چكيده:(abstrsct)
فناوري اطلاعات با رشدي شتابان عرصه هاي گوناگون زندگي بشري را تحت تأثير قرارداده و باعث تحولات بنياديني در بسياري از اصول و شيوه ها در واحد هاي تجاري شده است. اينترنت يك فن آوري بسيار با اهميت بوده و تحولات بسيار عظيمي داشته است.
اقتصاد و خصوصاً عرصه تجارت و بازرگاني نيز نه تنها از تحولات ناشي از فناوري اطلاعات بركنارنمانده ، بلكه خود به مثابه موتورمحركه اي ، موجب توسعه آن شده است. تجارت الكترونيكي حاصل پيوند ميان تجارت و فناوري اطلاعات و پديده اي به سرعت درحال گسترش است. به گونه اي كه اكنون 60 درصد تجارت جهاني را به خود اختصاص داده است.1
ازآن جائي كه رشد چشمگير به كارگيري تجارت الكترونيك قابل توجه بوده لذا اكثر سازمانهاي تجاري به سمت تجارت درون خطي مي روند، تا در بازار رقابتي بر مبناي ديجيتالي به موقعيت ها و پيشرفت هاي بهتري دست يابند. فرايند تجارت الكترونيك ماهيت پيچيده اي دارد و در برگيرنده تغييرات الگوها و فرايندهاي تجاري است. بنابراين مطالعه اين پديده جديد تجاري بر مبناي تجربه سازمانهاي كه نوآوري تجاري را در جهت تجارت الكترونيك تغيير داده اند مطالعه اي ارزشمند است.2
پيشرفت در اطلاعات و ارتباطات، تنها در زمينه روابط بازرگاني وتجاري داراي منشأ اثر نيست، بلكه ارتباطات افراد، مبادله اطلاعات، چگونگي كسب و كار، آموختن و آموزش افراد، همه از اين تحول و دگرگوني اثرمي پذيرند. شايد بهترين عنوان براي اين تحول، عنوان انقلاب الكترونيك يا ديجيتال باشد كه همه برداشت هاي ما از زمان و مكان را از اساس، تغيير داده است. اين انقلاب الكترونيك ، يك رويداد طبيعي است كه رو به جلو حركت مي كند و ما نقشي دركنترل و تعيين سمت و سو براي آن نداريم.
با اين همه ، هر چند هدف از تجارت الكترونيكي ، خودكار كردن (اتوماسيون) معاملات تجاري الكترونيكي ، تنها به اتوماسيون عمليات دستي و حذف معاملات بر كاغذ محدود نمي شود ، بلكه انتظار مي رود اين فناوري ، شيوه كار سازمان ها و بنگاه هاي تجاري به ويژه سيستم هاي حسابداري را به طور بنيادي تغيير دهد . و بنا به اهميت موضوع و نيز با توجه به اقداماتي كه درايران براي فراهم شدن شرايط تجارت الكترونيكي در بخش هاي مختلف صورت پذيرفته است، واز آن جائي كه سيستم هاي حسابداي واحد هاي تجاري جزئي از واحد تجاري بوده و نيز به نوعي تحت تاثير اين تحولات نوين قرارمي گيرند، لذا اين مقاله رابطه بين تجارت الكترونيك و سيستم هاي حسابداري ، و تاثير اين پديده را بر روي سيستم هاي حسابداري در يك واحد تجاري را مورد بحث، و بررسي قرارمي دهد.
.
1- تجارت الكترونيكي راهي به جهاني شدن،انتخاب شوراي سر دبيري، ماهنامه تجارت الكترونيك، خرداد ماه 1383 ، ص11
2 - Maged Al – mashari. Electronic Commerece – A comparative Electronic Commerece.
مقدمه:
تجارت از طريق اينترنت در حال افزايش است ، و تاثير زيادي بر روي تجارت ومؤسسات و
زندگي افراد جامعه دارد. تجارت الكترونيك با كاهش هزينه هاي مبادلاتي و تمركز محصولات
و خدمات متمايزي كه ارائه مي دهد باعث افزايش رقابت مي شود.
بعد از سالها جنبش تجارت الكترونيك ، محققان و متخصصان دريافته اند كه الگوي هاي تجاري كه با تكنولوژي اطلاعات مورد پشتيباني قرار گرفته ، بحث مهمي در جامعه تجاري شده است.
وازه"روش تجاري" به طرزي گسترده در ادبيات تجارت به كارمي رود. برخي روشهاي تجاري را موارد يا شرح مختصر قضايا مي دانند، و ديگران الگوي تجاري را مجموعه عناصر مديريت مي دانند نظير فرهنگ ، حكومت ، ساختارتصميم گيري و غيره.
در ادبيات، چندي از تعريفهاي دقيق روش تجاري يا بحثهاي سيستماتيك در موارد مدلهاي تجاري را مي توان مشاهده كرد. در اين مطالعه ، ما بر روي مباحث الگوهاي تجاري بالاخص تجارت الكترونيك وسيستم هاي حسابداري متمركزيم. يك الگوي تجاري ازتجارت الكترونيك، استراتژي رقابتي براي بازار و ساختار پروسه هاي تجاري براي مسيركامل تجارت الكترونيك از قبيل بازاريابي و تبليغات ، مذاكره ، خريد، طراحي تفصيلي محصولات و يا ارائه خدمات ، پرداخت با ابزار امنيتي ، خدمات پس از فروش و هوشمندي پس از فروش مي باشد.
از آن جايي كه مضمون و مفهوم تجارت الكترونيك ، تجارتي است كه با تكنولوژي اطلاعات حمايت مي شود ، مرز ميان الگو برداري تجاري و الگوبرداري سيستم اطلاعات معمولا تيره و تاراست. عمده موضوع ادبيات تجارت الكترونيك متمركزبرالگوهاي جديد تجاري است. ولي در رابطه با الگوبرداري سيستم هاي اطلاعات حسابداري و تجارت الكترونيك تحقيقات زيادي صورت نگرفته است. يك سيستم اطلاعات يكپارچه در تجارت الكترونيك معمولا متشكل از چندين سيستم اطلاعات مستقل است كه توسط عرضه كننده، مشتري و واسطه ها توسعه مي يابد و اين سيستم هاي اطلاعات مستقل به اينترنت متصل مي شوند.1
انسان در طول حيات تاريخي خود مسير رشد و ترقي را طي كرده و به عنوان مخلوق برتر هستي، همواره رو به كمال دارد، ودر طول حيات تاريخي خود مسير رشد و ترقي را طي كرده و در اين راه كشف حقايق پنهان جهان پيرامون، همت گماشته است.
