مقدمه
اهميت نماز :
1ـ از نظر دين
نماز ستون دين است كه مرتب روح انسان رابا خدا و صفات نيكوي الهي ارتباط مي دهد . و دين وقتي با عملي زنده توأم نباشد كه ميان بنده و آفريدگار را ارتباط دهد و روح را بسوي رستگاري بكشاند ، مفهومي نخواهد داشت . »
2 ـ از نظر روان پزشكي
الا بذكرالله تطمئن القلوب
ها : با ياد خدا دلها آرامش مي يابد .
امروزه بسياري از روانشناسان و پزشكان روحي دريافته اند كه دعا و نماز و داشتن يك ايمان محكم به دين ، نگراني ، تشويش ، يأس و ترس را كه موجب نيم بيشتري از بيماريهاست برطرف مي سازد .
3 ـ از نظر رواني
قد افلح المؤمنون ، الذينهم في صلاتهم خاشعون
براستي كه مؤمنان رستگارند، كساني كه در نمازشان خشوع ميورزند
توجه و خشوع كه از شرايط مهم نماز است ، وسيله ايست براي پرورش و تمرين حضور ذهن و تمركز حواس كه در زندگي بسيار حائز اهميت بوده بيشتر موفقيتهاي انسان در نتيجه همين تمركز فكر و توجه كامل و حضور ذهن است .
4ـ از نظر اخلاقي
آن الصلوه تنهي عن الفحشاء و المنكر
نماز آدمي را از بديها و تباهيها باز مي دارد .
نماز با توجه دادن به خدا و صفات نيكوي الهي و روز قيامت آدمي را از بديها باز مي دارد وفضائل اخلاقي و انساني را در وي تقويت و به اخلاق الهي آراسته مي گرداند .
5 ـ از نظر تربيتي واجتماعي
نظافت و طهارت لباس و بدن ، و غصبي نبودن لباس و محل نماز ، و وقت شناسي وغيره از شرايط صحت نماز است و نمازگزار واقعي طبق آيات 19-35 سوره معارج كسي است كه ( نمازش ترك نشود ، و قسمتي از اموال خود را از آن بينوايان و محرومين بداند ، روز جزا را باور داشته خود را از عذاب پروردگار ايمن نداند ، دامان خود را از شهوتراني پاك نگاهدارد و به امانتها و عهد و پيمان خود وفادار باشد ، و براي حفظ حقوق مردم نترسد ) و براي شهادت قيام كند .
افزون براينكه شعارهاي متن نماز خود سازنده و تربيت كننده فرد واجتماع است .
6 ـ از نظر سياسي
يكي از امتيازات حكومت اسلامي بر ساير مكتبهاي سياسي نماز و ساير برنامه هاي عملي آن است چه همه مكتبها ابتدا دم از خلق مي زنند و نويدهاي بسيار به مردم مي دهند ومردم هم قول پيروي و فداكاري وهمبستگي ، ولي پس از مدتي ، ايده ها و شعارها وعددها و قرارها به دست فراموشي سپرده مي شود و به وضع اختناق و استعمار باز مي گردند . و اين اسلام است كه با برنامه هاي عملي وتمرينهاي روزانه و شعارهاي سازنده اذان ، نماز و ساير عبادات ايده ها و تعهدات و مسئوليتها را در ميان همه اقشار زنده و پايدار داشته و باعث مي شود كه دولت وملت همواره به عهد خود وفادار بمانند .
آري هر روز مسلمانان ، بدون هيچگونه امتيازي با شنيدن اذان براي نماز جماعت گردهم جمع مي شوند ، و روح ايمان ، وحدت و همبستگي تعاون و همياري كه ضامن اجراي قوانين است در آنها تجديد و تقويت مي گردد وروزهاي جمعه همه جماعتهاي هر شهري بصورت يك اجتماع عظيم و با شكوه در مي آيد و در خطبة نماز جمعه مسائل سياسي و اجتماعي مطرح مي گردد و مردم از مشكلات هم با اطلاع مي شوند و همگي با هم به حل مشكلات مي پردازند و سالي يكبار اجتماعات شهرها و كشورهاي مختلف اسلامي دور از هر گونه تفاخر و ريا جمع مي شوند و روزي پنج نوبت پيرامون كعبه ( خانه خدا يا خانه مردم ) نماز وحدت مي خوانند . و در اين اجتماع سالانه مسلمانان با يكديگر آشنايي پيدا مي كنند ، و از مشكلات هم مطلق مي گردند و همه با هم احساس برادري و همبستگي مي كنند .
