انهدام و تخریب مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران به ویژه پارک های ملی می بایست از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین در این پایان نامه به بررسی موضوع یاد شده از دیدگاه زیست محیطی و قوانین و مقررات مبادرت شده است. در همین راستا ارزیابی اقدامات مخرب و آلاینده و پاسخ های قانونی مربوط که در قوانین و مقررات ایران پیش بینی شده است همراه با چگونگی اثر بخش و موثر بودن یا نبودن آنها در راستای جلوگیری از تخریب و انهدام و وقوع جرایم زیست محیطی مربوط به از بین بردن پارک های ملی از مواردی است که در این تحقیق مطرح می گردد.

بدیهی است که برای رسیدن به نتایج یاد شده، شناخت پارک های ملی از لحاظ زیست محیطی و چگونگی پیدایش آنها ضروری خواهد بود. بنابراین در فصل اول این پایان نامه درباره موضوعات مختلف پیرامون پارک های ملی از قبیل تاریخچه، چگونگی شکل گیری، ابعاد، بررسی زیست محیطی پارک های ملی ایران، ارزش های حفاظتی این مناطق سخن به میان آمده است.

در فصل دوم برای حفاظت بیشتر و بهتر از پارک های ملی، مدیریت پارک های ملی در ایران و جهان مورد بررسی قرار گرفته است. بدیهی است که پارک ملی تنها در صورت داشتن یک مدیریت مطلوب و کار آمده است که می تواند ارزشهای اکولوژیکی، فرهنگی و معنوی خود را حفظ نماید و یک مدیر خوب هم در صورتی می تواند به یک مدیریت بهینه برای ادارة پارک های ملی دست یابد که هم ابزارهای اجرایی لازم را در دست داشته باشد و هم چارچوب قانونی متناسبی برای حفظ و نگهداری آن وجود داشته باشد. لذا در فصل سوم این پایان نامه با تقسیم بندی قوانین و مقررات پارک ملی به بررسی آن پرداخته شده است.

در فصل چهارم با توجه به اصول مدیریت مطلوب در پارک های ملی و صغف های موجود در مدیریت این مناطق در ایران یک چارچوب متناسب حقوقی برای مدیریت مطلوب تر پارک های ملی ارائه گردیده است.

در هر حال برای ارتقاء مدیریت بهینه و حفظ و نگهداری پارک های ملی ایجاد قوانین و مقررات کار آمدتر و همگام با قوانین جهانی و اجرای آن توسط مسئولین و آشنایی مردم باارزش های پارک ملی امری ضروری به نظر می رسد که همت و تلاش تمامی اقشار جامعه را طلب می نماید.

از زمان احداث نخستین منطقه حفاظت شده جهان به عنوان پارک ملی بیش از صد و بیست سال می گذرد. امروزه پارک های ملی به عنوان یکی از مفیدترین اشکال بهره وری پایدار و چند جانبه از سرزمین شناخته می شوند. «نگهداری فرآیندهای اکولوژیک اساسی و سیستم های حیات بخش، حفظ حوضه آبخیزها، حفاظت از تنوع ژنتیکی، نگهداری از زیست گاههای حیات وحش، رویش گاههای گیاهی به ویژه گونه های گیاهی و جانوری بومی کمیاب در خطر تهدید یا انقراض، حفظ تنوع زیستی محیط های آبی و خشکی، حفظ میراث های طبیعی، تأمین شرایط لازم برای بهره برداری پایدار جوامع، آموزشی، پژوهشی، توریسم و تفریح از عادی ترین فوایدی است که مناطق تحت حفاظت به ویژه پارک های ملی در صورت مدیریت مطلوب به جامعه عرضه می کنند».

اگر چه مناطق تحت حفاظت در رقابت با سایر استفاده های ممکن از سرزمین آشکارا برتری دارند و بارها آن را به اثبات رسانده اند؛ معهذا آنها اغلب در خطر تهدید استفاده های فیزیکی دارند در حالی که ارزش های مادی و ملموس این مناطق در برابر ارزش های کیفی و خدمات بی شمار آنها بسیار نا چیز است جوامع انسانی تا دست یابی به درک صحیح و روشنی از ارزش های غیر قابل جانشین پارک ها آن گونه که سزوار و شایسته آن هستند هنوز در نیمه راه قرار دارند [مجنونیان، هنریک].

در حقوق داخلی کشورها مانند ایران، قوانین و مقررات متعددی دراین باره وضع گردیده و از سوی نهادهای مسئول به مورد اجرا گذاشته شده است. علی رغم تلاش های زیادی که در زمینه حمایت از محیط زیست صورت گرفته است، اما همواره آلوده کردن و تخریب آن همچنان ادامه دارد که بدون تردید یکی از مهم ترین این دلایل فقدان حمایت «کیفری» از محیط زیست در عرصه بین المللی و نیز نقص میزان و چگونگی این حمایت در حقوق داخلی کشورهایی مانند ایران بوده است. به دلیل وجود اشکالاتی که در زمینه های مختلف جرم انگاری، تعیین پاسخ های کیفری مناسب ، اعمال پاسخ های کیفری متناسب با جرم و مؤثر، فقدان برنامه نظارتی اجرایی و آموزش دقیق مفید و گسترده روند تخریب و از بین رفتن پارک های ملی با وجود برخی از قوانین و مقررات مربوط به آنها هم چنان ادامه دارد.

هدف از نگارش این پایان نامه بررسی وضعیت زیست محیطی آسیب پذیر و در معرض تخریب پارک های ملی کشور و ضرورت دست یابی به یک چارچوب مستحکم حقوقی برای حفاظت آنها می باشد. هر چند در حال حاضر ابزارهای حمایت حقوقی در مقابل تخریب پارک های ملی وجود دارند ولی ضرورت تدوین یک نظام متناسب حقوقی بیش از پیش احساس می گردد. در این پایان نامه سعی گردیده است با انجام بررسی لازم در خصوص تغییر و انهدام تخریب پارک های ملی در قلمرو حقوق و مقررات قانونی ایران و ارائه یک چارچوب متناسب حقوقی علاوه بر بیان مفید و مطلوب بودن یا نبودن مقررات کنونی و اقدامات صورت پذیرفته پیشنهادات و راه کارهای حقوقی و مدیریتی در جهت بسته شرایط فصلی ارائه گردیده است.

با در نظر گرفتن جدید بودن رشته حقوق محیط زیست نگارش پایان نامه ای نظیر پایان نامه موجود در ارتباط با بررسی مناطق مورد حفاظت سازمان محیط زیست ایران به ویژه پارک های ملی و ارائه یک چارچوب حقوقی متناسب و کامل برای مدیریت آنها می تواند حاوی پژوهشی نوین باشد. هر چند این مسأله به معنای فقدان اقدامات پژوهشی در این باره در گذشته نخواهد بود. تخریب مناطق مورد حفاظت سازمان در کتاب ها و مجلات گوناگون از لحاظ محیطی زیست محیطی مورد بررسی قرار گرفته است و بدون تردید قوانین و مقررات حقوقی کشور و بررسی آنها منبع اساسی این پایان نامه خواهد بود. لیکن با توجه به این موضوع که این پایان نامه به دنبال ارائه یک چارچوب حقوقی متناسب برای مدیریت پارک های ملی ایران، نمی توان از منابع موجود را به عنوان یک سابقة پژوهشی نام برد.

روش کار و تحقیق در این پروژه شامل سه گروه است:

الف ـ مطالعات کتابخانه ای؛

ب ـ جستجوی اینترنتی؛

ج ـ مصاحبه حضوری؛

الف ـ مطالعات کتابخانه ای: در خصوص فعالیت های انجام شده در زمینه تکمیل پروژه تحت عنوان بررسی حقوقی ـ زیست محیطی پارک های ملی ایران و ارائه یک چارچوب متاسب حقوقی برای مدیریت آنها روش تحقیق به صورت کتابخانه ای و مراجعه به استاد راهنما و اساتید مشاوردر جهت بکار گیری راهنماییهای ایشان در خصوص تکمیل پروژه می باشد. مطالعات کتابخانه ای عمدتاً از طریق مراجعه به کتابخانه سازمان محیط زیست انجام گرفت و کتاب هایی از زمینه پارک های ملی، مناطق تفرجگاهی ایران، قوانین و مقررات محیط زیست ایران و مدیریت پارک های ملی مورد مطالعه قرار گرفت و اطلاعات مورد نیاز استخراج گردید.

ب ـ جستجوی اینترنتی: ازآنجایی که در این پایان نامه علاوه بر بررسی پارک های ملی ایران در مورد مدیریت جهانی، همکاریهای بین المللی و فعالیت های بین المللی آرمانهای مختلف نیز مطالبی ارائه گردیده است لذا برای جمع آوری اطلاعات فوق در زمینه بین المللی نیاز به جستجوی اینترنتی وگرفتن مطالب جدید و به زور از سایتهای مختلف بوده است.

ج ـ مصاحبه حضوری: مصاحبه از افراد آگاه و مطلع در زمینه پارک های ملی از دیگر فعالیتهای صورت گرفته برای تدوین این پروژه بوده است از آن جمله می توان مصاحبه حضوری با مدیر کامل دفتر امور زیستگاه و مناطق سازمان حفاظت محیط زیست ایران آقای دکتر حمید گشتاسب، مصاحبه با کارشناسان و معاونان این دفتر را نام برد.

 

 

 

 

 

پارک های ملی مناطقی هستند با ارزش های چند جانبه و اغلب بی همتا که برای اهداف حفاظت از اکوسیستم های ویژه و ارزشمند و تفرج حفاظت قرار می گیرند.

پارک های ملی معمولاً معرف اکوسیستم های بکو و یا کمتر دست خورده از بیوم های طبیعی هستند که ابتدا حفاظت از ارزشهای غیر قابل جانشین آنها بر سایر استفاده های ممکن چیدگی دارد. هر پارک ملی متشکل از انواع گیاهان و جانوران، زیستگاههای متنوع، اکوسیستم های بکرو دست نخورده و سیماهای منحصر به فرد از رویشگاهها، چشم اندازها و عوارض زمینی می باشد.

انتخاب یک منطقه به عنوان پارک ملی تابع معیارها و موازین دشواری است و به همین دلیل هر منطقه ای را نمی توان به سادگی در این جایگاه قرار داد. تنها مناطقی را که معرف نمونه های بارز و برجسته ای از بیوم های طبیعی هر سرزمینی بوده و در سطح ملی دارای ارزش استثنایی باشند و بتوانند شرایط لازم برای استفاده های مختلف آموزشی، پژوهشی و تفرجی را فراهم نمایند در ضمن از وسعت کافی، یکپارچگی و دست نخوردگی نیز برخوردار باشند می توان به عنوان پارک ملی انتخاب نمود.

اهمیت و نقش پارک های ملی از جنبه های گوناگون تحقیقاتی، پژوهشی، تفرجی و نیز حفظ تنوع زیستی بر هیچ کس پوشیده نیست و ترویج و اشاعه این ارزشها از مؤثرترین راههای جلب حمایت مسئولین برای حفاظت مستم از پارک های ملی و ارزش های غیر قابل جانشین آنهاست [گشتاسب میگونی، حمید، 1378]

1ـ مفهوم پارک ملی دربد و احداث پارک ملی یلواستون[1] ـ 1872

پارک ملی یلواستون به این دلیل احداث می شود که برای استفاده معنوی و بهره وری تفرجگاهی عامه مردم اختصاص یابد و جنبه بارز آن زیبایی چشمگیر چشم اندازه های آن می باشد.

