سير تحول حسابداري :
حسابداري در جهان نزديك به 6000 سال سابقه دارد و تاريخ نخستين مدارك كشف شده حسابداري به 3600 سال قبل از ميلاد بر مي گردد .
تا قرن سيزدهم تغييرات محسوسي در تكنيك نگهداري حسابها بوجود نيامد و شركتها بيشتر تك مالكي بودند ولي در اين زمان: 1. رشد بازرگاني 2. رشد صنعت و بانكداري 3. بزرگ شدن اندازه شركتها 4. رواج معاملات نسيه ، باعث شد كه شخص بتنهايي نتواند امور موسسه بزرگي را اداره كند و اين لازمه اش وجود يك سيستم حسابداري كاملتر بود .
در قرن 14 سيستم دفترداري دوبل كه توسط پدر علم حسابداري ( آقاي پاچيولي ) مطرح گرديد ، رواج پيدا كرد و تا قرن 18 ميلادي تقريباً كليه موسسات مالي و تجاري بزرگ اين شيوه حسابداري را بكار مي بردند .
تا قرن 19 تحولات محسوسي در حسابداري بوجود نيامد . ولي در قرن 19 انقلاب صنعتي اروپا تحولات وسيع اقتصادي و اجتماعي در پي داشت و اين تحول برتمامي عرصه هاي زندگي فردي و اجتماعي مردم اروپا اثرگذاشت .
اثرات انقلاب صنعتي :
1. پيدايش و رشد كارخانجات بزرگ
2. توليد انبوه بجاي توليد محدود
3. ايجاد رقابت شديد بين توليد كنندگان
4. از بين رفتن صنايع دستي ، روستايي و خانگي
5. ماشيني شدن كارخانجات
اين تغييرات عمده باعث شد كه مالكين شركتها و موسسات براي اينكه توان رقابت داشته باشند با مشكلاتي مواجه شدند :
1. كمبود سرمايه
2. عدم توان ادارة شركت بتنهايي
بطور خلاصه : حسابداري در ايتاليا متولد شد دوران كودكي آن در انگلستان سپري شد و دوران رشد آن در آمريكا بود .
سير تحول حسابداري در ايران :
درايران هم پيشينه حسابداري به نخستين تمدنهايي برمي گردد كه درايران پا گرفتند .
مميزي ملاك در زمان ساساني ( اخذ ماليات ) + مخارج حكومتي زمان سلجوقيان
حساب درآمد و خرج هرولايت ، در دفتر ثبت مي شده و يك دفتر اصلي هم در مركز وجود داشت .
حسابداري نوين درايران بعد از ورود فرآورده هاي صنعتي ، و رسوخ مؤسسات خارجي به ايران بوجود آمد .
· موانع عدم اشاعه و پيشرفت حسابداري درايران :
q عقب ماندگي عمومي اقتصادي .
q ناهماهنگي قوانين و مقررات با نيازهاي جامعه .
q ضعف نهادهاي حرفه اي .
موسسات و شركتها :
1. انتفاعي
- خدماتي خدمتي ارائه ميدهند و حق الزحمه مي گيرندـ تعميرگاه اتوموبيل
- بازرگاني كالا را مي خرند و بدون تغيير شكل مي فروشند و سود كسب مي كنند فروشگاه
- توليدي مواد اوليه را مي خرند و تغيير شكل مي دهند و آن را تبديل به محصول مي كنند و مي فروشند ـ مغازه يا فروشگاه
2. غير انتفاعي :مثل موسسات خيريه كه هدف اصلي آنها ارائه خدمت مي باشد.
موسسات از نظر نحوه اداره :
1. شركت هاي تك مالكي : مدير و مالك يكي است شركت كوچك و مالك توان اداره شركت را دارد . مسئوليت هر گونه بدهي يا تعهد ايجاد شده با مالك است .
2. تضامني : توسط چند نفر كه به هم اعتماد دارند ايجاد مي شود و مسئوليت پرداخت بدهي به عهده تمامي شركاء است . هر كدام از شركاء مسئول پرداخت تمام ديون شركت است .
