط خاص مشاهده شده در پدیده ها ، قواعد و قضایایی کلی و عام ، به صورت یک نظریهیاقانون اقتصادیارائه می شود .
فرضیه
نتایج و قواعد به دست آمده از فرضها در مورد یک پدیدۀ اقتصادیرا با استفاده از روابط و دلایل منطقی ، یک فرضیه اقتصادی گویند .
نظریه
با آزمون تجربی یک فرضیه اقتصادی و با تأیید نسبی روابط و قواعدارائه شده در آن ، به وسیله تحقیقات تجربی در مورد پدیده های خاص اقتصادی ، یکنظریه ساخته می شود . تکرار تأیید نسبی تجربی یک فرضیه ، آن را به صورت یک قانون درمی آورد . این نظریه یا قانون خود می تواند به عنوان فرض های یک نظریه دیگر اقتصادیبه صورت قواعد کلی در روش قیاسی به کار رود .
بودجه و مراحلآن:
برای تعریف بودجه نظریه ها و تعریفهای گوناگونیوجود دارد ولی آنچه که بین همه آنها اشتراک دارد تاکید بر دریافتیها و پرداختیها یکمملکت که حالت کلاسیک تر آن یک دولت میباشد و بر این حساب میتوانیم بودجه را پیشبینی دخل و خرج یک مملکت به مدت یکسال(حالت کلی) در قالب یک طرح دانست که در اینتعریف نکات زیر قابل توجه است
1.پیش بینی: یعنی اینکه بودجه مربوط به امور آیندهاست وچیزی است که اتفاق نیفتاده و قرار است در آینده اتفاق بیفتد به همین منظور ازاصتلاح پیش بینی استفاده شده
2.دخل و خرج:بودجه در حالت کلی درآمدها و هزینه هارا در نظر میگیرد
3.مدت یکسال: بودجه را میتوان کمتر یکسال و یااینکه چند ساله پیش بینی کرد و طبیعی است که هر چه این مدت کمتر باشد دقت آن نیزبیشتر میباشد ولی به دلیل اینکه بعضی از درآمدها و یا هزینه ها فصلی میباشد و هریکسال کل فصلها یک دوره کامل را میگزراند به همین دلیل معمولا بودجه را یکساله پیشبینی میکنند
بودجه جهت اینکه به مرحله اجرا درآید میبایستمراحلی را طی کند اما این مراحل در همه دنیا با هم مشترک نیستند ولی در ایرانمیتوان این مراحل را برای بودجه تعریف کرد که هر یک از این مراحل شامل مراحل دیگرمیباشد ولی در حالت کلی این مراحل را طی میکند
الف.تنظیم و پیشنهاد بودجه(توسط قوه مجریه یا بهتربگیم توسط دولت)
ب.تصویب بودجه(در اغلب کشورهای جهان مجلس و یاچیزی شبیه مجلس که نماینده مردم باشد مانند ایران که این وظیفه به عهده مجلس شورایاسلامی میباشد)
پ.اجرای بودجه(توسط قوه مجریه یا همان دولتبا)
ت.کنترل و نظارت بر اجرای بودجه(مجلس با همکاریدولت و سایر قوا و زیر مجموعه های آنها)