2ـ همچنین در کنوانسیون لندن[2] ـ 1933 آمده است که پارک ملی به مناطق زیر اطلاق می شود:

الف ـ مناطقی که در کنترل عموم مردم قرار داشته و مرزهای آن غیر قابل تغییر بوده و واگذاری برخی از بخش های واجد شرایط آن فقط از طریق مراجع ذیصلاح حقوقی امکان پذیر است.

گیاهی طبیعی احداث می شوند و از جنبه های زیبایی شناسی، زمین شناسی، تاریخی، باستان شناسی و دیرینه شناسی و یا سایر ارزش های علمی و معنوی حائز اهمیت بوده و برای بهره وری مردم تحت حفاظت قرار می گیرند. بر اساس دستور العمل فوق تا جایی که ممکن است باید امکانات لازم برای مشاهده حیانت وحش و پوشش گیاهی طبیعی در اختیار عموم قرار داده شود.

3ـ در کنفرانس پان امر یکن 1940، پارک ملی مفهوم زیر را دربر دارد:

پارک ملی مناطقی هستند که برای حفظ و حمایت از مناظر باشکوه و فون و ظور برجسته که در سطح ملی حائز اهمیت هستند احداث شده و تحت کنترل و بهره مندی مصنوعی عموم مردم قرار می گیرند.

4ـ به علاوه در کنوانسیون[3] افریقا ـ 1968 پارک های ملی را دارای ویژگی های زیر می داند:

1ـ پارک های ملی در بر گیرنده بهترین الگوی مصرف اکوسیستم های هر قلم رو بوده و برای حفظ و حمایت از این نمونه های برجسته تحت حفاظت قرار می گیرند.

2ـ پارک های ملی حفاظت از همه گونه ها و علی الخصوص گونه های بارز مشخص شده را تضمین می کنند.

حفظ و حمایت از اکوسیستم ها و گونه های در معرض خطر انقراض و بخش های زنده محیط زیست در پارک های ملی مورد توجه قرار دارد.

5ـ علاوه بر این در کنفرانس سازمان ملل درباره محیط زیست و انسان، استکلهم، 1972 آمده است:

پارک های ملی موارد زیر را در بر می گیرند:»

ـ عرصه های پهناوری که برای حمایت از حیات وحش و زیستگاههای آنها کنار گذارده می شوند.

ـ مناطقی که دارای اشکال حیاتی نادر می باشد نظیر فرم های نادری از زندگی گیاهی و جانوری؛

ـ مناطقی با زیبایی طبیعی فوق العاده یا ارزش های منحصر به فرد؛

ـ مناطقی که مصرف سازندهای زمین شناسی غیر متعارف می باشند.

ـ مناطقی که دارای ارزش های تاریخی و باستانی هستند.

ـ مناطقی که در بر گیرنده اکوسیستم های با اهمیت خاص برای بررسیهای علمی و تحقیقاتی می باشند.

ـ مناطقی که نیازهای زیست کره را بر آورده می سازند.

6ـ بر اساس تعریف اتحادیه بین المللی حفاظت (ICUN)[4] که در مجمع عمومی آن در سال 1969 در دهلن نو پذیرفته شد و همچنین در سال 1978 در سیستم طبقه بندی آی . یو. سی. ان نیز این تعریف پذیرفته شد و برای مناطق طبقة II سیستم طبقه بندی کاملاً مناسب است،

ویژگیها و مشخصات پارک های ملی به این صورت بیان شده است:

1ـ یک پارک ملی باید دارای وسعت نسبتاً بزرگی باشد از یک یا چند اکوسیستم مختلف تشکیل شده باشد، هیچ یک از اکوسیستم های آن به وسیله انسان مورد بهره برداری قرار نگرفته و یا اشغال نشده باشد، در نتیجه فعالیت های موثر انسانی در هیچ یک از اکوسیستم های آن دگرگونی نشده باشد.

2ـ پارک ملی باید دارای انواع گیاهان و جانوران، نواحی ژئومورفولوژیک مختلف بوده از جنبه های علمی و آموزشی و تفریحی با ارزش باشد تا چشم اندازهای طبیعی چشم گیری داشته باشد.

3ـ یک پار ملی باید به وسیله ذیصلاح ترین مرجع کشور اداره و برای جلوگیری و ممانعت از بهره برداری های معمول در کل مساحت پارک تهدیدات فوری اعمال گردد.

ویژگی های اکولوژیک[5] و ژئومورفولوژیک[6] یا زیبایی شناختی آن که ارزش وجودی پارک وابسته به آنها است به نحو مؤثری مورد حمایت قرار بگیرد.

4ـ بازدید کنندگان باید تحت شرایط خاص حق استفاده از پارک ملی را داشته باشند استفاده های فرهنگی، آموزشی، معنوی و تفریحی تحت شرایط ویژه برای مردم باید مجاز باشد[مجنونیان، هنریک].

پارک های ملی در طبقه II این سیستم طبقه بندی قرار دارند که برای کمیسیون پارک های ملی و مناطق حفاظت پوشیده دارای ارزش های ویژه است و در تعریف آن چنین آمده است:

گاهی اوقات به مناطق طبیعی و برجسته ای که مصرف تنوع اکوسیستم های کشورها باشد دولت توجه خاصی نشان می دهد و این گونه مناطق را مشخص کرده و حفاظت از آن را برای نسل حاضر و آتی تضمین می کند.

بهره برداری سریع از منابع طبیعی این موضوع را به اثبات رسانده که اگر دولت ها اقدام جدی برای حفاظت از پارک های ملی انجام ندهند ممکن است، کاملاً مضموم شوند. نیاز مردم به درک بیشتر محیط زیست طبیعی در عصری که منابع طبیعی به سرعت نابود می شوند در شرایط کنونی یک موضوع خاص و پر اهمیت است که نمونه های برجسته مناطق هر کشور در این میان می تواند سهم عمده و تعیین کننده ای داشته باشد [مجنونیان، هنریک].

برای این که منطقه ای در فهرست پارک های محلی و ذخیره گاههای هم پایه قرار گیرد.

باید حداقل 1000 هکتار مساحت داشته باشد، این مقدار باید مساحت کل مناطقی را که حفاظت از طبیعت در آنها در اولویت قرار دارد شامل می شود. این مناطق عبارتند از: نواحی صرفاً طبیعی نواحی طبیعی تحت مدیریت، نواحی وحش درام نشده. بنابراین نواحی اصلاح شده و تغییر یافته برای فعالیت های گردشگری یا سایر واحدهای اداری شامل مساحت فوق نبوده و از آن مستثنی می شود. [مجنونیان، هنریک].

همچنین در کنوانسیون های منعقد شده در سال های 1933 لندن و 1940 واشنگتنی و 1968 آفریقا محدودیت های دیگری نیز در مورد پارکهای ملی مقرر گردید از جمله این محدودیت ها در واقع و عمده ترین آنها شکار و زنده گیری یا کشتن جانوران و انهدام یا استفاده از گیاهان در پارکهای ملی ممنوع اعلام شده مگر اینکه کلیه این اعمال تحت نظارت و کنترل مسئولین پارک صورت گیرد. ضمناً هر گونه بهره برداری بی رویه انتفاعی از منابع پارکهای ملی ممنوع اعلام گردیده است [مجنونیان، هنریک1380].

کنگرة جهانی پارکهای ملی هر 10 سال یک بار برگزار می گردد که آخرین آن در سال 2002 میلادی در دوربان آفریقای جنوبی برگزار گردید تا خط مشی اداره پارکها و مناطق را برای دهه آتی تعیین نماید. در این کنگره وضعیت پارکهای ملی در دهه گذشته، موقعیتها و شکستهای کشورها در زمینه اهداف حفاظت، وظایف جدید پارکها با توجه به پدیده های نوین جهانی مانند گرمایش زمین، حفاظت از تنوع زیستی در روند رشد جمعیت، افزایش جهانی و انتشار وسیع فرهنگ جهانی و دهها موضوع دیگر مورد بررسی قرار می گیرد [مجنونیان، هنریک].

 

 

 

مفهوم پارک ملی بیش از یک سو قبل زاده شد، یعنی زمانی که نیازهای انسانی و فشار حاصل از آنها برخی از گونه های گیاهی و جانوری را به نابودی کشانید و سیمهای زمین شناسی و ویژگیهای برجسته باستان شناسی در اثر بسیاری از نیروها، رو به ترغیب و انهدام گذاشته در نتیجه مفهوم پارک ملی زمینه عینی جهت مطرح شدن پیدا کرد، و از آن پس اراضی وسیعی از طبیعت بکر به عنوان پارک ملی مجزا و کنار گذاشته شدند [مجنونیان، هنریک 1380].

نخستین پارک ملی به نام یلواستون با هدف و زیبایی های طبیعت برای بهره وری معنوی در سال 1872 در امریکا احداث گردیده در طول سر دهه، توسعه پارک های ملی و مناطق حفاظت شده در امریکا ادامه یافت. در سال 1916 قوانین پارک های ملی در امریکا به تصویب رسید، در سال 1917 سازمان خدمات پارک ها تشکیل گردید و اهداف و قوانین پارک های ملی به سرعت به سیاستهای مدیریت پارک ها در سطح جهان تبدیل شده در سال 1914 با احداث نخستین پارک ملی سویس توسط پل سارازین[7] حفظ دست نخوردگی پارک های ملی را برای اهداف علمی مورد توجه قرار گرفت و به هدف های قبلی پارک های ملی اضافه گردید. با تشکیل کنوانسیون حفظ گیاهان و جانوران در لندن در سال 1933 و کنوانسیون حفظ طبیعت و حیات وحش نیمکره شمالی در واشینگتن[8] در سال 1940 اهمیت حفاظت از حیات وحش به ویژه در پارک های ملی مورد تأکید قرار گرفت. در سال 1948 با تشکیل اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی احداث پارک های ملی در کشورهای عضو اتحادیه بیش از پیش مورد ترغیب و حمایت قرار گرفت.

این اتحادیه با مساعدت فنی خود به کشورهای عضو برای احداث پارک های ملی و ارایه رهنمودهای لازم برای مدیریت آنها سبب گسترش و بهبود مناطق گردید [مجنونیان، هنریک، 1379].

اتحادیه حفاظت جهانی به عنوان معتبرترین نهادبین المللی ارائه دهنده ضوابط و معیارهای مربوط به چگونگی انتخاب و حفاظت از مناطق تحت حفاظت های پارک های ملی، گونه های جانوری و گیاهی و طبقه بندی گوناگون مربوط به حفاظت از گیاهان، جانوران و انواع زیستگاهها مطرح است [مجنونیان، هنریک].