يكي از مهم ترين عوامل شكوفايي حيات اجتماعي ، عنصر مهم ارتباطات است. هر چه مكانيزم هاي اين عنصر مهم ساده تر، دقيق تر و سريع تر شده ، انسان و جامعه جهاني را در دستيابي به اهداف بيشتر ياري رسانده است.اينترنت به مثابه ابزاري قدرتمند ، سريع و دقيق درتبادل اطلاعات، نقش مهمي را در تحولات اقتصادي، اجتماعي ، سياسي و فرهنگي جوامع به خود اختصاص داده است. يكي از كاركردهاي مهم اينترنت ، كاربرد آن درتعاملات اقتصادي بين افراد، شركت ها وبه طور كلي دربازارهاي دادوستد منطقه اي و بين المللي است.2
.
1 - Shouhong wang. Designing information system for Electronic Commerece.
2- حاجي بابايي، مريم .سيحون، مهناز. چالش هاي پيش روي بيمه الكترونيكي،اولين همايش بين المللي تجارت الكترونيك ، انتشارات
شهر فيروزه ، ص 23
تجارت الكترونيك چيست؟
تجارت الكترونيك1، مبادله اطلاعات تجاري بدون استفاده از كاغذ است، خريد از طريق اينترنت يك نمونه از مثال تجارت الكترونيكي مي باشد. بطور كلي واژه تجارت الكترونيكي اشاره به معاملات الكترونيكي دارد كه ازطريق شبكه هاي ارتباطي انجام مي پذيرد.
ابتدا ، خريدار يا مصرف كننده به جستجوي يك مغازه مجازي از طريق اينترنت مي پردازد و كالائي را از طريق وب يا پست الكترونيكي سفارش مي دهد و نهايتاً كالا را تحويل مي گيرد. بديهي است كه به اين ترتيب فرآيند خريد كالا به سادگي و سرعت انجام مي پذيرد. صورتحساب نيز به طرق مختلف از جمله به صورت نقدي، پس از تحويل جنس، واريز وجه به حساب بانكي فروشنده ،Postal money orders و يا از طريق كارت اعتباري مي تواند پرداخت شود.2
تعاريف:
تعاريف متعددي از تجارت الكترونيك شده است ، از جمله اين كه ( كاربرد وسيع اطلاعات در پردازش هاي تجاري كه با بهره گيري ازابزارالكترونيكي و به منظور نيل به يك هدف تجاري
صورت مي گيرد را گويند.)
درتعريف ديگري ازاين مفهوم، عنوان شده است كه ( تجارت الكترونيك تلفيقي ازارائه كالا و خدمات ، را بوجود مي آورد.)
گروهي ديگرمعتقدند: (تجارت الكترونيكي به استفاده ازمجموعه كاملي از ابزار الكترونيكي براي برقراري ارتباط ميان فروشندگان ومشتريان ، توليدكنندگان ، و توزيع كنند گان كالا،... كارمندان يك موسسه تجاري،انجام سفارشات خريد كنترل انبار و توليد اتوماتيك اطلاق مي شود.)3
تجارت الكترونيكي يعني تجارت با حداقل دخالت انسان و درنهايت تجارت بدون دخالت انسان است، بنابراين با توجه به اينكه در تجارت الكترونيكي نيازي به دخالت انسان نيست به همين دليل معايب و مفاسد احتمالي كه ازدخالت انسان در تجارت متصوراست قابل پيگيري مي باشد و حال
آنكه موارد مثبت و كارشناسنامه انسان در تجارت الكترونيكي قابل استفاده است.4
تاريخچه تجارت الكترونيك:
حدود123 سال ازاختراع تلفن توسط الكساندرگراهامبل مي گذرد.اختراع بل در سال 1876، تجارت الكترونيكي را به گونه اي كه امروزشناخته مي شود ، پي ريزي كرد. برخي براين عقيده اند كه به كارگيري عدد بي اهميت صفر(0) در محاسبات رقمي، ستون فقرات تجارت الكترونيكي است كه از شبه قاره هند سرچشمه مي گيرد. امروزه كشور هندوستان يكي از جوامع مدرن است
كه متخصصين نرم افزار اين كشور، منشأ بسياري از نوآوري ها و اختراعات صورت گرفته در
-
1- تجارت الكترونيك (EC) واژه اي است كلي كه به واقع تمام اشكال تجارت الكترونيك را تحت پوشش قرار ميدهد .
شش زير مجموعه درتجارت الكترونيك وجود دارد .كه عبارتند از: شركت به شركت؛(B2B ) شركت به مصرف كننده؛(B2C ) دولت به مصرف كننده (G2C)دولت به شركت؛(G2B) دولت به دولت؛ (G2G ) مصرف كننده به مصرف كننده؛. (C2C)
2- نيكبخش تهراني، محمد حسن. آذر صابري ، مهدي. آشناي با تجارت الكترونيك و زيرساخت هاي آن، چاپ اول1380، ص34
3- كريمي، هادي . تاريخچه، ضرورت و توسعه تجارت الكترونيكي، ماهنامه تجارت الكترونيك، شهريورماه 1383 ، ص37
4- درخشان ، عليرضا. تجارت الكترونيكي براي همه. ماهنامه تجارت الكترونيك ، ص 19
زمينه تجارت الكترونيكي به حساب مي آيند.
تجارت الكترونيكي در شكلي كه امروزه شيوه كاركردن همه ما را متحول كرده است ، ريشه درهمگرايي خلاق كامپيوتر و تلفن دارد . امروزه حدود 600 ميليون تلفن بطور همزمان متصل
مي باشد. پست الكترونيكي1 تبديل به يكي ازعمومي ترين ابزارهاي تجاري و كسب اطلاعات از طريق جستجوي سايت هاي وب ، اكنون بخشي از زندگي هر كدام از ما را شكل مي دهد. اين امكان عملاً تحت تأثيرهمگرايي خلاق تلفن و كامپيوتر، بواسطه اينترنت در اختيار جامعه قرارمي گيرد.
تاريخچه تجارت الكترونيكي به شكل امروزين آن ، ريشه در دو پديده دارد: اينترنت و مبادله الكترونيكي داده ها2(EDI) منشا زماني هر دو پديده ها به دهه 1960 باز مي گردد.
زماني كه اينترنت به طور وسيعي در مراكز آموزشي و تحقيقاتي و كتابخانه ها مورد استفادهقرار گرفت، در دهه 1970 ظهور فرآيند انتقال الكترونيكي نمابع مالي3( EFT) بين بانك ها، كه از طريق شبكه هاي خصوصي امنانجام مي شد، عملاً بازار منابع مالي را كاملا ًمتحول كرد.