3. سهامي : در شركتهاي بزرگ مالك توان اداره شركت را ندارد و بخاطر نياز به تامين مالي فراوان از سرمايه هاي كوچك و بزرگ افراد استفاده مي شود و مسئوليت هر يك از شركاء در قبال تعهدات و ديون شركت به ميزان سهم آن شريك در شركت است .
- سهامي خاص
- سهامي عام
حسابداري : Accounting))
تعاريف مختلفي از حسابداري شده است .
- حسابداري زبان تجارت است The language of business
- حسابداري عبارتست از مجموعه قواعد و روشهايي است كه با بكارگيري آنها ، اطلاعات مالي و اقتصادي يك موسسه گردآوري ، طبقه بندي و به شكل گزارشهاي حسابداري تلخيص مي شود وبراي تصميم گيري در اختيار اشخاص ذيصلاح و ذينفع قرار مي گيرد .
- حسابداري فرآيند اندازه گيري ، ثبت ، طبقه بندي و تلخيص رويدادهاي مالي يك موسسه و ارائه گزارشات به نحوي كه امكان قضاوت آگاهانه واتخاذ تصميم را براي استفاده كنندگان فراهم آورد .
فرايند اندازه گيري اين اندازه گيري بايد براساس معيار خاصي باشد . معيار اندازه گيري همان اصول پذيرفته شده حسابداري Generally Accepted Accountig principles (GAAP) مي باشد
حسابداري سيستمي است كه فعاليتهاي واحد اقتصادي را اندازه گيري مي كند و آنها را در قالب گزارشات مالي پردازش نموده و درنهايت فعاليت و عملكرد واحد تجاري را به تصميم گيرندگان ارائه ميدهد .
|
(صادره )
|
پردازش
|
وارده (داده )
|
|
Out put
|
Process
|
In put
|
باز خورد Feed back
|
گزارش مالي
|
اندازه گيري ، ثبت ، طبقه بندي و تلخيص رويداد مالي
|
|
گزارش مديريت
|
|
In formation
|
process
|
Data
|
|
اطلاعات
|
داده
|
ويژگيهاي كيفي اطلاعات حسابداري :
1. مربوط بودن Relevance : مربوط بودن يكي از ويژگيهاي مهم اطلاعات حسابداري است . اطلاعاتي مربوط محسوب مي شوند كه در تصميم گيريها مؤثر و نقش آن با اهميت باشد .
- اهميت
- به موقع بودن : به موقع بودن به موضوع مناسب بودن زمان ارائه اطلاعات مالي اشاره دارد ، زيرا بسياري از انواع اطلاعات نسبت به گذشت زمان حساسيت زيادي دارند و به سرعت ارزش خود را از دست مي دهند . پس اطلاعاتي به موقع هستند كه در زمان مناسب در دسترس تصميم گيرنده قرار گيرد .
- قابل فهم بودن : اطلاعات حسابداري بايد به شكلي ارائه گردد كه براي كساني كه يك اطلاعات كلي از حسابداري دارند قابل فهم باشد.
2. قابليت اندازه گيري measurability : اطلاعات حسابداري بايد برحسب واحد پول قابل اندازه گيري باشند .
3. قابليت اتكاء داشته باشد Relaiability: اطلاعات حسابداري زماني قابليت اتكاء دارد كه قابل اثبات و تائيد بوده و به طور عيني و بي طرفانه اندازه گيري شده باشد .
- عيني بودن : اگر شخص ديگري هم اطلاعات را تجزيه و تحليل نمايد به همان نتيجه برسد.
4. قابليت مقايسه comprability : اطلاعات حسابداري بايد قابليت مقايسه داشته باشد . اين قابليت مقايسه زماني وجود دارد كه رويه هاي حسابداري بصورت يكنواخت بكار گرفته شود.