پیش از برگزاری نخستین کنفرانس جهانی محیط زیست در سال 1972، در جهت ارتقاء سطح حمایت از طبیعت و منابع زنده می توان از چندین رویداد مهم دیگر نیز نام برد که تشکیل صندوق جهانی حیات وحش در سال 1961، تشکیل کنوانسیون حفاظت طبیعت و منابع آفریقا در سال 1969 در الجزیره، کنوانسیون حفظ تالابهای بین المللی و پرندگان مهاجر آبزی در سال1971 در ایران و شکل گیری برنامه انسان و کره مسکون در سال 1970 از آن جمله اند.

از سال 1960 با تغییر خصوصیات اکولوژیک پارکهای ملی در امریکا در اثر استفاده بیرویه از یکسو و تاثیر عوامل پیرامونی به ویژه آلودگیها از سوی دیگر، حفظ موجودیت طبیعت و منابع زنده پارکهای ملی از طریق الگوهای متعارف در امریکا و جهان مورد تردید قرار گرفت. به همین دلیل در سال 1968 برای رفع کاستیهای حفاظت مفهوم اولیه ذخیره گاههای زیست کره در برنامه انسان و کره مسکون مطرح گردید و به سرعت رو به رشد گذاشت. در سال 1976 نخستین گروه از ذخیره گاههای زیست کره به تعداد 57 منطقه احداث گردیدند. در سال

 

1973 کنوانسیون جهانی تجارت گونه های در خطر انقراض به امضاء رسید. پیامد این رخداد در جهان سبب افزایش سطح حمایت از طبیعت و منابع زنده، گسترش و بهبود شبکه مناطق تحت حفاظت گردید.در سال 1980 نخستین معیارهای انتخاب و طبقه بندی مناطق تحت حفاظت بر اساس اهداف مدیریت توسط I.U.C.N تهیه و تدوین گردید. کشورهای عضو اتحادیه جهت تبادل اطلاعات با یکدیگر ملزم به تطبیق مناطق خود با معیارهای فوق گردیدند.

از نتایج همسویی کشورها با یکدیگر پیروی از معیارهای فوق این بود که کمیت و کیفیت مناطق و کاستیهای شبکه مناطق حفاظت شده درسطح جهان مشخص شده و برنامه ریزی برای رفع کمبودهای این شبکه با همکاری آی. یو. سی. ان آغاز گردید. از مهمترین رخدادهای حفاظت چند دهه اخیر می توان تشکیل کنگره های مهم جهانی در مورد پارکهای ملی و مناطق حفاظت شده و تشکیل چند کنوانسیون و سمپوزیم در زمینه ذخیره گاهها را نام برد.

کشور ایران تا سال 1979 مانند همه کشورهای جهان متأثر از رویدادهای جهانی در زمینه پارکهای ملی بوده است. از مهمترین تأثیرات این روند را می توان تغییر ساختار سازمان شکاربانی و نظارت بر صید به سازمان حفاظت محیط زیست ذکر کرد.

گسترش مناطق تحت حفاظت، طبقه بندی مناطق بر اساس اهداف مدیریت و زون بندی آنها از دیگر تأثیرات همسونی کشور ایران با خط مش های حفاظت در جهان به شمار می روند. در سال 1970 سازمان محیط زیست به عضویت آی. یو. سی ان در آمد. در سال 1971 کنوانسیون رامسر را برگزار نموده و در سال 1973 به معاهده سایتس[9] پیوست در سال 1976 در تشکیل نخستین گروه از ذخیره گاههای زیستگاه پیش گام گردید. از سال 1979 میلادی یعنی سال 1358 به بعد تأیید رویدادهای جهان در زمینه حفاظت از طبیعت و منابع زنده در ایران رو به کاهش گذاشت. به طوری که می توان گفت پارک های ملی ایران مستقل از این رویدادها به حیات خود ادامه دادند و حفاظت از آنها به شیوه های گذشته تا کنون ادامه دارد.

اگر به مدارک و اسناد مربوط به دوران ایران باستان مراجعه شود، ملاحظه می گردد که پارک هایی برای تفرج مردم احداث شده که به تقلید از باغ بهشت به آنها پردیس می گفتند به احتمال قوی می توان باغ هایی را که از گذشته های دور باقی مانده است مثل باغ فین کاشان، ارم شیراز و گلشن طبس را از جمله بقایای این قبیل پردیس ها تلقی نمود. در کشور ایران اولین منطقه ای که تحت حفاظت قرار گرفت پارک ملی انگلستان است که بیش از 43 سال از حفاظت آن می گذرد.

در سال 1345 نخستین قانون حفاظت در کانون شکار ایران به تصویب رسید و زیر بنای برنامه هدفداری را برای حفاظت از حیات وحش فراهم ساخت. ولی به زودی معلوم شد که امکان حفاظت حیات وحش بدون حفظ زیستگاههای آنها عملی نیست و پیش شرط حفاظت حیات وحش حفظ زیستگاههای آنها است. در نتیجه مفهوم حفاظت زیستگاه با کنار گذاردن اکوسیستم های تحت عنوان مناطق حفاظت شده عینیت پیدا کرد.

در سال 1342 سازمان شکار بافی و نظارت بر صید به عنوان یک سازمان دولتی مسئول جایگزین کانون شکار ایران گردید و مفاهیم حقوقی زیستگاههای حفاظت شده را تحت عناوین پارک های وحش روشن کرده و به تصویب رساند.

تحول تشکیلاتی سازمان در سال 1353 از محور عمده فعالیت های خود یعنی حیات وحش و زیستگاه به کل محیط زیست کشور را می توان همگامی کشور با دگرگونیها وضرورتهای زمانی خود تلقی نمود.

 

سازمانهای محیط زیست در پی استاندارد کردن تعاریف معیارهای انتخاب و مدیریت مناطق ICUN و تصویب قوانین مناسب برای آنها ویژگیهای مناطق را در 40 طبقه کل توصیف کرده و کلیه پارک های حیات وحش را به پارک های ملی تغییر عنوان داده است.

1ـ مناطق وسیع و برجسته ای که دارای اهمیت ملی هستند ومیراث های طبیعی در آنها باید ضمن حفاظت، نیازهای تفرج گاهی، آموزشی و پژوهشی را برآورده نماید به نام پارک ملی شناخته می شوند. تعاریف و معیارهای سیستم طبقه بندی جدید در سال 1354 به تصویب هیئت وزیران رسید.

تا سال 1355 تعداد مناطق چهارگانه رسمی کشور به 65 منطقه به وسعت 5/7 میلیون هکتار مشتمل بر 13 پارک ملی رسید از سال 1357 تا 13 به علت تخریب مناطق تعدادی از آنها از شبکه حذف یا تغییر عنوان دادند در سال 1361 برای مقابله با روند تخریب و حفظ موجودیت مناطق اقدام به ناحیه بندی ابتدائی گردید که طی آن  وسعت مناطق حفاظت شده با توافق با سازمان جنگلها و مراتع ممنوع التعلیف اعلام شد و بر اساس ضوابطی به عنوان محدوده امن انتخاب گردیدند. همه این محدوده بیش از 5 هزار هکتار وسعت داشته و همانند هسته طبیعی و مرکزی در دل این مناطق محسوب می شوند قرار بر این گردید اراضی پیرامونی آنها بر اساس تعیین ظرفیت مورداستفاده قرار بگیرد هم اکنون این محدوده تنها بخش هایی هستند که کمتر دست خورده بوده و جمعیت گونه های جانوری آنها رو به ترمیم است.

در دهه های 1360 برای ترمیم مناطق از دست رفته یا تکمیل آنها تعدادی منطقه جدید انتخاب گردید که به 7 پارک ملی رسید. علاوه بر این جهت تکمیل و گسترش شبکه که مناطق 4 گانه از سال 1368 دو برنامه ایجاد مناطق پشتوانه و توسعه مناطق شکار ممنوع و از سال 1370 افزایش پارکهای ملی از طریق تبدیل محدوده های امن و سایر شیوه های موجود نیز در نظر گرفته شده اند و با توجه به روند توسعه شانس کمتری برای انتخاب منابع طبیعی مناسب و وسیع خواهد بود[مجنونیان، هنریک 1379]. حاصل چنین برنامه ای افزایش پارکهای ملی بوده است. در حال حاضر تعداد 19 پارک ملی در ایران وجود دارد.

آقای انوس میلر، بنیان گذار و پدر پارک ملی راکی ماونتین[10]در این باره می گوید: «وجود پارک ها صرفاً برای رهایی خودمان و برای اینکه سعادتمند تر زندگی کنیم ضروری هستند. در متن پارک های ملی فضاهای با شکوهی وجود دارد، که بتوان در آنها خود را بازیافت، تعمق کرد، به نظر نشست، به رویا فرو رفت، امیدوتر شو، برنامه ریخت، استراحت کرد، سبک شد و تصمیم گرفت.» [مجنونیان، هنریک].

نگهداری فرایندهای اکولوژیک ضروری و سیستم های حیات بخش برای همه جوامع امری حیاتی به شمار می رود. شواهد باستان شناسی زیادی از سرنوشت تمدن های کهن درست می باشد که غفلت های آنها را در خصوص نگهداری این سیستم ها و فرایندها نشان می دهد.

احداث پارکها و ذخیره گاهها به عنوان وسیله ای مؤثر در حفظ تنوع ژنتیکی و حفظ گونه ها از خط انقراض به قدری بدیهی است که نیاز به برهان و دلیل زیادی ندارد. در مورد انقراض گونه ها به عنوان یک موضوع اخلاقی، پارک ها کانون های بسیار مطمئن و مناسبی به شمار می روند. اقدامات انجام گرفته در مدیریت پارکها و ذخیره گاهها برای حفظ و گونه های در معرض خط انقراض در بسیاری از کشورها نظر شمار زیادی از مردم را در تمام جهان به خود جلب کرده است. به طوری که حتی تولید کنندگان برنامه های تلویزیونی در خصوص تاریخ طبیعی نیز آن را برای خود سودمند یافته اند.

ارزش پارک های ملی از نظر میراث طبیعی با وجود زیاد آنها بسیار نا محسوس است به عنوان نمونه هر منطقه از نظر تنوع گیاهی و جانوری امانت دار بخشی از میراث جهانی به شمار می آید. اهمیت این موضوع در کنوانسیوی که یونسکو[11] برای حمایت از میراث های فرهنگی و طبیعی عهده دار شد مورد تأیید قرار گرفت. این کنوانسیون کوشش دارد منابع جهانی را در چارچوب همکاری های مشترک سامان داده و تنوع طبیعی و اشکال فرهنگی را هم پیوند با یکدیگر به عنوان میراث بشریت حفاظت نماید. ولی باید توجه داشت که ارزش های پاک های ملی به کنوانسیون های جهانی وابسته نیست بلکه ارزش آنها در ذهن و قلب هر ملتی نهفته است. پارک های ملی بدین ترتیب در برآورد نیازهای جامعه از نظر هویت بخشی و عوامل افتخار آفرین نقش موثری دارند.

تفریح و تفرج با کارکردهای متفاوت خود یکی از زمینه هایی است که پارک های ملی با منابع بالقوه خود نظیر جنگل ها، کوه ها، سواحل، دریاچه ها،رودخانه ها و سایر سیماهای طبیعی برای مردم فراهم می آورند. اهمیت پارک های ملی نه تنها به عنوان منابعی به شمار می روند که مایه مباهات و غرور ملی به شمار می آید بلکه سنگ بنای اصلی توریسم را نیز تشکیل می دهند[مجنونیان، هنریک، 1379].