درابتدا EDI كه ازطريق شبكه ارزش افزوده 4(VAN) انجام مي گرفت،رسانه ارتباطي مورد استفاده شركت هاي بزرگ بود.5
دلايل ضرورت توجه به بحث تجارت الكترونيكي.
به دو دليل توجه به تجارت الكترونيكي يك انتخاب نيست بلكه يك راه گريز ناپذيري است كه ما مجبوريم آن را انتخاب كنيم.
1- به دليل گسترش پرشتاب حجم تجارت الكترونيكي در كل جهان.
2- نكته دوم مزايايي است كه بر تجارت الكترونيكي مترتب است.6
پيشرفتهاي فني، تغييراتي در شيوه هاي انجام تجارت به وجود آورده است. پيشرفتهاي عمده در الكترونيك ، به ماشيني ( كامپيوتري) شدن همه جوانب از جمله رزرو نمودن قطار، امور بانكي، برنامه ريزي، انبارداري، سيستم حقوقي، حسابداري و توليد منجر شده است.پيشرفتهاي عمده در ارتباطات راه دور و فن آوري اطلاعاتي، موانع و مشكلات زماني و مكاني مربوط به امور تجاري را كاهش داده است. شركتها براي انتقال اطلاعات از يك نقطه به نقطه ديگر از ماهواره ها استفاده مي كنند. شركت بزرگي مانند امريكن اكسپرس كه بيشترين تعداد كارتهاي اعتباري در گردش را داراست. امروزه مي تواند ادعا كند كه قادر است خدمات خود را به هر نقطه از جهان و در كمتر از هشت ساعت، از طريق ارتباطات ماهواره اي ارائه دهد. اين روزها انجام معاملات تجاري بين عرضه كننده و مشتري در هر زمان و مكاني امكانپذير است. پيشرفت در الكترونيك به مكتب مساوات بازار منجر شده است.7
.
1 - E – Mail
- 2 Electronic Data Interchange
3 -Electronic Found Transfer
4- value Added Network
5- شركت ثناراي ، تجارت الكترونيكي ( مباني ،و مفاهيم و وضعيت موجود ) بهار 1382 ، صص 7 و 6
6- - معما ر نژاد ، عباس. ماهنامه تجارت الكترونيك ، ص 57
7-صنايعي، علي. ماهنامه بين المللي اقتصاد آسيا. سال دوازدهم، شماره 463، تير ماه84، ص36
مسائل فناوري به دو دسته تقسيم مي شوند: توانايي هاي فن شناختي ( تكنولوژيكي ) سازمان و توانايي هاي فن شناختي مشتري. براي انجام يك معامله هر دو طرف بايد چه از نظرنرم افزاري و چه از نظر سخت افزاري توانايي مبادله را داشته باشند.
فناوري كنوني در تحريك حواس پنج گانه محدوديت دارد، به عنوان مثال، امكان لمس جنس يك پارچه از طريق ( وب ) وجود ندارد. بنابراين بايد تمهيداتي در نظر گرفته شود كه محصول با توجه به ويژگي هايش به بهترين شكل ممكن ارائه شود.
با استفاده از الگوي برنامه ريزي تجارت الكترونيك مي توان بيشتر مسايل تجارت الكترونيك را قبل از آغاز يك كسب و كار الكترونيك مورد تجزيه و تحليل قرارداد و راهبرد مناسب را اتخاذ كرد. اين الگو هم مي تواند براي فعاليت هاي جديد مفيد باشد و هم براي الكترونيكي كردن فعاليت هاي قديمي. 1
امنيتاطلاعات در تجارت الكترونيك:
منظور از امنيت، حفاظت داده ها در مقابل افراد غير مجاز و خاطي در فرآيند تجارت الكترونيك مي باشد، اينترنت يك شبكه كاملاً باز است و تا هنگامي كه تدابير لازم جهت عدم امكان دسترسي اشخاص غير مجاز به منظور در اختيار قرار گرفتن اطلاعات و مداخله در آنها پيش بيني نگردد اطلاعات مي تواند مورد دستبرد يا دستكاري قرار گيرد. براي مثال زماني كه از كارت اعتباري در خريد استفاده مي گردد چنانچه شماره كارت اعتباري در اختيار افراد غير مجاز قرار گيرد با سوء استفاده از آن ممكن است خسارت ما لي به صاحب كارت وارد آيد و اين خود دليل آشكاري است براي محافظت هر چه بيشتر از تعاملات (transactions) الكترونيكي در شبكه اينترنت.2
مزيت هاي تجارت الكترونيكي:
- افزايش فروش ودرآمد
- افزايش سرمايه گذاري
- افزايش رشد و ارتقاء مستمر تجارت
- افزايش سطح رضايت مشتري و رفاه زندگي مردم
- ايجاد فرصت هاي تجارت جديد براي صنايع و بنگاه هاي بازرگاني
(ناشي از رفع تبعيضات و تحصيل امتيازات تجاري حاصل از مذاكرات بين دولتها)
- فزايش فرصت هاي جديد شغلي( كارآفريني نسل جوان در درازمدت)
افزايش تضمين بازارها و ثبات دسترسي به آنها از بكارگيري قواعد متحدالشكل در
تمامي كشورهاي عضو سازمان هاي جهاني
- امكان ارائه خدمات و محصولات در سطح جهاني وحفظ روابط قوي با مشتريان
- جلوگيري از اتلاف وقت و كاهش ترددهاي بي مورد
- كمك به منابع انرژي و محيط زيست
- كاهش هزينه هاي سربار، دستمزد و ايجاد رقابت در سطح بين المللي
.
1- كربلايي ، اميد . اكبري ، محسن . تدوين يك الگوي راهبردي به منظور برنامه ريزي تجارت الكترونيكي،ماهنامه اقتصاد و بازرگاني ، سال اول ، شماره هشت ، مهر و آبان 1383،ص74
2- نيكبخش تهراني، محمد حسن. آذر صابري، مهدي . آشناي با تجارت الكترونيك و زيرساخت هاي آن، ص 34
- دسترسي سريع به اطلاعات وارائه اطلاعات جديد از قبيل ليست قيمت
- كاهش هزينه هاي تبليغات كالا به ويژه در سطح بين المللي
- پشتيباني مديريت رده بالا
-كاهش سرمايه گذاري صنعتي
- كاهش توليد شركت هاي ورشكسته
- كاهش سهام صنعت در توليد ناخالص داخلي
- كاهش نيازهاي ارزي كشور براي تأمين احتياجات جامعه جوان و روبه رشد كشور
- افزايش ميزان استقراض خارجي و بدهي هاي كشور
- كاهش درآمدهاي مردم و سطح زندگي آنها كه در تباين با اهداف كلان سازمان جهاني
تجارت است1.