7 ـ از نظر معنوي
همانطور كه در روايات آمده « الصلوه معراج المؤمنين » نماز معراج و سفر معنوي شخص با ايمان بسوي خدا است . « والصلوه قربان كل تقي » و نماز مايه تقرب و نزديك شدن افراد پرهيزگار به خدا خواهد بود . و طبق آيه قرآن : س 17 نماز شب انسان را به مقام والاي معنوي مي رساند .
( به نام عالم يكتا )
احكام ـ نماز و فوايد آن
نماز يكي از عبادات است ، عبادت عبارتست از حضوع قلبي در برابر معبود همراه با دوستي عميق و فناء و درجلال و جمال او .
گرچه خداوند از تمام جهانيان بي نياز است و عبادت هيچ بنده اي برايش سودي و معصيت هيچ گناهكاري برايش زياني نخواهد داشت . ولي خداوند متعال انسانها را بيافريد تا به وسيلة عبادتي كه به جا مي آورند با آنها سخن گويد و با پرتو هدايت رباني برآنها متجلي شود .
عبادت نه تنها به خضوع است بلكه طبق آيات قرآن شامل ، شكر ، توكل ، اخلاص ، ركوع ، سجود و دعا كه همه آنها جزو نماز است .
نماز عبادت مشتركي بين تمام اديان است وبراي آن تعريفهاي بسيار ذكر شده كه يكي از بهترين آنها تعريف اگوست سياتيه استاد فلسفة دانشگاه پاريس است كه در كتاب خود فلسفة دين مي نويسد : « دين ، روح انسان را با نيرويي نامرعي كه مقدراتش را در اختيار دارد ارتباط مي دهد و نماز ( كه اين ارتباط را برقرار ميسازد ) همان دين در حالت عمل يا همان دين حق است . »
دين وقتي با عملي توأم نباشد كه ميان بنده وآفريدگار راارتباط دهد و روح را به سوي رستگاري بكشاند مفهومي نخواهد داشت . به گفته پيامبر :
( لاحير في دين لاصلوه فيه )
« ديني كه در آن نماز نباشد خيري در آن نيست » .
امروز جديدترين علم پزشكي يعني روان پزشكي همان چيزهايي را تعليم ميدهد كه پيامبران تعليم ميدادند چرا ؟
به علت اينكه پزشكان روحي دريافته اند كه دعا و نماز و داشتن يك ايمان محكم به دين نگراني ،تشويش ، هيجان و ترس را كه موجب نيم بيشتري از ناخوشيهاي ما است برطرف مي سازد .
امروز حتي پزشكان روانشناس نيز مبلغين متجدد دين شده اند و براي نجات از آتش جهنم همين دنيا يعني زخم معده ، آنژين ، اختلالات عصبي و جنون ، گرويدن به دين را توصيه مي كنند .
متأسفانه هنگامي كه تمام درها به روي ما بسته شد و آخرين نيرويمان تمام ميشود متوجه خدا مي شويم ولي چرا تا آنموقع صبركنيم چرا ؟ ، هر روز تجديد قوانكنيم ؟ من هرگاه به نماز عبادت پرداخته ام درآن لحظات حس مي كنم اعصابم آرامش يافته ودر سكوت و ثبات بي نظيري فرو ميروم .
( ان الصلوه تنهي عن الفحشاء و المنكر )
« نماز آدمي را از بديها وتباهيها باز مي دارد »
اين نماز است كه با توجه دادن به خدا و روز رستاخير آدمي را از بديها باز مي دارد و فضائي اخلاقي و انساني را در وي تقويت مي كند و به اخلاق الهي آراسته مي گرداند . نماز به آدمي نيروي تحمل غمها و مصائب مي بخشد و انسان را اميدوار ميسازد و قدرت ايستادگي و استقامت در برابر حوادث بزرگ به او مي دهد .
قد افلح المومنون الذين هم في صلاتهم خاشعون
« براستي كه مؤمنان رستگارند كساني كه در نمازشان خشوع مي ورزند »
نماز مايه رستگاري و خوشبختي انسان در دو گيتي است . البته در صورتي كه با توجه به خشوع به جاي آورده شود .