فواید عمده یک سیستم پارک ملی اگر در سطحی مطلوب دایر شود به قرار زیر می باشد:

1ـ پارک های ملی یک رشته از جذابیتهای طبیعی از مناظر، چشم اندازهای محلی، پوشش گیاهی حیات وحش، تاریخ و فرهنگ هر کشوری را ارائه می دهند که همه موارد ذکر شده از عوامل اصلی جذب گردشگر بوده و می تواند بازدید کنندگان بی شماری را از آن سوی مرزهای خود به طرف پارکهای ملی جلب کنند.

2ـ پارک های ملی در شرایط امروز که شهر نشینی روز به روز توسعه بیشتری می یابد و نزدیکی به طبیعت و تفرج به عنوان تکمیل کننده زندگی شهری بدل به نیازی مبرم گشته است، می توانند به عنوان کانونی مناسب برای گذراندن اوقات فراغت قرار گرفته و تقاضای

 

تفرجگاهی جمعیت رو به افزایش شهرها را برآورده سازند.

3ـ پارک های ملی اراضی شاهدی هستند با مبنای علمی که از طریق آنها (امکان مقایسه تطبیقی تغییرات حاصل از فعالیت های انسانی نظیر کشاورزی، جنگلداری، توسعه صنعتی و سایر اختلالات زیست محیطی و در مقیاس های وسیع فراهم گشته و بدین ترتیب می توان با اتکاء به اراضی پارک های ملی به عنوان یک مرجع عملی این تغییرات را تحت نظارت پیوسته قرارداد.

4ـ پارک های ملی فراهم کننده بانک های ژن طیف وسیعی از تیپ های گیاهی، حیوانات و سایر ارگانیسم[12] ها به شمار می روند. این منابع از نظر ظرفیت های بالقوه ژنتیکی ممکن است نه تنها برای رفاه و بهبود شرایط زیستی جوامع ملی بلکه تمامی مردم جهان مورد استفاده قرار گرفته و ثمر بخش باشند. [مجنونیان، هنریک، 1375].

ارزش های حفاظتی از پارک های ملی را می توان به صورت خلاصه به شرح زیر بر شمرد.

1ـ حمایت و حراست از گونه های وحشی و جوامع طبیعی؛

2ـ حمایت و حراست چشم اندازهای طبیعی برجسته، مناظر شگفت انگیز و ساختارهای زمین شناسی؛

3ـ حفظ برخی از بناهای انسان ساز و بعضی از نقاطی که در گذشته در تصرف انسان بوده است و آنچه در این بناها یافت می شود از نظر باستان شناسی، تاریخی، انسان شناسی حائز اهمیت است.

4ـ نگهداری برخی از چشم اندازهای کنونی ساخته دست بشر که دارای زیبایی استثنایی بوده، اثر خلاق انسانی به شمار می آید.

5ـ فراهم آوردن موقعیت هایی برای مردم تا ضمن درک و پی بردن به ارزش و اهمیت ویژگی های فوق در محیط های طبیعی، با استفاده از امکانات تفریحی از طبیعت نوت ببرند. مفرض اولیه از ایجاد چنین مناطقی این بوده است که بهتر زمین به همراه حیات وحشی و پوشش گیاهی خود، بدور از هر گونه تأثیرات انسانی به گونه ای تحت مدیریت قرار بگیرد به تعادل برسند.

در پارک های ملی دو جنبه از اهمیت خاصی برخوردار است:
1ـ حفظ مناظر، حیات وحشی و سیمای طبیعی و فرهنگی؛

2ـ حفظ قابلیت استفاده از آنها برای نسلهای آینده؛

موضوع استفاده و بهره وری از پارک ها اغلب با دو نظر متفاوت همراه است.

نظریه ای که طرفدار حفظ طبیت و دست نخوردگی آن است و از

 

حمایت کامل طبیعت دفاع کرده و هر گونه توسعه ای را در آن مردود می شمارد و برعکس این نظریه، نظریه ای که اعلام می دارد که تقاضای عمومی باید مد نظر قرار گیرد و طرفدار توسعه امکانات تفرجگاهی در پارک ها بوده و توسعه، بهبود اراضی کمپینگ و امکانات لازم برای تفریح و تفرج را لازم می شمارد. به هر صورت هر توسعه ای باید هم جنبه مطلوب استفاده و هم حمایت از پارک را به صورت دو جانبه فراهم کند.

در طی سالیان اخیر در بسیاری از کشورها سیستم پارک ملی دایر گردیده است.

حمایت از چشم اندازهای طبیعی منحصر به فرد و فراهم آوری امکانات تفرجگاهی برای مردم عمده هدفهای تأسیس این پارک ها بوده است. ولی سیستم های ایجاد شده از جهت تشکیلات اداری، مدیریت منابع طبیعی، میزان بهره وری و دیدگاه مردم نسبت به طبیعت و مواردی از این قبیل با یکدیگر تفاوت زیادی دارند. پارک های ملی هر کشوری در رابطه با مراحل مختلف توسعه اقتصادی ـ اجتماعی نقش های مختلفی را به عهده گرفته اند.

به عنوان نمونه در برخی از کشورها مدیریت عمده سیستم های

 

پارک ملی بر روی حمایت از حیات وحش و زیستگاهها متمرکز بوده و نتایج حاصل از حفظ حیات وحشی جذب تعداد کثیری گردشگر از چهار گوشه جهان می باشد. ارمغان جذب گردشگر و رود از و کمک بهبود وضع اقتصادی کشور ها می باشد. حفظ آن دسته از اراضی واقع در پارک های ملی که هنوز دارای تعادل طبیعی بوده و ارتباط بین گیاهان و جانوران و میکروارگانیم ها در سطح طبیعی قرار داد برای مطالعه ضروری است.

به طور کلی اراضی طبیعت حتی زمانی که دارای ارزشهای زیبایی شناسی کمتری هستند از جهت اکولوژیک منبع اطلاعاتی مهمی تلقی می شوند و ارزش حفاظتی دارند. پارک های ملی دارای نقش های جانبی نیز هستند، توسعه جوامع محلی و گردشگر از آن جمله می باشد [مجنونیان، هنریک].

مناطق حفاظت شده نقش مهمی بر عهده دارند، زیرا واریاسیونهای و پیش بینی نا پذیر ذاتی در نظام های طبیعی، ارزش ها، خدمات بلند مدت عالم طبیعت و مسائل و راه حل های حفظ اکوسیستم ها برای نسل های آتی را می توان در آنها به صورتی زنده و واقعی مورد مطالعه قرار داد [مجنونیان، هنریک، 1380].

 

پارک های ملی نه تنها مورد حمایت بلکه و باید تحت حفاظت قرار گیرند که دارای مفهومی گسترده تر از حمایت و شامل مدیریت اکوسیستم ها و استفاده معقولانه و بهتر از منابع می شود. این نوع، دراک از نگهداری پارک ها مبتنی بر داده های علمی است که به صورت یک رشته علمی و واقعی در بخش های مختلف کشور جهان قابل اجرا است.

 1ـ3ـ1ـ ضرورت حفاظت از پارک های ملی

علل ضرورت حفاظت از پارک های ملی در اولینا کنفرانس پارک های ملی در سال 1972 بدین گونه بیان شد:

1ـ حفاظت از جوامع طبیعی و گونه های وحشی؛

2ـ حفظ چشم اندازهای طبیعی و منحصربه فرد، مناظر استثنایی و تشکیلات و سازماندهی زمین شناسی؛

3ـ حفظ ساختارهای انسان ساز یا مناطقی که قبلاً در اشغال انسان بوده اند.

4ـ نگهداری چشم اندازهای طبیعی با جذابیتهای غیر معمول یا ارزشهای خلق شده انسانی به ویژه جلوگیری از نابودی آن دسته از شیوه های زیستی که منجر به خلق آثار ارزشمندی شده اند.

5ـ فراهم آوری فرصتهایی برای مردم، برای درک و توسعه این ارزشها و استفاده از محیط های طبیعی برای امور تفرج؛

6ـ ذخیره گاهها طبیعی و برخی پارک ها که هدف عمده حفظ طبیعت است.

ممکن است در ارتباط با میزان استفاده انسان و مدیریت آنها که وجه تمایز اساسی آنهاست به طبقات متفاوتی تقسیم شوند[مجنونیان، هنریک].

توسعه بی رویه فعالیتهای اقتصادی انسان از یک سو و اتکاء بلاواسطه و وابستگی معیشتی قشر کثیری از جمعیت رو به رشد جهان به طبیعت از سوی دیگر روز به روزاز تنوع طبیعی اکوسیستم و زیستگاهها می کاهد و محدودیت های بیشتری برای زندگی و بقاء حیات وحش فراهم کرده و همین طور عرصه های زیستی آنها را تنگ تر می کند. در میان عوامل بی شماری که نابودی گونه ها را فراهم می کنند تخریب زیستگاهها بعنوان فرایند اصلی به شمار می آید.

تخریب زیستگاهها به طور عمده نتیجه بهره برداری غیر عقلائی و بطریق اولی غیر اقتصادی از محیط های طبیعی است و عمدتاً نیز در اثر تبدیل اراضی و تغییر کاربری زمین بوجود می آید. اهالی بومی و روستایی در حاشیه پارکهای ملی به طور گسترده ای این محیط ها را مورد استفاده قرار داده و از طریق فعالیت های کم بازده اقتصادی نظیر کشاورزی ابتدائی (دیمکاری) و دامداری سنتی بطور آگاهانه جهت تثبیت مالکیت یا ناخواسته صرفاً بدلیل نا آگاهی زمینه نابودی زیستگاههای طبیعی حیات وحشی را فراهم می کنند. به علاوه توسعه شهرها به بهای نابودی طبیعی، تغییر کاربریهای زمین، بهره برداری بی رویه از معادن بدون انجام هر گونه ارزیابی های اولیه، بهره برداری بی رویه از جنگل ها و مراتع از دیگر فعالیتهای مخربی هستند که روز به روز عرصه را بر زیستگاههای طبیعی و حیات وحش تنگ تر کرده و تنوع زیستی را به شدت کاهش می دهند. برای حفظ و حراست از تنوع زیستگاهها و جمعیت های حیات وحش در شرایط کنونی چاره ای جز انتخاب مناسب از مناطق نمونه و مصرف از کل طبیعت و بهره برداری چند جانبة آموزشی، پژوهشی، حفاظتی از آنها وجود ندارد [مجنونیان، هنریک، 1379].

از این رو ارگانهای جهانی با انعقاد کنوانسیونها اعلامیه ها و بیانیه های گوناگون سعی در حفظ این نقاط با ارزش جهانی نموده اند که از آن جمله می توان به کنوانسیون تنوع زیستی، کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی اشاره نمود هر چند که در دو کنوانسیون نامبردة موفق مستقیماً به حفاظت و حمایت از پارکهای ملی اشاره ای نشده است اما هر کدام از دو کنوانسیون به نحوی با امر حفاظت از پارک های ملی ارتباطی تنگاتنگ دارند. به عنوان مثال در کنوانسیون تنوع زیستی یک بخش اصلی به نام حفاظت از اکوسیستم ها وجود دارد که در کنار حفظ گونه های گیاهی و جانوری به آن پرداخته شده است.