معايب تجارت الكترونيك:
• تأثير ناشناخته آن بر روابط اجتماعي انسان ها
• اينترنت يك شبكه بلا صاحب و بدون سياست گذاري خاصي است.
• تسلط زبان و فرهنگ انگليسي كه در دراز مدت زبان، فرهنگ و هويت كشورها بهنفع اينترنت از بين مي رود.
• در اختيار قراردادن فوري بخش عمده اي از تقاضاي داخلي به رقباي خارجي
• واگذاري بخش عمده اي از بازارهاي صادراتي به رقباي خارجي
• قرارگرفتن سهام كارخانجات داخلي در سيطره سرمايه مديريت و سرمايه گذاران خارجي با حداقل بهاي ممكن
• بلا استفاده ماندن بيشترعوامل توليد
• كاهش ميزان توليد وكاهش حجم فروش
• كاهش نيروي شاغل ( افزايش نرخ بيكاري ) 2
زيرساختار مورد نياز براي توسعه تجارت الكترونيك را مي توان به صورت زير خلاصه كرد:
- نيروي برق قابل اطمينان
- شبكه هاي استاندارد و با كيفيت ارتباطي بايد داراي پهناي بلند عريض و مناسب براي مرتبط ساختن شركت ها و مصرف كنندگان باشند.
- دسترسي آسان مصرف كنندگان و كاركنان شركت ها به شبكه هاي ارتباطي
- سيستم هاي كامپيوتري منسجم داخلي براي شركت ها همراه با برنامه ها و استانداردهاي ذخيره سازي داده ها به صورتي كه قابل اتصال به شركاي تجاري و مصرف كنندگان باشد.
- تسهيلات كامپيوتري استاندارد براي دسترسي كاركنان شركت و مصرف كنندگان
- تسهيلات اعتباري و بانكي مناسب براي شركت ها و مصرف كنندگان
- سيستم هاب امنيتي، ذخيره سازي داده ها و ارتباطات
.
1- Maged Al – mashari. Electronic Commerece – A comparativeElectronic Commerece.
2 - شركت ثناراي ، تجارت الكترونيكي ( مباني ،و مفاهيم و وضعيت موجود ) ، صص 19و20
- متخصصان فني براي اجرا و عملياتي كردن سيستم هاي تجارت الكترونيكي
- زيرساختار حمل و نقل مناسب و خوب
- مديريت متعهد
- چشم انداز كارآمد و مناسب
- ارزيابي و اصلاح فرايندهاي تجاري داخلي و خارجي
- نمونه اوليه فازبندي شده براي اجراي دقيق تجارت الكترونيك
با توجه به موارد برشمرده شده در بالا، چنين مي توان نتيجه گرفت كه توسعه تجارت
الكترونيكي نيازمند نگاهي همه جانبه و سيستمي به اين مساله بوده و تنها از طريق توسعه متوازن نيازمندي هاي اصلي است كه مي توان از اثرات مثبتي كه تجارت و كسب و كار
الكترونيكي در پي دارد بهره مند گرديد.1
اگر پيشرفت هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات الكترونيكي به شكل فزاينده اي عموميت يابد، هر شركتي صرف نظر از اندازه اش ، تا حد زيادي تحت تأثير اين موضوع قرار دارد. اگر
عدم دخالت دولت باعث يكپارچه سازي گردد، فناوري اطلاعات نيز باعث شتاب در سرعت آن مي شود. جهان در حال حركت به سمت تجارت الكترونيك بدون مرز مي باشد. با به كارگيري خدمات الكترونيكي اطلاعات به گونه اي اقتصادي و سريع تغيير مي يابند. انجام معاملات تجاري با استفاده ازفناوري ديجيتال تا حد زيادي تسهيل گرديده است و كشورها علي الخصوص كشورهاي آسيايي حوزه اقيانوس آرام در حال تجربه ي رشدي شگرف در تمامي اشكال خدمات و تجارت الكترونيكي مي باشند. دولت هاي اين كشورها استفاده وسيعي از اينترنت مي نمايند. تجارت الكترونيك بين شركت هاي تجاري فرصت ها و چالش هاي بيش تري را نسبت به تجارت الكترونيك بين شركت هاي تجاري و مصرف كنندگان نهايي به خود خواهد رسيد. پيشرفت هاي فناوري اطلاعات حرفه ي حسابداري را به دو طريق متآثر مي نمايد. نخست اين كه حسابداران از فناوري استفاده مي كنند. بنابراين به موازات ايجاد ابزارهاي جديد آنها نيز بايد روش هاي انجام كار خويش را تغيير دهند. دوم اين كه از حسابداران انتظار مي رود تا خدمات مشاوره اي را با توجه به چگونگي استفاده از فناوري جديد ارائه نمايند. 1
موانع گسترش تجارت الكترونيكي در ايران :
1 - زير ساختهاي فني، ارتباطي، مخابراتي، دسترسي به رايانه، اينترنت، تلفن همراه و تلفن ثابت بايد بسياروسيع باشد.يكي ازموانع گسترش تجارت الكترونيكي درايران ضعف زيرساختهاي فني، ارتباطي ومخابراتي است.
2- دومين زيرساخت ، زيرساختهاي حقوقي و قانوني است كه شامل قانون تجارت الكترونيكي، قانون حمايت ازداده هاي شخصيع قانون امضاي ديجيتال، جرائم الكترونيكي، قانون مالكيت
معنوي و قانون نقل و انتقال الكترونيكي وجوه است كه ما فقط داراي قانون تجارت الكترونيكي
هستيم كه در دي ماه 1382 به تصويب رسيد.
3 - سومين بستر براي گسترش تجارت الكترونيكي زيرساختهاي سرمايه انساني است كه همان نيروي انساني متخصص است. بررسي ها در اين زمينه نشان مي دهد كه در زمينه سرمايه
.
1- نيكبخش تهراني، محمد حسن. آذر صابري ، مهدي . ص 30 .
انساني مشكل آنچناني نداريم منتهي بايد بحث تحقيق و توسعه بايد دقت كنيم چون بنگاههايي
مي توانند در دنياي تجارت الكترونيكي فعاليت كنند كه به صورت مرتب نوآوري داشته باشند.