خاشع كسي است كه در برابر جلال و عظمت پروردگار قلبش را خضوع و بيم و اميد فراگرفته و مؤدب درهيبت معبود فرورفته توجه والتفاتي به جاي ديگر نداشته باشد . همچون اميرمؤمنان علي ( ع ) بهنگام نماز آن چنان مجذوب جلال و عظمت پروردگار مي شد كه كائنات درنظرش عدم محض بود .
در يكي از جنگها تيري به پايش فرونشست ، پيغمبر فرمود ، چون به نماز برخاست آن تير را از پايش درآوردند ، چه علي به هنگام نماز از خود آگاه نبود وتنها خدا را پرستش مي كرد .
غير از حركات ظاهري نماز كه هركدام فلسفه و رازي دارد و غير از ذكرها و تسبيح هاي آن كه هر كدام مفاهيم بلندي را در برگرفته است . روح نماز همان ( توجه ) است . نمازگزار با اخلاص و آگاه به رمز و راز عبوديت بايد همواره و در تمام لحظات نماز متوجه باشد چه مي كند و در چه مقامي ايستاده ، با كه سخن مي گويد ، طرف خطابش كيست ، حرف و خواسته اش چيست . نماز كه پايان يافت بايد نشست و دعا خواند و ذكر گفت و خدا را ستايش كرد و از او حاجت خواست و حالت معنوي نماز در صورت زيبايي عبادت و بندگي را تا مدتي پس از اتمام نماز نگهداشت ، استمرار بخشيد ( به حالت نماز و خواندن دعاهاي مستحب تعقيب نماز است . ) . تعقيبات نوعي بدرقه است . همانگونه كه اذان و اقامه …. نوعي استقبال است مهماني بهتر حق ميزبان را ادا ميكند كه از قبل طعام و پس از آن نيز با صاحبخانه ، گفتگو و احوالپرسي و حضوردر محضر داشته باشد و گرنه خود رابه سرسفره برساند وهمين كه خورد فوري و بي خداحافظي و بي تشكر برخاسته و ميزبان را ترك كند بي ادبي كرده است .
نماز فريضة‌الهي است ولي پيش از نماز آماده شدن در مسجد و مصلا به انتظار نشستن اذان و اقامه گفتن ذكرها ودعاهاي مستحب پيش از نماز را خواندن به استقبال نماز رفتن است و تعقيبات هم بدرقه آن محسوب مي شود . بي اعتنايي به تعقيبات بي علاقه گي به خود نماز را ميرساند .
اما قرآن درباره نماز مي گويد :
نمازانسان را از فحشا و منكر باز ميدارد
در جاي ديگر مي فرمايد :
نماز را براي ياد و توجه به من بپادار
و در جاي ديگر
با ياد خدا دلها آرام ميگيرد
چگونه عبادت كنيم ؟ روش عبادت را بايد از قرآن آموخت .
1 ـ عبادت آگاهانه :
رسول خدا (ص) فرموده است : از نماز ، آن قسمتي مورد قبول است كه انسان براساس تعقل و آگاهي بخواند .
2 ـ عبادت عاشقانه :
آنگونه كه بيمار از غذاي لذيذ لذت نمي برد عبادت كنندگان بي شوق هم لذتي از پرستش نمي برند .عبادت بايد همراه محبت و عشق و نشاط و لذت باشد نه همراه كسالت و بيحالي و افسرده دلي .
3 ـ عبادت خالصانه :
گوهر خلوص به عبادت ها ارزش واعتبار مي بخشد و عبادتي كه خالص براي خدا نباشد و ريا ، نفاق ، شهرت طلبي وعوام فريبي باشد فاقد ارزش است و نزد خداوند هم پذيرفته نيست .
4 ـ عبادت خاشعانه :
اين خشوع قلبي بايد سراسر وجود اهل عبادت را فراگيرد . راه بدست آوردن آن اين است كه نمازگزار چنان عبادت كند كه گويا خدا را مي بيند و ذلت و كوچكي خويش را در برابر قدرت وعظمت او حس ميكند .
5 ـ عبادت مخفيانه :
انسان مصون از دام هاي شيطان نيست و عبادت هاي عابد چه بسا با عجب و ريا و خودنمايي تباه مي شود . راه غلبه براين افت عبادت هاي پنهاني است .