 

و همچنین کنوانسیون میراث فرهنگی و طبیعی ملت ها را بر آن داشته که آن دسته از میراث های خود را که از نظر اهمیت می توانند در ره میراث های طبیعی و فرهنگی جهان قرار گیرند شناسایی و معرفی نمایند که بسیاری از مناطق حفاظت شده و پارک های ملی در حال حاضر به عنوان میراث های طبیعی جهان پذیرفته شده و از نظر کیفیت در سطح جهانی مورد تأیید واقع شده اند.

از دیگر اقدامات جهانی ایجاد کمسیون پارک های ملی و مناطق حفاظت شده اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی می باشد که در سال 1960 تشکیل و به تدریج گسترش پیدا کرده و بزرگترین متخصصان پارک های ملی در این کمسیون متمرکز شده اند تا جائیکه امروزه بیش از 1000 نفر از 160 کشور جهان با این کمسیون ارتباط دارند و طبقه بندی معروف مناطق 6 گانه در این کمسیون تدوین شده است.

برگزاری کنگره های جهانی پارک های ملی که هر 10 سال یکبار برگزار می گردد تا خط مشی ادارة پارکها و مناطق را برای دهة آتی تعیین نماید از دیگر اقدامات بین المللی در زمینه حفاظت از پارک های ملی می باشد که می توان به برگزاری سومین کنگره جهانی پارک های

 

ملی در سال 1982 در بالی، چهارمین کنگره جهانی پارک های ملی در سال 1992 در کاراکاس [مجنونیان ، هنریک، 1380] و پنجمین و آخرین کنگرة جهانی پارک ها کاملی در سال 2002 در و دوربان آفریقای جنوبی اشاره نمود که هر کدام از این کنگره ها دست آورده و راهکاری مشخص را برای پیشبرد حفاظت از پارک های ملی در طول یک دهه ارائه داده اند [IUCN website, 2005].

همچنین ایجاد برنامه انسان و کره مسکون یونسکو در سال 1970 که در آن مفهوم اولیه ذخیره گاه های زیستکره مشخص گردید از دیگر فعالیت های انجام گرفته در این خصوص می باشد.

کشور ایران سرزمین، کم نظیر با طبیعت بسیار متنوعی است شکل گیری چهره های متفاوت طبیعت در این مرز و بوم زاییده شرایط متعددی بوده و در پدید آمدن آنها عوامل بی شماری نظیر وضعیت زمین شناسی، اقلیمی، روند تکامل حیات و عوامل زیستی مؤثر بوده است. تضاد شدید بین عوامل اقلیمی، توپوگرافی همراه با تغییرات بارندگی و شرایط متفاوت به شدت در حیات گیاهی کشور مؤثر افتاده و تنوع و غنای زیادی را به وجود آورده است. رویشگاههای گیاهی مختلف در گستره دشت تا کوهستان زیستگاه های مختلفی برای گونه های جانوری فراهم کرده اند. امروز در بخشهای از صفحات سواحل جنوب دریای خزر جنگل های رطوبی دیده می شوند جنگل های سازگار به خشکی رشته کوههای زاگرس و رشته کوههای شمال خراسان را تحت پوشش قرار داده اند.

در نواحی نیمه آلپسینی این رشته کوهها رویش های گیاهی بالش وش خاردار غالب هستند بخش های خشک کشور به وسیله رویش های شور پسند اشغال شده اند و سواحل خلیج فارس نیز تحت پوشش در ختچه زارهای نیمه کویری قرار گرفته اند. ناحیه گسترده ایرانی تورانی به ویژه بخش های کوهستانی آن از جمله بهترین مناطق گونه های آندمیک به شمار می روند.

در این میان علاوه بر مناطق گذرگاهی که در توالی زیستگاهها به یکدیگر حاصل می شوند زیستگاههای فرعی عمده دیگری نظیر رودخانه ها تالاب ها و دریاچه های شور و شیرین نیز وجود دارند که هر یک فون و فلور ویژه خود را دارند تنوع زیستگاهی در حدی است که هم سیاه خروس قفقازی را می توان یافت و هم ماهی آزاد و کروکودیل، از جنگل های پهن برگ انبوه شمال کشور تا جنگل های مانگرو و جوامع گیاهان کویری و ... چنان به یکدیگر متصل شده اند و طوری این سرزمین را آراسته اند که تنوع حیرت آوری از زیستگاههای مختلف شکل گرفته است و شرایط زیست برای سازگاری تنوع وسیعی از حیات وحش فراهم شده است. به همین دلیل دیدن مرال و شوکای جنگل های انبوه هیرکانی، قوچ و میش اورپال تپه ماهورهای استپی شمال خراسان، بزو پازن و پلنگ صخره ها و ارتفاعات برهنه مناطق خشک، گورخر آهو و یوزپلنگ دشت های کویری در یک پارک ملی و یا منطقة حفاظت شده در این سرزمین جای هیچگونه شگفتی ندارد.

شبکه مناطق حفاظت شده و تحت حفاظت کشورس باید نمونه های

 

شاخص و منحصر به فردی از این اکوسیستم ها را در طبقات مختلف مدیریت تحت پوشش قرار دهد و از این جهت احداث پارک های ملی و حفاظت از آن در این کشور پهناور با این منابع بی نظیر امری ضروری و اجتناب نا پذیر می باشد. [مجنونیان، هنریک، 1379].

تعداد پارک های ملی از 10 پارک در سال 1376 با وسعت 13711777 هکتار به 19 پارک در سال 1385 با وسعت 1751427 رسیده است که این مقدار 8/14 در صد از وسعت کل مناطق چهار گانه تحت مدیریت سازمان را شامل می شود.

رشد پارک های ملی در سال 1384 نسبت به سال 1376 از نظر تعداد معادل 90 درصد و از لحاظ مساحت معادل 28 درصد است. این پارک ها در 13 استان کشور واقع شده اند که در هراستان بین 1 تا 3 پارک ملی وجود دارد. توزیع تعداد پارک های ملی در استان ها به ترتیب از بیشترین تا کمترین تعداد به صورت استان (تعداد پارک ملی) عبارت است از:

تهران و خراسان (3)، سمنان، فارس و مازندران (2)، آذربایجان غربی، اصفهان، بوشهر، چهار محال بختیاری، کرمان، گلستان و گیلان (1)

که از این میان دو پارک ملی نای بند در استان بوشهر و بوجاق در راستای گیلان پارک ملی دریایی محسوب می گردند [گزارش عملکرد 8 ساله سازمان حفاظت محیط زیست 84 ـ 76]

جدول (1ـ1) فهرست و مساحت پارکهای ملی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست

[مجموعه قواعد و مقررات حفاظت محیط زیست، 1383]

ردیف	نام منطقه	شماره آخرین مصوبه	تاریخ تصویب	محل جغرافیایی	هکتار مساحت
1	پارک ملی ارومیه	63	21/5/1354	آذربایجان غرب و شرق	464056
2	پارک ملی بختگان	142	6/7/1374	فارس	160000
3	پارک ملی بمو	33	23/12/1349	فارس	48678
4	پارک ملی دریایی بوچاق	232	21/3/1381	گیلان	3278
5	پارک ملی تندوره	101	21/6/1361	خراسان	35658
6	پارک ملی تنگ صیاد	145	6/7/1374	چهار محال بختیاری	27244
7	پارک ملی توران	234	21/3/1381	سمنان	118000
8	پارک ملی خبر	167	3/6/1378	کرمان	149934
9	پارک ملی خجیر	90	21/6/1361	تهران	11570
10	پارک ملی سر خرحصار	91	21/6/1361	تهران	9380
11	پارک ملی کزاه قاضی	144	6/7/1374	اصفهان	47142
12	پارک ملی کویر	102	21/6/1361	سمنان	446400
13	پارک ملی گلستان	97	21/6/1361	گلستان	87242
14	پارک ملی لار	197	25/7/1380	تهران	27778
15	پارک ملی دریایی نای بند	253	27/1/1382	بوشهر	19436
16	پارک ملی سالوک	233	21/3/1381	خراسان	8132
17	پارک ملی ساریگل	235	21/3/1381	خراسان	7038
18	پارک ملی کیاسر	251	12/12/1382	مازنداران	6000
19	پارک ملی پایبند	252	27/12/1382	مازندران	21000

 

بین استانهای آذربایجان غربی و شرقی و در موقعیت جغرافیایی 37 تا 3/38 درجه عرض شمالی و 45 تا 46 درجه طول شرقی واقع شده است. این دریاچه جمعاً دارای 102 جزیره کوچک و بزرگ به مساحت تقریبی 33486 هکتار است.

2ـ پارک ملی بختگان

در استان فارس بین 15/53 الی 15/54 درجه طول شرقی و 11/29 الی 51/29 درجه عرض شمالی واقع شده است.

3ـ پارک ملی بمو

در شمال شهر شیراز و در موقعیت جغرافیایی 53/29 تا 36/29 درجه عرض شمالی و 52/54 تا 29/52 درجه طول شرقی واقع شده است حداکثر ارتفاع از دریا 2660 متر و حداقل آن 1500 متر است.

4ـ پارک ملی دریایی بوجاق

این منطقه از شمال به سواحل دریای خزر از غرب به رودخانه اوشمک و از جنوب به شالیزارهای زیبا کنار و بندر کیاشهر واقع در استان گیلان محدود می شود.

و عمق ساحل همجوار آن در دریای خزر حدود 6 متر است.

5ـ پارک ملی تندوره:

در شمال خراسان درموقعیت 32/58 تا 48/58 درجه طول شرقی و 15/37 الی 37/35 درجه عرض شمالی واقع شده است.

6ـ پارک ملی تنگ صیاد

در استان چهار محال بختیاری بین 05/32 تا 20/33 درجه شمالی و 50/55 تا 10/51 درجه طول شرقی واقع شده است.

7ـ پارک ملی توران

در استان سمنان واقع شده است و مساحت آن حدود 18000 هکتار
می باشد.

8ـ پارک ملی خبر

در استان کرمان و بین 59/28 الی 25/28 درجه عرض شمالی 02/56 الی 39/56 درجه طول شرقی واقع شده است. مرتفع ترین نقطه پارک 3845 متر و پست ترین نقطه واقع در شمال غرب دشت ارزوئیه و با ارتفاع 1000 متر است.

9ـ پارک ملی خجیر

درشرق تهران و در 45/35 الی 36/35 درجه عرض شمالی و 40/51

 

الی 49/51 طول شرقی واقع شده است.

10ـ پارک ملی سرخه حصار:

در شرق تهران و در 43/35 الی 36/35 درجه عرض شمالی و 30/51 الی 38/51 درجه طول شرقی واقع شده است.

11ـ پارک ملی کلاه قاضی:

در استان اصفهان یین 45/51 الی 15/52 درجه طول شرقی و 32 الی 30/32 درجه عرض شمالی واقع شده است.