4 – چهارمين بستر براي تجارت الكترونيكي بسترهاي نهادي و سازماني هستند. نهادهايي كه با اين موضوع سروكار دارند بايد در خيلي از زمينه ها تحول ايجاد كنند از جمله تحول در نگرش ازمديريت سنتي به مديريت نوين، ازفعاليتهاي غير شفاف به ايجاد يك مهندسي مجدد در فرايندها، در كشور ايران زيرساختهاي اول و دوم داراي مشكل هستند ولي فعاليتهاي ما به
گونه اي است كه مشكلات در اين زير ساختها بر طرف خواهد شد. در زمينه زير ساخت سوم ما مشكل خاصي نداريم. مشكل اصلي ايران در زير ساخت چهارم مي باشد كه بايد در اين زمينه كار فرهنگي صورت بگيرد.1
مفهوم و تعاريف سيستم:
مفهوم سيستم كه در بيان عاميانه مترادف با واژه هاي ‹‹ روش و شيوه ›› يا متد به كار رفته است با تعاريف متعددي ارائه شده كه هر يك از نقطه نظر خاصي به تعريف سيستم پرداخته اند. براي دست يابي به تعريف كامل و جامعي از سيستم،ابتدابرخي از تعاريف كه توسط صاحب نظران بيان شده، مرور مي شود، سپس با در نظر گرفتن مفاهيم حاصل از اين تعاريف، تعريفي از سيستم كه براي بيان تعريف سيستم حسابداري كاربرد كاملتري داشته باشد، عرضه مي گردد.
‹‹سيستم را مي توان به عنوان مجموعه اي ازعناصر كه با هم روابط متقابل دارند، تعريف كرد.››
‹‹سيستم در معناي تمام آن عبارتست از يك مجموعه ( فيزيكي يا تصوري ) كه از اجزاء به هم وابسته تشكيل شده است، وابستگي اجزاء به هم پيوسته رفتار و حركت سيستم را تعيين مي كند.››
و همچنين ‹‹سيستم مجموعه اي از اجزاء به هم وابسته است كه آن اجزاء در راه نيل به هدفهاي معين با هم هماهنگي دارند.››
‹‹راسل ايكف›› ( Russell.Ackoff ) دانشمند تئوري سيستم ها در تعريف سيستم مي گويد:
‹‹سيستم در معناي كامل آن عبارتست از يك مجموعه كه از اجزاء بهم وابسته تشكيل شده و اين وابستگي اجزاء بهم پيوسته ، رفتار و حركت سيستم را تعيين مي كند و لذا با مطالعه يك سيستم
در واقع رفتار و واكنش سيستم را شناسايي مي كنيم.››
دانشمندان و محققين ديگري نيز تعاريفي مشابه از سيستم ارائه داده اند كه برخي از آنها با ساير تعاريف تفاوتهاي اساسي داشته ليكن ازآنجايي كه بحث پيرامون تعاريف مزبور و تشابه و افتراق
در اين مقوله نمي گنجد لذا تعريف كامل زيركه دربرگيرنده كليه خصوصيات سيستم بوده و ما را درادامه بحث پيرامون سيستمهاي حسابداري ، ياري مي دهد بعنوان كاملترين تعريف مفروض مي داريم :
‹‹سيستم عبارتست از مجموعه اي از اجزاء بهم پيوسته كه در راه نيل به يك يا چند هدف معين با هم وابسته اند، به ترتيبي كه، هر گاه يك يا چند داده وارد آن مي شوند، يك يا چندين ستاده از آن
خارج مي گردند.››
.
1- معما ر نژاد ، عباس. ماهنامه تجارت الكترونيك. شهريور 1383.ص 57 .
تعريف سيستم حسابداري:
با توجه به مرورمطالب گفته شده و مفاهيم سيستم ، سيستم حسابداري را مي توان به صورت زير تعريف نمود:
به اصول، روشها و شيوه هايي اطلاق مي شود كه در طبقه بندي حسابها، انجام و ثبت معاملات
وعمليات مالي ، كنترل دارائيها، بدهيها ، حقوق صاحبان سرمايه، درآمدها، هزينه ها و تهيه و
ارائه گزارشهاي مالي بكار مي رود و بدين ترتيب فرايند حسابداري، وسائل پردازش اطلاعات، كليه دفاتر محاسباتي و اسناد و مدارك ثبت و ضبط حسابها را در بر مي گيرد.
درتعريف ديگر‹‹سيستم حسابداري ، عبارت است از مجموعه اي از اجزاء به هم پيوسته در داخل يك موسسه كه آثار مالي رويدادهاي آن موسسه را به صورتها و گزارشهاي مالي تبديل مي كند.››
تعريف فوق، كليه خصوصيات سيستمها را در بر مي گيرد. سيستم حسابداري مانند هر سيستم ديگري از اجزاء به هم پيوسته تشكيل شده ، جهت نيل به يك يا چند هدف به فعاليت خود ادامه مي دهد، مبدل است، يعني رويدادهاي مالي را به صورتها و گزارشهاي مالي قابل استفاده براي گروه هاي مختلف استفاده كننده از اطلاعات مالي تبديل مي كند و با تهيه تراز آزمايشي ، اطلاعات بازخور جهت كنترل سيستم حسابداري ارايه مي نمايد.1
تمامي موارد پيش گفته در عصر اطلاعات به نوعي تغيير خواهد كرد چرا كه اجزاي آن تغيير مي كند مانند تغيير در سيستم هاي خريد و فروش كه به on-line تغيير كرده همچنين سيستم هاي پرداخت و دريافت ها و شايد در آينده سيستم هاي انبارداري ، مانند شركت ترانس تكت كه به طور وسيع در امر تجارت با مشتريان خود از اينترنت استفاده مي كنند اخيراً در حال بررسي يك "انبار مجازي" مي باشد.2
سيستم حسابداري، به عنوان يك سيستم جزء از سيستم كل موسسه بوده و مانند تمام سيستمهاي باز تحت تأثير متقابل عوامل محيطي از قبيل عوامل اقتصادي، اجتماعي و ... قرار دارد.
سيستم هاي اطلاعاتي بين سازماني :
يك سيستم اطلاعاتي بين سازماني در برگيرنده جريان اطلاعاتي بين دو يا چند سازمان ميباشد. هدف اصلي چنين سيستمهايي پردازش كارا واثربخش مبادلات از قبيل ارسال سفارشات، صورتحسابها و پرداختهاي مورد استفاده در مبادله الكترونيكي داده ها است.درچنين سيستمهايي همه روابط در ابتداي هر دوره تعريف ميشود وهيچ مذاكره اي درحين دوره كاري صورت نميگيرد واين سيستمها فقط اجرا ميشوند. چنين سيستمهايي فقط در روشهاي شركت به شركت (B2B ) تجارت الكترونيكي بكار ميروند. منبع اصلي اين قسمت (1999،Turban) است.