استفاده كنندگان اطلاعات حسابداري Useres :
1. استفاده كنندگان درون سازماني inside users
· سطوح مختلف مديريت
- برنامه ريزيهاي آتي عمليات
- تدوين برنامه هاي بلند مدت
- كنترل هزينه ها
- ارزيابي عملكرد واحدها
· كاركنان
2. استفاده كنندگان برون سازماني outside users
· سرمايه گذاران بالفعل و بالقوه
· اعتبار دهندگان
· مراجع قانوني (دولت)
· بستانكاران
· مشتريان
· سايرين ( بورس اوراق بهاء دار ، تحليل گران مالي )
اصول پذيرفته شده حسابداري GAAP :
به مجموعه اي از مفاهيم اساسي ، قواعد و رويه هاي حسابداري اطلاق مي شود . اصول پذيرفته شده حسابداري بر پايه يك چهارچوب نظري كه توسط هيئت استانداردهاي حسابداري مالي Financial Accounting standard board (Fasb) تدوين شده ، استوار است .اصول پذيرفته شده و حسابداري از لحاظ اولويت به سه طبقه زير تقسيم بندي مي گردد .
1. مفاهيم ( مفروضات ) بنيادي حسابداري (Accounting concepts) : مفروضاتي است اصولي كه زير بناي صورتهاي مالي واحدهاي اقتصادي بوده و منشاء ساير اصول حسابداري است .
الف ) فرض تفكيك شخصيت (The entity concept) :
براساس اين فرض هر واحد اقتصادي به عنوان يك واحد جدا و مجزا از مالك ( مالكان)آن در نظر گرفته مي شود . براساس اين فرض تعهدات يا دارايي موسسه بايستي از دارايي يا تعهدات مالك تفكيك شود .
ب ) فرض تداوم فعاليت (going concern concept) :
فرض تداوم فعاليت به اين معني است كه فعاليت موسسه در آينده قابل پيش بيني استمرار مي يابد و قصد انحلال موسسه يا تعطيل عمليات آن وجود ندارد . اين فرض به معني دوام و بقاء دائم موسسه نيست ، بلكه پيش فرضي حاكي از تداوم يك دورة زماني كافي براي اجراي عمليات ، انجام قراردادها و ايفاي تعهدات موسسه مي باشد .
ثبت دارائيها به بهاي تمام شده به جاي ارزش جاري ، طبقه بندي دارائيها به جاري و ثابت ، طبقه بندي بدهيها به جاري و بلند مدت از مصاديق فرض تداوم فعاليت است .
ج ) فرض واحد اندازه گيري : (The stable –monetary-unit concept)
براساس اين فرض نتايج معاملات و عمليات يك موسسه مي تواند برحسب واحد پول ( ريال ) اندازه گيري و گزارش شود . يعني در حسابداري تنها رويدادهايي ثبت مي شود كه قابل بيان به پول باشد . حسابداران فرض مي كنند كه قدرت خريد ريال ، همواره ثابت مي ماند ، يعني نقش تورم ناديده گرفته مي شود .
د ) فرض دوره مالي (time –priod concept)
اندازه گيري دقيق نتايج عملكرد يك واحد تجاري برحسب وجه نقد تنها در پايان عمر آن يعني هنگامي امكان پذير مي شود كه واحد تجاري منحل و حاصل فروش كليه دارائيهاي آن به نقد تبديل و كليه بدهيهاي آن پرداخت شود و بعد از آن وجه نقد موجود را با سرمايه گذاري اول دوره مقايسه كنند و سود رامشخص نمايند . اما استفاده كنندگان از گزارشهاي مالي نمي توانند براي دريافت اطلاعات تا زمان انحلال واحد اقتصادي تأمل كنند . ازاين رو ، تهيه گزارشهاي مالي در دورة هاي زماني معين ، ضروري است . بدين منظور ، عمر يك واحد اقتصادي به يك سري دوره هاي زماني مساوي تقسيم ميشود كه هر دوره را اصطلاحاً « دوره هاي مالي » مي گويند .
استفاده از روش تعهدي (Accrual Basis) بجاي روش نقدي (Cash Basis) از مصاديق اين فرض مي باشد .
هـ ) فرض تعهدي
اين فرض يكي از مفروضات بنيادي حسابداري و گزارشگري مالي است . براساس اين فرض درآمد هنگامي تحقق و هزينه زمان تحمل شناسايي مي شود . اين فرض معرف وضعيت مالي ، نتايج عمليات و تغييرات در وضعيت مالي طبق اصول پذيرفته شده حسابداري به نحو مطلوب مي باشد ، چون اصول اساسي تحقق درآمد و تطابق هزينه با درآمد را مد نظر قرار مي دهد .