12ـ پارک ملی کویر

بین 23/51 الی 04/53 درجه طول شرقی و 17/34 الی 12/35 درجه عرض شمالی استان سمنان واقع شده است.

13ـ پارک ملی گلستان

حد فاصل استان گلستان و در موقعیت جغرافیایی بین 31/37 الی 04/53 عرض شمالی و 43/55 الی 17/66 طول شرقی واقع شده است.

14ـ پارک ملی لار

در 70 کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده است که از شمال به کوههای نثر و از غرب به خاتون و از سمت جنوب به ارتفاعات لواسانات و از شرق به کوه دماوند محدود می شود.

 

15ـ پارک ملی دریایی نای بند

به صورت دماغه مرتفعی در ساحل جنوبی خلیج نای بند واقع در استان بوشهر قرار گرفته است.

16ـ پارک ملی سالوک

در شمال خراسان در 25 کیلومتری غرب شهر سفر این و در حاشیه جنوبی رشته ؟؟ آلاداغ موسوم به سالوک قرار گرفته است.

17ـ پارک ملی ساریگل

در شمال استان خراسان در 24 کیلومتری شرق شهراسفر این و در حاشیه جنوبی رشته جبال آلاداغ موسوم به شاه جهان قرار گرفته است.

18ـ پارک ملی کیاسر

در شهر ساری استان مازندران به مساحت تقریبی 6000 هکتار قرار گرفته است.

19ـ پارک ملی باه بند

واقع در شهرستان نکاء و بهشهر استان مازندران به مساحت تقریبی 21000 تعیین گردیده است. [Irandoe website, 2006]

بدون شک جانوران و گیاهانی که در پارک های ملی ایران مورد حفاظت قرار گرفته اند بدلیل متفاوت بودن شرایط اقلیمی در 19 پارک ملی مورد حفاظت سازمان محیط زیست از تنوع کم نظیری برخوردار هستند. اما متأسفانه بدلایل مختلف نسل برخی از گونه های گیاهی و جانوری که حتی برخی از آنها تنها گونه بومی ایران، محسوب می شدند، در معرض خطر تهدید قرار گرفته است. لذا ضمن بررسی پوشش گیاهی و جانوری پارک های ملی ایران، اسامی برخی از حیواناتی که در فهرست سرخ IUCN نیز ذکر گردیده است.

دسته بندی حیوانات در خطر تهدید در این فهرست عبارت است از:

حیوانات در آستانه خطر انقراض CR Endangered Critically

حیوانات در خطر                        EN                                                   Endangered

حیوانات آسیب پذیر       Vulnerable                    VU               

 64 گونه از جانورانی که در ایران یافت می شوند در فهرست تهدید IUCN قرار دارند که شامل 25 پستاندار، 19 پرنده، 11 خزنده، 2 دوزیست و 7 ماهی است که IUCN 54 گونه را متعلق به ؟؟ تشخیص داده است. [فیروز، اسکندر، 1378].

در نای سیبری و لاک پشت سرخ، لاک پشت سبز، لاک پشت چرمی لاک پشت زیتونی، لاک پشت فراتی، افقی البرزی، افقی خالدار، ازون برون تاس ماهی روسی، تاس ماهی ایران، سگ ماهی غارزی، نهنگ آبی و خاکستری، حشره خور شوش گوزن زر، گورخر Equus hemionus ongaer ، ول کرمان، جردزادویی، سنجابک دم موشی ایرانی، پلنگ آسیایی در دسته حیوانات در خطر یا EN قرار دارند، همچنین حیواناتی نظیر، دو پای فیروز، لاک پشت عقابی حفار ایرانی، یوزپلنگ آسیایی Venatiras Acinony x Jubatus ، خرس سیاه ursus thietanus gedrosions و گیلان شاه خالدار دسته حیوانات در آستانه انقراض و یا CR قرار دارند. علاوه بر آن حیواناتی نظیر، افعی لطیفی، اردک سر سفید، پلیکان پا خاکستری، غاز پیشانی سفید کوچک، عروس غاز، اردک بلوطی، سمندر ایرانی، سمندر غازی، ماهی کورغار، لاک پشت مهمیز دار نژاد غرب و شرق، لاک پشت آسیایی، تمساح تالابی، خفاش نعل اسبی مدیترانه ای، خفاش انگشت دراز، خفاش حنایی، شنگ هندی، فک، خرس سیاه Ursus thie tanus ، یوز پلنگ، آب شکاب، میش مرغ، یلوة حنایی، دلیجه کوچک،عقاب شاهی و تالایی، گوژپشت Acinony x Jubataso پا زن کل و بز، قوچ ارمنی، اصفهانی، لارستان، اوریال، موش سنجاب گورخر Eqnus hemionas را نام برد که در دسته حیوانات آسیب پذیر یا vu قرار دارند. [فیروز، اسکندر، 1378].

از میان جانوران نام برده شده در فهرست سرخ IUCN بیشتر آنها در پارک های ملی ایران دیده شده اند که حفاظت از تنوع جانوری پارک های ملی اهمیت بسزایی در حفظ نسل این جانوران دارد.

1ـ پارک ملی ارومیه

پوشش گیاهی: سرو کوهی، پسته وحشی، داغداغان، زالزالک، با دام کوهی، شیرخشت، دیو آلبالو گند میان، فرفیون، آوشین، درمنه، علف شور ، کاکوتی، زنبق ایولاف، شنگ و شقایق تنوع جانوری، قوچ و میش ارمنی، گوزن زرد ایرانی، فلامینگو، پلیکان، کاکاین، تنجه مارهای سمی و غیر سمی، مارمولک و آفتاب پوست.

2ـ پارک ملی بختگان

پوشش گیاهی: انواع دیاتومه ها، جلبکها، انواع گیاهان شور پسنده، گز، در مناطق خشک ارس، بنه، تنگس، قیچ، بادام کوهی، آویشن، کاکوتی، باریجه

تنوع جانوری: کل و بز و قوچ و میش، گربه وحشی، گرگ، پلنگ، کفتار، روباه شغال و در دشتها آهو، فلامینگو، پلیکان، انواع غازها، مرغابیها، حواصیل ها ؟؟؟، کاکایی ها، پرستوهای دریایی، ماهی خوراکها، انواع گنجشک سانان، عقابها، سنقرها، هوبره، بلدرچین، درنا، لک لک، ؟؟، چلچله، دارکوب پری شاهرخ، دال، بحری، بالابان، شاهین، لیل و دلیجه.

3ـ پارک ملی بمو

پوشش گیاهی: گلهای رنگارنگ نظیر پامچال، لاله و شقایق شیراز، بادام کوهی، اتژن نبه

تنوع جانوری: آهو ، قوچ و میش، کل و بز، پلنگ، کفتار، گرگ، گربه وحشی کبک، تیهو، کوکر، هما، عقاب طلایی و دال، شاه روباه، خفاش انگشت دراز، دلیجه کوچک، عقاب شاهی، عقاب دو برادر، ؟؟، شاهین، [Irandoe webside 2006]

4ـ پارک ملی بوجاق

پوشش گیاهی: نیزارهای کوتاه و بلند شامل دوئی، نی

تنوع جانوری: فلامینگو، درنای سیبری، اردکهای غواص، اردک روی آبچر، چینگو خروس کولی، سار، عقاب دریایی دم سفید، انواع کشیم، کاکایی پاشلک ـ کلاغ سیاه ـ اگرت بزرگ و کوچک، دم جنبانک، جغد، قرقی حواصیل خاکستری، کوکورسیاه، ماهی خوراک، باکلان، سینه سرخ [گزارش بازدید کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست استان گیلان، 1382].

 

5ـ پارک ملی تندوره:

پوشش گیاهی: ارس، کیلم، شیر خشت، باریجه، آقوزه، کندل، زیره سیاه، کتان وحشی جاشیر، آوشین، انواع گرامینه.

تنوع جانوری:

قوچ اوریال، کل و بز، پلنگ، خوک، انواع گربه وحشی، شغال، گرگ و ؟؟، رودک، سمور سنگی، سنجاب زمینی، کبک، ؟؟، قرقاول، کبوتر پرندگان شکاری، 9 گونه مار غیر سمی، 40گونه مار نیمه سمی، 50 گونه مار سمی و 6 گونه سوسمار

6ـپارک ملی تنگ صیاد

پوشش گیاهی: انواع گندمیان، گون مادام السبیان، کنگره، ریواس، آوشین، بابونه شاه تره، بارهنگ، رازیانه، خاکشیر، کاسنی، شیرین بیان، بادام کوهی، موی وحش، انجیر، آلبالوی کوهی.

تنوع جانوری: کل و بز، قوچ و میش، پلنگ، کفتار، روباه، شغال، گرگ گربه وحشی، کبک دری، ؟؟، با قرقره، عقاب قرقی، سارگپه، دال، شاهین و انواع مارها و لاک پشت ها.

7ـ پارک ملی توران

پوشش گیاهی:

پوشش جانوری: گورخرایدانی، آهو، ؟؟، قوچ و میش، پلنگ، یوز پلنگ، آسیایی، کل و بز، اردک بلوطی، عقاب شاهی، دلیجه کوچک، بزمجه، هوبره، زاغ بور، لاک پشت مهمیزدار که به صورت پراکنده در سه منطقه پارک ملی پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده توران وجود دارند.

8ـ پارک ملی خبر

پوشش گیاهی:

ارس، بنه کیکم، ارژن، زیتون وحشی، تنگس، نستون وحشی قیچ، گز، استبرق، انار شیطان

تنوع جانوری: کل و بز، قوچ و میش، جبیر، پلنگ، یوز پلنگ، کفتار، روباه معمولی، شغال، گرگ، کاراکال، ؟؟، خرگوش، سنجاب، رودک عسل خوار، خار پشت بیابانی هوبره، کبک، تیهو، شگرد، دلیجه، عقاب دو برادر، کبوتر جنگلی، سبز قبا، زنبور خور کوچک، هد هد.

9ـ پارک ملی خجیر:

پوشش گیاهی: نبه، بادام کوهی، ارس، داغداغان، چنار، سپیدان، پده،

 

بید، زالزالک تبریزی، افرا، زبان گنجشک، عرعر، اقاقیا، کاج، تنگرس، تمشک، کز، شیشعاش، روناس، زرشک، سوفورا، شیر خشت، سیاه تلو، دغدغک، ارمک

تنوع جانوری: کل و بز، قوچ و میش البرز مرکزی، گراز، پلنگ، کفتار، روباه قرمز، شغال، گورکن، گربه وحشی، خرگوش، انواع پرندگان مهاجر آبزی، کنار آبزی و شکاری، مار کرمی، کورمارد و سر، مار آتشی، مار پلنگی، مار دستی، مارآبی، مارشتری، شتر ماریله، تیرمار، سونی مار، افعی شاخدار ایرانی، افعی کوفی، قورباغه معمولی، و زغ سبز، لاک پشت مهمیز دار غربی [Irandoe webside, 2005].

10ـ پارک ملی سرخه حصار

پوشش گیاهی: نبه، بادام کوهی، ارس، داغداغان، چنار، سپیدار، پده، زالزالک، زبان گنجشک، عرعر و کاج.