محرك هاي سيستم هاي سازماني:
سيستم هاي بين سازماني نتيجه مستقيم ارتباط شركاي تجاري جهت اثر بخش كردن فرايندها مي باشد كه اين امر در سايه موارد زير حاصل مي گردد.
- كاهش هزينه هاي ثابت مبادلات تجاري .
- بهبود كيفيت جريان اطلاعات از طريق كاهش يا حذف خطاها .
-
1- حساس يگانه يحيي ، اصول حسابداري 2 ، انتشارات دانشگاه پيام نور
2-Maged Al – mashari. Electronic Commerece – A comparative Study of organizational experiences.
|
فشرده كردن سيكل زماني در تكميل مبادلات تجاري بدون در نظر گرفتن فاصله مكاني
- حذف كاغذ بازي ها و هزينه هاي مربوط به پردازش كاغذي .
- سهولت در انجام فرايند هاي تجارت براي كاربر.
- انواع سيستم هاي بين سازماني :
- سيستم هاي اطلاعاتي بين سازماني دربرگيرنده فعاليت هاي تجاري متنوعي هستند كه بعضي از آنها در فعاليت هاي غير مرتبط با تجارت الكترونيكي مورد استفاده قرارمي گيرند. چهارنوع برجسته سيستم هاي بين سازماني عبارتند از:
- تبادل الكترونيكي وانتقال الكترونيكي پول
- فرم هاي الكترونيكي
- پيام رساني منسجم
- ارسال پيام ها ونمابرها به صورت الكترونيكي از طريق يك سيستم واحد كه مي تواند EDI ، پيام الكترونيكي و فرم هاي الكترونيكي باشد، صورت مي گيرد و يا مجموعه اي از سيستم ها با هم تركيب مي شوند و اين عمل راانجام مي دهند.1
كميته مشورتي فناوري اطلاعات (ITAC) وابسته به انجمن حسابداران خبره كانادا (CICA) در يك تحقيق گسترده و با مشورت اعضاي حرفه ، فهرستي از مباحث برتر فناوري اطلاعات به ترتيب اهميت به شرح زير گردآورده است.
1- زيرساخت ايمن براي تجارت الكترونيك:
زيرساخت ايمن براي تجارت الكترونيك شامل گستره اي جامع از فناوري ، فرايندها و ساختارهاي لازمي است كه امكان دهد تجارت الكترونيك در محيطي امن عمل كند. معني زير ساخت تجارت الكترونيكي و آنچه براي امن ساختن آن لازم است، هنوز به طور روشن تعريف نشده است. تجارت الكترونيكي به آن معني است كه واحدهاي اقتصادي با استفاده از فناوريهاي سازماني و اينترنت فعاليتهاي مربوط به زنجيره عرضه را يكپارچه ساخته اند. سازمانهاي زيادي در اين چالش شركت دارند و بايد ايمني سيستمهاي خود را به گونه اي تأمين كنند كه
يكپارچگي تجاري لازم براي رقابت كردن در دنياي تجارت الكترونيك را پشتيباني كند و آن را
فداي مقررات ايمني نسازد.
2- راهبري فناوري اطلاعات:
در اين نوع مقررات از جمله الزام شده است كه مديريت شركتها گزارشهاي ارسالي به مراجع
قانوني و همچنين كنترلهاي داخلي را تأييد كنند، سيستم كنترل داخلي شركتها به ميزان زيادي از
سيستمهاي مبتني بر فناوري تأثير مي پذيرد و فناوري به اين دليل به كار گرفته شده است كه شركتها بتوانند الزامات قانوني مربوط به گزارشگري فوري رويدادهاي حساس را رعايت كنند.
3- روش شناسايي بهره برداران:
موضوع مهم يافتن بهترين فناوري براي پاسخگويي به نياز فزاينده به داشتن سيستمهاي ايمن است. از زمان پيدايش تجارت الكترونيك استفاده از فنون شناسايي توسعه پيدا كرده است. مثال زنده براي اين موضوع عبارت است از كليد رمز و رمزگشايي كه امكان مي دهد بهره برداران هويت خود را در انجام معاملات تجاري اثبات كنند.
.
1- شركت ثناراي ، تجارت الكترونيكي ( مباني ،و مفاهيم و وضعيت موجود ) ، صص 62و63
4- كنترل نامه هاي ناخواسته :
كنترل موثر نامه هاي ناخواسته موجب صرفه جويي در زيان ناشي از حذف نامه هاي بيهوده
مي شود و از ورود پرونده هاي ويروسي به سيستمهاي انتقال پيام جلوگيري مي كند. يكي از
منابع ناخواسته، سعي در ردگيري مراجعان به مراكز اطلاع رساني كامپيوتري از طريق نصب ابزار ردگيري روي كامپيوترهاست. اين نوع ابزار به ابزار جاسوسي معروف است درباره كساني است كه از اينترنت استفاده مي كنند اطلاعات جمع آوري مي كند. در نتيجه كنترل نرم افزار جاسوسي مشابه كنترل نامه هاي ناخواسته است.
5- بيرون سپاري فناوري اطلاعات:
در زماني كه بخشي از يك سيستم يا تمام آن به بيرون سپرده مي شود رعايت الزامات سيستم كنترل داخلي دشوار مي شود. مديريت سازمان بايد ضوابطي را رعايت كند كه اطمينان دهد كنترلهاي راخلي مناسب در مورد سيستمهاي واگذار شده به بيرون وجود دارد.
6- سيستمهاي بي سيم :
يسيتمهاي بي سيم شامل تلفنهاي سلولي، دستيار شخصي رقومي، شبكه محلي بي سيم و و مجموعه اي از افزارهاي با مقصود خاص است. خطرات همراه با سيستمهاي بي سيم ايجاب مي كند كه سياست ايمني مطمئني با توجه مخاطرا ت و مزاياي استفاده از شبكه بي سيم ، در شركت در نظر گرفته شود.