2. مباني يا اصول حسابداري (Accounting principes) :
قواعد كلي كه رهنمود اندازه گيري ، ثبت ، طبقه بندي و گزارش نتايج معاملات و عمليات مالي واحدهاي اقتصادي است .
الف ) اصل بهاي تمام شده : ( cost principle)
اصل بهاي تمام شده بيان مي كند كه دارائيها و خدمات خريداري شده بايد به بهاي تمام شدة واقعي خود( بهاي تمام شده تاريخي ) ثبت شوند . مثلاً فرض كنيد براي مغازه خود از يك موسسه اثاثيه خريداري كرده ايد كه ارزش واقعي اين اثاثيه 3.000 ريال مي باشد ولي شما اين اثاثيه را به 2.000 ريال خريداري كرده ايد . براساس اصل بهاي تمام شده ، اين اثاثيه مبلغ 2.000 ريال در دفاتر ثبت مي شود .
بهاي تمام شدة تاريخي مفيدترين مبنا براي حسابداري و گزارشگري مالي است چون بهاي تمام شده تاريخي مبتني بر برآورد ، حدس و اظهارنظر شخصي نيست و مي توان آنرا به طور عيني و بي طرفانه اندازه گيري ، رسيدگي و تائيد نمود .
بهاي تمام شده تاريخي قابليت اتكاء بيشتري نسبت به ساير اندازه گيريها دارد .
ب ) اصل تحقق درآمد (Revenue realization)
براساس اين اصل درآمدها را بايد در زمان تحقق آن شناسايي كنيم و زمان دريافت وجه نقد تأثيري بر زمان شناسايي درآمد ندارد ، چون ممكن است درآمد در يك مقطع زماني تحقق پيدا كند ولي وجه مربوط به آن زودتر (پيش دريافت ) يا همان زمان و يا بعد از مقطع تحقق درآمد وصول گردد .
مقطع شناسائي درآمد ميتواند متفاوت باشد . اين مقطع ممكن است :
1. زمان فروش محصول يا ارائه خدمت باشد .
2. هنگام توليد محصول باشد .
3. همزمان با وصول اقساط باشد.
بطور كلي درآمد زماني تحقق پيدا مي كند كه :
1. فرآيند كسب سود كامل شده باشد .
2. مبادله يا دادوستدي واقع شده باشد .
ج ) اصل تطابق هزينه با درآمد (Matching principle)
اصل تطابق هزينه ها با درآمد ها برفرآيند اندازه گيري سود تمركز دارد بدين مفهوم كه بعد از اندازه گيري درآمد دوره ، هزينه هاي انجام شده به منظور تحصيل درآمد نيز بايد در همان دوره تعيين و با درآمد مربوطه مقابله گردد تا سود دوره مشخص شود .
د ) اصل افشاء : (Disclosure)
اين اصل يكي از اصول اساسي حسابداري است . اين اصل ايجاب مي كند كه كليه واقعيتهاي با اهميت مربوط به رويدادها و فعاليتهاي مالي واحد تجاري به شكل مناسب و كامل گزارش شود .
3. رويه ها يا روشهاي حسابداري (Accounting procedures)
عبارت از رويه هايي است كه حسابداران براي انجام مراحل حسابداري انتخاب مي كند و در طي دوره هاي متفاوت به طور يكنواخت به كار مي رود .
طبقات اصلي حسابها :
1. دارائيها Assets
2. بدهيها Liabilities
3. سرمايه capital
4. درآمدها Revenues
5. هزينه ها expenses
محصول نهايي حسابداري ، صورتهاي مالي اساسي است .
صورتهاي مالي اساسي كه ابزار انتقال اطلاعات به اشخاص مختلف مي باشند ، عبارتست از :
- ترازنامه Balance sheet
- صورت سود ( زيان ) income statement
- صورتحساب سرمايه capital statement