تنوع جانوری: کل و بز وقوچ میش البرز مرکزی، آهو، گراز، پلنگ، کفتار، روباه قرمز شغال، گربه وحشی، گورکن، تشی، خرگوش، حواصیل خاکستری و شب، بویتمار، اگرت بزرگ، اردک ارده ای، خوتکا، اردک نوک پهن، عقاب ماهیگیر کورکور، قرقی، طرلان، عقاب طلایی، شاهی، سارگپه، کرکس، دال سیاه، دلیجه، بالابان، بحری،

 

شاهین، آبجلیک، انواع مارها، افعی شاخدار، ایرانی و کومی، قورباغه معمولی، وزغ سبز، لاک پشت مهمیز دار غربی [eng. utoac.ir webside, 2004].

11ـ پارک ملی کلاه قاضی:

پوشش گیاهی : انجیر، بادام کوهی، انار، عناب، شیپوری، بید، خارشتر، درمنه، ؟؟، گل جالیز، شنگ، انواع گرامینه، کلاغک، گل مریم، انواع گون، گندمیان، علف شور، علف مار، ریواس، اسپرس، چوبک

تنوع جانوری: کل و بز و قوچ میش، آهو، خرگوش، پلنگ، گرگ، کفتار، یوز پلنگ، روباه، شغال، تشی، گربه وحش، کبک، تیهو، با قرقره، چکاوک، کلاغ سیاه کالکی، دم جنبانک، زاغ نوک سرخ، زاغی، گنجشک سانان و عقابها.

مار جعفری و قیطانی و پلنگی، افعی شاخدار و مارمولک و لاک پشت

12ـ پارک ملی کویر

پوشش گیاهی: درمنه، شیر خشت، گون، خنچک، افدرا، آشنان قیچ، اسپند، تاغ، پرند، جارو، خارشتر، اسکنیل، انواع گرامینه، تن ساز، علف شور، گز، جگن، اتریپکس.

تنوع جانوری: کل و بز، قوچ و میش، آهو، جیبر، گورخر، پلنگ، یوز

 

پلنگ، کفتار، روباه شنی، شغال، گرگ، گربه وحشی، کاراکل، تشی، خرگوش، سمور سنگی، انواع غازها، مرغابیها، حواصیل ها، گنجشک سانان، زنبور خورتها، کبوتر ها، کلاغ ها، عقاب ها، درنا، فلامینگو، پرستو، کرکر، قمری، توگاه هد هد، دلیجه، تیهو، کبک، هوبره، بلورچین، دال، شاهین، ؟؟، سارگپه سنفر انواع مار سوسمار، مارمولک و لاک پشت.

13ـ پارک ملی گلستان

پوشش گیاهی: بلوط، بلندر مازور، ممرز، انجیلی، پلت، شیردار، کرکو، آزاد، کلهو، اوری توسکای قشلاتی، انجیر، توت، ملیچ، داغداغان، از گیل، اولی، زالزالک، سیاه تلو، گوجه وحشی، شیرخشت، گردو، تمشک، انار وحشی، گلابی وحشی، زرشک، تاغ، گز، کلاه میر حسن، گون، چوبک، درمنه، خارشتر و ارس

تنوع جانوری: مرال، شوکا، خرس قهوه ای، پلنگ، خوک وحشی، گربه جنگلی، تشی، آهو، قوچ و میش، گرگ، روباه، کل و بز، قوقاول، کبک، تیهو، زنگوله بال کوکر سینه سیاه، بلدرچین، قرقی، دلیجه، سارکپر، پا بلن، عقاب دو برادر، دال عقاب دریایی دم سفید، مرادان، بالابان، هما، دار کوب سیاه، بلبل، توکای باغی، سهره ها، زرده پره ها،

 

زنبور کها و دم سرخ ها

14ـ پارک ملی لار

پوشش گیاهی : قارچ، باریجه، کاسنی، آوشین، موسیر، والک، چای کوهی، کما، گاو زبان.

تنوع جانوری: کبک دری، کبک، عقاب، دلیجه، سارگپه، حواصیل، کل و بز، قوچ و میش البرز مرکزی، خرس، پلنگ، گراز، گربه وحش، خرگوش، سمور، انواع افعی ها، مارمولک، لاک پشت و ماهی قزل آلای خال قرمز

15ـ پارک مای نای بند:

پوشش گیاهی: انار شیطان، کهور ایرانی، حرا، گو، چکرد، برت، چغندر وحشی، اسکنبیل، جگن، لیمو ترش، گندمیان،؟؟، استبرق، کنار، گراس، علوفه ای و در ختچه ای، آکاسیکا.

تنوع جانوری، خار پشت ایرانی، خفاش نعل اسبی، بینی برکه ای سه دندانه، بینی برکه ای ایرانی هوش قهوه ای سیاه و خانگی، سارپکه، عقاب دو برادر، هوبره، سبز قبا، کبک، تیهو، بحری، بال سفید، میوه خوار، دم موشی کوچک، آزاد اروپایی که در مجموع شامل 160 گونه پستاندار می باشد. تشی، خرگوش، جربیل هندی، بلوچی، گراز، قوچ و

 

میش، پلنگ، خفاش نعل اسبی انواع مارها

16ـ پارک ملی سالوک:

پوشش گیاهی

تنوع جانوری : آهو، گرگ، قوچ و میش، کل و بز، پلنگ و کفتاره، روباه، خوک وحشی، شغال، تشی، خرگوش، سمور، سنجاب زمینی، گورکن، انواع جوندگان کوچک، کبک، تیهو، سیاه سینه، کبوتر وحشی، انواع پرندگان شکاری، کوکو، جغد ها، سگ ها و چکاوکها.

17ـ پارک ملی ساریگل

پوشش گیاهی

تنوع جانوری: قوچ و میش اوریال، کل و بز، گرگ، پلنگ، کفتار، خوک وحشی، روباه، شغال، تشی، خرگوش، سمر سنگی، زرد بر، سنجاب زمینی، گربه جنگلی، کبک، تیهو، کبک دری، پرندگان شکاری، جغدها، عقاب ها، هما، کرکس، کبوتر، کوکو، سنگ چشم، چکاوکها، گنجشک سانان، کلاغ ها، سهره ها، سارها، توکاها

18ـ پارک ملی کیاسر و پا بند

پوشش گیاهی: عمدتاً شامل تیپ جنگلی ـ مرتعی و درختچه ای می باشد.

 

تنوع جانوری : انواع پرندگان، خزندگان و پستانداران را در منطقه می توان یافت. [Irandoe webside , 2005].

دنياي امروز بيش از هر زمان ديگري با كاهش و رو به قهقهرا رفتن تنوع زيستي مواجه است بطوريكه اينك جهان با روند حيرت انگيز انقراض گونه هاي جانداران موجه شده ااست. انسان امروز بي پروا تر از تمام اعصار و قرون و نيرومندتر از هميشه تمام سرزمين ها مورد بهره گيري تغيير و تبديل قرار داده است. مهار تمام فعاليت هاي بي ضابطه و كنترل شيوه هاي تخريبي در مقياس يك كشور ميسر نيست. بنابراين چاره اي به جز انتخاب و حفاظت از الگوها و يا نمونه هايي از اكوسيستم هاي گوناگون و حفظ و حراست از آنها باقي نمي ماند بديهي است كه از اين رهگذر مي توان ضمن حفاظت اصولي و صحيح از نمونه هايي از تمام انواع بوم سازگان هاي موجود در يك كشور و يا سرزمين وسيع به مثابه گنجينه هاي از تنوع زيستي براي نسل هاي آتي به نسل امروز نيز امكان استفاده هاي سازگار با شرايط طبيعي و بهره وري پايدار از چنين محيط هايي را اعطا نمود ‍(طرح مديريت مجموعه توران‏، جلد دهم، 1381).

روند تخريب در پارك هاي ملي ايران با توجه به افزايش جمعيت از روند رو به رشدي برخوردار است. بررسي هاي انجام گرفته از گزارش بازديد كارشناسان مسئول و مشكلاتي كه در ارتباط با مديريت اين مناطق موجود است گواه اين مدعا مي باشد.

با توجه به پرونده هايي كه از پارك هاي ملي ايران در دفتر زيستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محيط زيست موجود بوده است اين روند تخريب در مهمترين پارك هاي ملي ايران مورد بررسي ، تحقيق و تفحص قرار گرفته است كه در زير به انها اشاره خواهد شد.

 

1- پارك ملي اروميه

اين پارك با توجه به اهميتي كه از لحاظ تنوع ژنتيكي دارا مي باشد. در فهرست ذخيرگاه هاي زيستكده قرار گرفته و لذا از كمك هاي بين المللي و حمايت هاي بانك جهاني و ديگر ارگانهاي مسئول اين امر برخوردار است. مشكلات اين پارك ملي 6 سال اخير عبارت بوده است از:

1- مهمترين شكلي كه در حفاظت از پارك ملي درياچه اروميه وجود دارد احداث جاده ميانگذر درياچه اروميه بدون رعايت قوانين و مقررات پارك هاي ملي و بدون بررسي هاي زيست محيطي مورد نظر سازمان مي باشد كه داراي اثرات سوء و غيرقابل برگشت است.

2- اعلام نظر كارشناسان مسئول پارك در سال 1380 مبني بر تعديل قوچ و ميش هاي موجود در جزيره كبودان با توجه به وضعيت جزيره از نظر ظرفيت قابل تحمل محيط و خشكسالي همچنين وجود 30 راس قوچ و ميش در جزيره اسپير و خشكسالي منطقه و كاهش آبدهي تنها چشمه جزيره به ميزان 90%.

3- انجام مانور نظامي در سال 1379 بدون هماهنگي با سازمان حفاظت محيط زيست و تيراندازي هاي تمرين در جنوب شرقي پارك ملي اروميه (بايگاني دفتر امور زيست گاه ها و مناطق سازمان محيط زيست ، 1385).

4- كاهش 80 cm آب درياچه اروميه و نابودي پارك ملي درياچه اروميه

 

2- پارك ملي بختگان

1- حضور 11 روستا با جمعيت بيش از 50 خانوار در اطراف پارك ملي كه باعث ايجاد تخريب وسيعي در حاشيه پارك ملي فوق گرديده است.

2- شور شدن آب چاه هاي كشاورزي به مرور زمان به دليل تغييرات سطح ايستايي آبهاي زير زميني كه در آن صورت گرفته است.

 

3- پارك ملي بمو

از پارك هاي ملي كم نظير ايران است كه خانم داهياي تايوف نماينده سازمان تسهيلات جهاني در طي بازديدي كه از پارك ملي بمو داشته آن را به لحاظ برخورداري از پتانسيل بسيار بالا و ارزش گياهي و جانوري بالا قابل مقايسه با پارك هاي ملي مهم جهان دانسته است.

[Farsenvironment website, 2005].