يكي از فوايد نماز آثار بهداشتي آن است كه اطباء براي آن برشمرده اند :
1- از شرائط نماز نظافت بدن و لباس و شستشوي دست و صورت و پاها است كه از نظر بهداشت و سلامتي بسيار حائز اهميت است .
2- افعال و حركات نماز خود يكنوع ورزش و نرمش است كه درهر سني مفيد و سودمند است .
3- ركوع نماز در تقويت عضلات ديواره شكم مفيد بوده و به كار معده كمك مي كند .
4- سجود نماز باعث رانده شدن هوا از ميان معده به دهان مي شود و دشواريهاي هضم و انعكاسات قلب را برطرف ميسازد .
5- نماز با ركوع و سجودش عضلات پشت را قوي مي گرداند وحركات سلسلة فقرات پشت را نرم مي سازد و در نتيجه امراض عصبي و عضلاني را آرامش مي بخشد .
اخيراً بعضي از دانشمندان براي تقويت عضلات تمرينهايي معين كرده اند كه برخي از آنها شبيه به حركات نماز است .
ترك نماز موجب غفلت و فراموشي خدا و روز جزا و فضائل اخلاقي در نتيجه فرورفتن درشهوات مي شود . چنانكه امروزه جوانان تارك نماز رامي بينيم كه چگونه در شهوات و بلهوسيها غوطه ور شده فضائل اخلاقي را به دست فراموشي سپرده اند .
بنابراين نماز عامل مهمي براي حفظ جوانان از فرورفتن درشهوات بوده همچون سرودي است كه پيشاهنگان ميخوانند تا روح نيكوكاري در آنان تقويت شود .
يكي از مبادي بزرگ قرآن بعد از پرستش خداي يگانه اخلاق است و تكيه اخلاق هم برتقواست . حضرت محمد ( ص ) روي چنين پايه ها قرارگرفت كه از فولاد محكمتر شد .
ارتباط خالصانه انسان با خدا نورانيت ضمير و صفاي باطن و بصيرتي به همراه دارد كه انسان را در پيچ و خم هاي زندگي وبن بست ها ومشكلات هدايت ميكند .
اخلاص و دوري از هواي نفس و تقوا اين نتيجه را دارد كه روشن بيني انسان را مي افزايد و انسان را از تاريكي هاي شرك و جهل و هوس به فضاي نور و توحيد وعلم مي رساند.
آنكه اخلاص داشته باشد به نور و رستگاري ميرسد . اخلاص ارزش فوق العاده دارد و در عين حال بسيار دشوار است . امام سجاد ( ع ) در دعاهاي سحر ماه رمضان از خداند مي خواهد كه دل را از نفاق و عمل را از ريا پاك گرداند . خداوند شيرخالص و گوارا از ميان غذا و خون پديد مي آورد ، انسان خالص نيز بايد از لابه لاي آلودگيها وناپاكي هاي محيط جان خود را سالم نگهدارد و نيت و عمل خود را از آلايش ريا پاك سازد و روسفيد بيرون آيد .
اينگونه اخلاص ارزشمند و مهم است . مخلص خود را در اختيار پروردگار ميگذارد و دل را خانه محبت او مي سازد وانگيزه الهي را برهمه اعمال و رفتار خويش حاكم ميكند و از اين راه به عزت و سربلندي مي رسد .
نمازگزار وقتي در سلام نماز به همه مومنان و بندگان صالح و برخودش سلام ميدهد ، احساس ميكند كه تنها نيست و يكي از احاد امت بزرگ اسلام است و با مردان خدا در هر جاي زمين احساس همبستگي مي كند .
سلام ، غير از نماز در برخورد هاي مسلمانان در جامعة اسلامي يكي از آداب معاشرت وادب و اخلاق بشمار مي آيد كه هم جلب محبت و دوستي مي كند هم نشان تواضع و فروتني است وهم پاداش بسيار دارد .
امام صادق ( ع ) سلام كردن به هر كس را يكي از نشانه هاي تواضع و نداشتن غرور و تكبر ميشمارد . گاهي سلام دادن وسيلة تشويق است . هر كس در سلام كردن يا در جواب سلام دادن ميان فقير و غني فرق بگذارد خداوند در قيامت براو غضب ميكند .