7- حفاظت از ورود غير مجاز به شبكه:
اتكاي روزافزون به شبكه ها به وسيله بسياري از شركتها و همچنين كوشش مهاجمان و سايرين به ورود غير مجاز به شبكه ها براي دسترسي به سيستمهاي اطلاعاتي به اين موضوع اهميت خاصي مي دهد.پاسخ به اين مشكل تنها در گرو فناوري نيست بلكه رعايت دستورعمل ها و رويه هاي ايمني از نفوذ غيرمجاز جلوگيري مي كند و در زمان مناسب به آن پاسخ مي دهد.
8- محرمانه نگه داشتن اطلاعات:
دزدي هويت مبحث با اهميتي است كه به گمان برخي بايد جداگانه براي آن چاره اي انديشيد چرا
كه مخاطره قانوني سازمانها در صورت دزديده شدن هويت هر يك از كاركنان بسيار بالاست.
كه مخاطره قانوني سازمانها در صورت دزديده شدن هويت هر يك از كاركنان بسيار بالاست.
9- برنامه ريزي مقابله با حوادث:
خرابي ناشي از توقف سيستمها در يك فاصله زماني كم وزياد ، تهديدي است براي سودآوري و تداوم فعاليت تجاري فعاليت تجاري. حمله تروريستي و حوادث اهميت برنامه ريزي براي مقابله با حوادث را يادآور مي سازد.
10- صدا از طريق اينترنت:
پروتكل صدا از طريق اينترنت(voip ( ، فناوري كه اجازه مي دهد صدا از طريق اينترنت منتقل شود، مباحثي را در زمينه ايمني مطرح مي سازد كه بايد مورد توجه قرار گيرد. رعايت پروتكل صدا از طريق اينترنت به وسيله مهمترين شركتهاي عرضه كننده خدمات تلفن به اين معني است كه اين پروتكل توسعه خواهد يافت و همچنين توانايي آن در كاهش هزينه ارتباطات تلفني استفاده از آن را ترغيب مي كند.
11- سيستم آگاهي تجاري:
فرايند جمع آوري و مديريت اطلاعات در سطح سازمان به منظور دستيابي به برتري تجاري يا حفظ موقعيت راهبردي است. سيستم موثر آگاهي تجاري شامل برنامه ريزي همه جانبه براي مشخص كردن نيازهاي اطلاعاتي ، منابع اطلاعاتي، كانالهاي انتقال اطلاعات، و ارائه و تحليل به موقع اطلاعات براي مقاصد تصميم گيري است. مهمترين مباحث مطرح در قالب سيستم آگاهي تجاري عبارتند از چگونگي انطباق افراد با تغييرات به منظور حداكثر ساختن مزاياي فناوريهاي جديد و خطر درگيري ناشي از جمع اوري و استفاده از داده هاي حجيم در سيستم آگاهي تجاري و ملاحظات مربوط به محرمانه بودن اطلاعات.
12- اعتماد بخشي به داده ها:
از فناوريهايي ناشي مي شود كه تمركز خود را بر بازيابي و گزارش داده هاي فردي قرار داده اند. يكي از اين نمونه هاي فناوري زبان گزارشگري مالي الكترونيك(xbrL ) است كه امكان مي دهد برچسب زدن و بازيابي و گزارش داده هاي محدود گروهبندي شده مانند داده هاي فروش، سهم بازار و ساير شاخصهاي عملكرد را فراهم مي سازد. در پاسخ به اين سوال كه آيا اعتماد بخشي در ارتباط با اين داده ها لازم است؟ بايد گفت كه پژوهشهاي در خور توجهي درباره اين مبحث در حال انجام است از جمله : چگونه مي توان وضعيت قابل اعتمادي در سطح داده ها به دست آورد و گزارش داد.1
گزارشگري مالي در عصر تجارت الكترونيكي:
فناوري اطلاعات و ارتباطات آنچنان همه چيز را در دنياي معاصر تحت الشعاع خود قرار داده است كه بي ترديد مي توان همان عبارتي را كه روزگاري درباره ي نفت گفته مي شد ، درباره آن به زبان آورد: اين كه هر چيز كه در اطراف ماست ردپايي از فناوري اطلاعات و ارتباطات ( ICT) دارد. سازمان ها و شركت ها در عصر فناوري اطلاعات و ارتباطات چهره ي
متفاوتي يافته اند و شايد بيشترين تأثيرها را از اين تحولات پذيرفته اند . اين موج تازه نه تنها
نظام هاي اطلاعاتي سازمان ها را تحت تأثير قرار داده و متحول ساخته است بلكه بر چگونگي انجام فعاليت ها و حتي تقدم و تأخر فرايندهاي انجام كار نيز آثار شگرفي داشته است. حسابداران بيش از همه مترصد پيامدهاي تحولات دنياي ICT هستند زيرا چگونگي اين تحولات مستقيماً با نحوه ي انجام وظايف روزمره شان و بهبود فرايندهاي انجام اين امور مرتبط است.2
نتيجه گيري:
افزايش رقابت و پيشرفت هاي فن آوري تحولات زيادي را در عرصه فعاليت هاي اقتصادي ايجاد نموده است. شركت ها براي بقا و رقابت با يكديگر و حفظ سهم بازار و توسعه فعاليت هاي خود بايد روش هاي سازماندهي و مديريت، روش كار و توليد محصولات و يا ارائه خدمات ريسك و رابطه با ديگر سازمانها ( رقبا ، همكاران تجاري، تهيه كنندگان مواد) را تغيير دهند.
.
1- كميته مشورتي فناوري اطلاعات (ITAC) . دوازده مبحث برتر فناوري. نشريه حسابرس ، سال ششم، شماره 25 ، پاييز 1383.
2- عرب مازاريزدي، محمد. گزارشگري مالي در عصر تجارت الكترونيكي ، نشريه حسابدار، شماره 163 ، سال نوزدهم ،اسفند 383 ، ص 39
شركت هايي براي رقابت موفق هستند كه نتوانند به مشتريان خود ( داخل و خارج سازمان ) توجه بيشتري داشته و همچنين از ويژگي تصميم گيري هاي غير متمركز برخوداربوده و زمان و هزينه اجراي فعاليت هاي كليدي خود را كاهش دهند.
امروز شركت هاي موفق اقتصادي براي پاسخگويي سريع به تغييرات تجاري ، سيستمهاي اطلاعات و اطلاعات مورد نياز مديريت را به نحوي تغيير داده اند تا بتوانند با تعريف مناسب از مزيت هاي نسبي سازمان ، قدرت پاسخگوئي سريع به نيازهاي مشتريان و همچنين كاهش هزينه هاي توليد و افزايش سهم بازار را با حفظ كميت محصول در سر لوحه فعاليتهاي خود قرار دهند.
همان طور كه در تحقيق كميته مشورتي فناوري اطلاعات ديديم اولين بحث مطرح شده پيرامون فناوري اطلاعات بحث تجارت الكترونيك مي باشد كه خود را به عنوان يك سيستم جديد اطلاعات معرفي مي كند. براي ايجاد يك الگوي برنامه ريزي تجارت الكترونيك ، ما از چرخه حيات توسعه سيستم ها به عنوان يك استعاره كمك مي گيريم تا مفاهيم مورد نظر را القا كنيم ، فرآيند تصميم گيري براي اجراي هر سيستمي در سازمان بايد دو مرحله برنامه ريزي و تجزيه و تحليل را شامل شود كه تجارت الكترونيك نيز از اين قاعده مستثنا نيست ، در مرحله برنامه ريزي ، هدف شناسايي و اولويت بندي فناوري هايي است كه بيشترين منافع را براي سازمان به همراه دارند ، اما در مرحله تجزيه و تحليل هدف بررسي سيستم كسب و كار و اطلاعات موجود سازمان است1 ، كه در نهايت مي توان الگويي از تجارت الكترونيك با ابعاد ؛ پشتيباني ، قانون مندي ارزيابي ، عمليات ، امنيت ، فناوري و تأمين مالي عنوان كرد. و از آن جا كه مي توان دوره كنوني را عصر اطلاعات ناميد و نيز مي توان گفت بيشتر اطلاعاتي كه استفاده كنندگان خواهان آن هستند اطلاعات غير مالي مي باشد مانند اهداف ، رسالت ها ، استراتژي ها ، وضعيت رقابتي و رضايت مشتري كه به سادگي به ارقام مالي تبديل نمي شوند. لذا نمي توان نظر قطعي پيرامون اينكه مثلاً در دوره قبلي كه حسابداري از يكطرفه به دفترداري دوبل پيشرفت كرده است در اين دوره چه تغييري مي بايست ايجاد شود ، يا اينكه در عصر جديد گزارش دهي از تمركز بر تغييرات سود روي چه مقوله هاي ديگري متمركز گردد. 2
مثل تغيير فرض دوره مالي به گزارشگري لحظه اي كه اين تغييرات ناشي از ورود به عصر اطلاعات است. لذا تجارت الكترونيك محصول عصر اطلاعات است تأثير مستقيم بر سيستم هاي حسابداري يا در حد وسيع بر سيستم هاي اطلاعاتي شركت خواهد داشت.
شايد تا حدي كه بتوان كه مقوله هايي مانند تجارت الكترونيك را ، همانند شركت ژنرال موتور در سال 1380 كه استفاده از EDI را شرط انجام معاملات با آن شركت اعلام كرده نه تنها كمك كننده به سيستم هاي منقول بلكه جايگزين اين سيستم ها تلقي كرد.3
1) كربلائي اميد. اكبري محسن تدوين يك الگوي راهبردي به منظور برنامه ريزي تجارت الكترونيكي ص 74
2) تالانه عبدالرضا.گزارش دهي مالي سنتي و فاصله آن با گزارش دهي نوين،همايش گزارشگري مالي،تحولات پيشروي،چاپ اول،سال 84، ص 41
3-Maged Al – mashari. Electronic Commerece – A comparativeStudy of organizational experiences.
|
منابع و مآخذ:
منابع فارسي.
1- انتخاب شوراي سر دبيري،تجارت الكترونيكي راهي به جهاني شدن، ماهنامه تجارت الكترونيك، خرداد ماه 1383.
2- حاجي بابايي، مريم .سيحون، مهناز. چالش هاي پيش روي بيمه الكترونيكي،اولين همايش
بين المللي تجارت الكترونيك ، انتشارات شهر فيروزه ، خرداد ماه 1383.
3 - حساس يگانه ، يحيي. اصول حسابداري 2، انتشارات دانشگاه پيام نور. چاپ نهم .
4 – درخشان ، عليرضا. تجارت الكترونيك براي همه ، ماهنامه تجارت الكترونيك،
5- شركت ثناراي ، تجارت الكترونيكي ( مباني، و مفاهيم و وضعيت موجود ) بهار 1382.
6-صنايعي، علي. تجارت الكترونيك ، مكتب مساوات بازار، ماهنامه بين المللي اقتصاد آسيا، سال دوازدهم، شماره 463 ، تير ماه 1384.
7- صنايعي، علي. اثر فن آوري بر تجارت، ماهنامه بين المللي اقتصاد آسيا، سال دوازدهم، شماره 465 ، شهريور ماه 1384.
8- صنايعي، علي. تجارت الكترونيك در هزاره سوم. چاپ اول ، پاييز1381.
9- عرب مازاريزدي ، محمد. گزارشگري مالي درعصر تجارت الكترونيكي ، همايش گزارشگري مالي ، تحولات پيش روي ، دي ماه 1383 .
10- عرب مازاريزدي، محمد. گزارشگري مالي تحت وب: چشم اندازي به آينده، نشريه حسابدار، شماره 167، آبان ماه 1384.
11- كربلايي ، اميد . اكبري ، محسن . تدوين يك الگوي راهبردي به منظور برنامه ريزي تجارت الكترونيكي، ماهنامه اقتصاد و بازرگاني ، سال اول ، شماره هشت ، مهر و آبان 1383
12- كريمي، هادي. تاريخچه، ضرورت و توسعه تجارت الكترونيكي ، ماهنامه تجارت الكترونيك، شهريورماه 1383.
13- گرامي، محسن . تجارت الكترونيك. انتشارات سيماي دانش، چاپ اول ، تابستان 1382.
14- معمار نژاد ، عباس. ماهنامه تجارت الكترونيك. شهريور 1383
15- ميرالماسي، قاسم . دگرديسي ازحسابداري به مديريت، نشريه حسابدار، شماره 163 ،
سال نوزدهم ،اسفند 1383.
16- نشريه حسابرس، كميته مشورتي فناوري اطلاعات (ITAC)، دوازده مبحث برتر فناوري،
سال ششم، شماره 25 ، پاييز 1383.
17- نيكبخش تهراني، محمد حسن. آذرصابري، مهدي. آشناي با تجارت الكترونيك و زير
ساخت هاي آن . چاپ اول ، سال 1380.
.
منابع انگليسي:
1-Maged Al – mashari. Electronic Commerece – A comparative Study of organizational experiences.
2- Ronalde. Mcgaughey. Benchmarking business- to- business
Electronic Commerece.
3- Shouhong wang. Designing information system for Electronic Commerece.
4- J.I.Boockholdt. Accounting Information Systems.