مهمترين عامل تخريب در چند اخير در پارك ملي بمو عبارت است از:

1- تصرف اراضي: با توجه به مجاورت پارك ملي بمو با مرازك شهري و روستايي حاشيه اين پارك از ارزش بالايي برخوردار گرديده است. به همين ديل افراد فرصت طلب و همچنين برخي از افرادي كه داراي سند مالكيت قديمي هستند با اقدام بر تصرف اراضي حاشيه اي اين پارك نموده اند. پارك ملي بمو تنها پارك ملي است كه كليه اراضي مرزي آن در معرض خطر تصاحب قرار دارد. و بخش هايي هم مورد تصرف قرار گرفته و عملا از پارك منفك گرديده است. كه از مهمترين آن مي توان از هزاران هكتار اراضي واقع در ضلع غربي پارك نام برد كه بخش هايي از آن به شهرك صدرا واگذار گرديده است.

همچنين طي گزارشي كه در سال 1382 از وضعيت پارك به دفتر زيستگاه ها و امور مناطق سازمان ارسال گرديده بيش از 50 هزار هكتار از اراضي اين پارك توسط ارگان هاي مختلف تصرف يا اوقافي شده است. و احداث شهرك صدرا در واقع كليه ارزش هاي حفاظتي منطقه از زير سوال برده است گزارش بازديد كارشناسان سازمان حفاظت از محيط زيست، 1385).

2- استفاده نيروهاي نظامي از عرصه هاي درون پارك ملي بمو كه از آن جمله مي توان فعاليت هاي نظير فنس كشي، تخريب و احداث ميدان تير در ضلع غربي پارك طبق گزارش ماموران سازمان محيط زيست در سال 1384 نام برد.

شكار غير مجاز: شكار قوچ و ميش، پازن،‌ آهو و ديگر جانوران مهم اين منطقه كه به جز در مركز پارك كه كنترل شديد در مقابل شكارچيان در آن صورت مي گيرد در بقيه نقاط به صورت متعدد رخ مي دهد.

4- قطع ضلع غربي پارك ملي بمو توسط جاده شيراز – تهران كه طي سي سال اخير مورد حفاظت قرار نگرفته است. كه اين عامل به همراه پالايشگاه شيراز، مشتينات مردم و پادگان موجود در اين خط باعث شده كه اين بحش از بدنه اصلي شرقي آن جدا شود.

5- بهره برداري از شن و ماسه، تبديل اراضي جهت كشت ديم و همجواي با اراضي كشاورزي و واحد هاي صنعتي.

6- چراي احشام و وجود سگ هاي ولگرد معضل ديگري براي امر حفاظت از اين پارك محسوب مي گردد.

 

4- پارك ملي بوجاق:

آثار تخريب و تعارضات مكرر انساني در اكثر نقاط پارك به چشم مي خورد. لذا اين امر باعث گرديده از حالت بكر و طبيعي خارج شده و اكوسيستم از هم گسيخته اي در اين پارك مشاهده گردد.

از مهمترين اين تعارضات عبارت است از: وجود پره هاي صيادي، اسكله و سكونتگاه هاي اطراف پارك ملي بوجاق كه مي توان از آن ها نام برد.

 

5- پارك ملي تندوره:

با توجه به ويژگي هاي فيزيكي و چشم اندازها و مناظر زيباي اين پارك از مهمترين پارك هاي ملي ايران است كه از ارزش جهاني نيز برخوردار گرديده است. اين پارك در برابر تعرض دامداران و عدم حمايت سازمانهاي ذي ربط كاملاَ آسيب پذير بوده و از مشكلات عمده پارك موضوع دام و دامداري است كه روز به روز قلمرو زيستي جانوران را محدودتر نموده و شرايط زيستي را براي آنها تنگ تر مي نمايد.

 

6- پارك ملي تنگ صياد:

 

7- پارك ملي توران:

مجموعه توران يكي از ذخيره گاه هاي زيستكده شامل پارك ملي، پناهگاه حيات وحش و منطقه حفاظت شده) مي باشد كه در سال 1381 بخش مركزي اين مجموعه به پارك ملي ارتقاء يافت. شكار غير مجاز، كندن گياهان چوبي، استفاده هاي تفرجي گسترده و بهره گيري هاي محدود معيشتي توسط اهالي ساكن در داخل و نيز مجاورت اين منطقه از عمده ترين عوامل تخريب مي باشد همچنين بدليل آسيب پذير بودن اين منطقه از مجموعه توران ورود گونه هاي غيربومي و ساخت و سازهاي غيراصولي از ديگر عوامل تخريب به حساب مي آيد (طرح مديريت مجموعه توران، جلد 13، 1381).

 

8- پارك ملي خبر:

2- تعداد زيادي دامداران روستايي و عشايري كه خواهان چراي دام در محدوده پارك هستند كه باعث تخريب، تجاوز و تخلف در محدوده دروني پارك گرديده است.

3- شكارغير مجاز به علت تعدد شكار و وجود گونه هاي با ارزش گياهي و جانوري در منطقه از جمله عوامل تخريب پارك ملي خبر محسوب مي گردند.

 

 

9- پارك ملي خجير:

از عوامل مهم تخريب پارك ملي خجير عبارت است از:

1- واگذاري 220 هكتار از اراضي پارك ملي فوق به مركز تحقيقات دام جهاد سازندگي حضور دايمي پرسنل مركز نامبرده‏، تغيير كاربري اراضي پارك، و سوزاندن بقاي عرصه هاي كشت جو و گندم و ايجاد حريق در بيش از يك هكتار از اراضي جنگلي پارك ملي خجير.

2- احداث بزرگراه پارچين – پاسداران

3- وجود دكل برق در داخل محدوده پارك

4- تصرفات سازمان صنايع دفاع در سال 1376 در بيش از 100 هكتار از اراضي پارك ملي خجير در ضلع جنوب غربي كه مأمن حساس براي وحوش بوده و حصار كشي آن منطقه كه مي توان از آنها نام برد.

 

10- پارك ملي سرخه حصار:

وجود گنجينه هاي طبيعي منحصر به فرد در مجاورت يكي از بزرگترين و آلوده ترين شهرهاي جهان موقعيت بسيار مهم و استثنايي است كه اين پارك ملي از آن برخوردار گرديده است. توسعه دامنه هاي فعاليت انساني تصرف بخش هاي ارزشمند اين مناطق با پيش روي فعاليت هاي صنعتي و خدماتي احدث جاده ها و بزرگراه ها، فقدان پشتوانه حمايتي لازم از مهمترين عوامل تخريبي اين منطقه مي باشد كه به صورت موردي مي توان از عواملي نظير:

1- قرار داشتن كل عرصه پادگان و تأسيسات مجموعه تحت مديريت فرماندهي اجرائي و پشتيباني و آزمايش هاي پرواز در داخل محدوده ارزشمند و حساس پارك ملي سرخه حصار و گذشت بيش از دو دهه از تجاوز سپاه پاسداران به زمين هاي اين منطقه.

2- واگذاري اراضي منطقه توسط سازمان مناطق طبيعي به اعضاء تعاوني مسكن وزارت جهاد كشاورزي كه اين اراضي حدود 240 هكتار برآورده شده اند. در سال 1364 اين واگذاري صورت پذيرفته است.

3- شكار غيرمجاز

را مي توان نام برد.

 

11- پارك ملي كلاه قاضي:

از مهمترين مشكلات اين پارك عبارت است از:

1- عبور قسمتي از آزادراه كنار گذر شرق اصفهان از حريم حفاظتي پارك ملي كلاه قاضي

 

12- پارك ملي كوير:

اين پارك هم به عنوان يك ذخيرگاه زيستكده مورد حفاظت سازمانهاي جهاني قرار دارد. از مهمترين عوامل تخريب اين پارك با داشتن پوشش گياهي و جانوري كم نظير و آثار فرهنگي تاريخي مانند كاروانسراي قصر بهرام، باقي مانده آثار كاروانسراي عين الرشد وجود جاده سنگفرش و عبور جاده ابريشم از آن عبارت است از:

1- وجود مراكز نظامي: وجود پادگانها در داخل عرصه مناطق تحت مديريت در تعارض مستقيم با اهداف مديريتي مناطق مي باشد. انجام رژه و مانور نظامي در سال هاي اخير به صورت متوالي، دفع غيراصولي و غيربهداشتي زباله و نخاله توسط پادگان هاي مذكور در مسير حركت وحوش و تكميل و مرمت ساختمانهاي نيمه كاره سپاه پاسداران در داخل منطقه.

2- وجود شترهاي بلاصاحب در داخل پارك ملي كوير

3- هجوم دامداران به منقطه و تكليف احشام از عوامل تخريب پارك ملي كوير مي باشد.

 

13- پارك ملي گلستان:

پارك ملي گلستان هم ذخيرگاه زيستكده محسوب مي گردد كه حفاظت از آن بسيار لازم و ضروري مي باشد پارك ملي گلستان آخرين نقطه جنگل هاي خزري در شمال شرق كشور است كه به طور همزمان 4 اقليم آب و هوايي در نقاط مختلف آن وجود دارد. مناطق تفرجگاهي چون دره آبشار، دره آلمه، دره آدنسر، دره قرغون، دشت آهو خيز، آبشار آق سو، دو موزه حيات وحش در آن وجود دارد.

عوامل اصلي تخريب در اين پارك ملي عبارت است از:

1- تصرف اراضي در بخش هاي جنوبي و ديگر محيط هاي حاشيه اي

2- شكار غيرمجاز

3- وجود بزرگراه آسيايي تهران – مشهد كه حدود 145 جانور وحشي در اثر برخورد با خودروهاي عبوري از اين مسير تلف شده اند. علاوه بر اين جاده داخلي پارك ملي گلستان به طول 50 كيلومتر علي رغم غيرايمني بودن روزانه شاهد عبور حدود 16 هزار خودرو مي باشد. عبور يك جاده ترانزيتي از درون اين منطقه يكي از عوامل مهم تخريب مي باشد.

4- برداشت علوفه، آلوچه، جمع آوري قارچ، گياهان دارويي و شاخ هاي افتاده مارال.

5- كاربرد ناهمسو با اهداف پارك در اراضي پيراموني

6- وقوع سيل در سال 81- 80

7- فعاليت حفاران، گنج ياب ها تاثير بسزايي در به هم ريختن وضع منطقه داشته.

8- وقوع آتش سوزي در سطح گسترده اي از جنگل هاي پارك ملي گلستان در اوايل تابستان 1385 كه مي توان از آنها نام برد.

 

14- پارك ملي لار

در دامنه جنوبي مرتفع ترين نقطه ايران رشته كوه هاي البرز، پارك ملي لار با اكوسيستم كوهستان، مرتفع و آبي وجود دارد كه به خاطر ويژگي هاي خاص و جوامع غني گياهي و جانوري تحت حفاظت قرار گرفته است از مهمترين عوامل تخريب منطقه عبارت است از:

1- ايجاد سد لار و اتمام عمليات اجرائي آن در سال 1359 كه از آن به بعد قسمت اعظم اراضي و مراتع ده لار در محدوده آبي و درياچه سد لار قرار گرفته است.

2- چراي بي رويه و مفرط دام و وجود عشاير در منطقه

3- ايجاد راه هاي ارتباطي بدون بررسي و ارزيابي هاي لازم

 

15- پارك ملي ناي بند:

عوامل تخري زيستگاه ناي بند قبل از اينكه به عنوان پارك ملي اعلام گردد به قرار زير است:

1- احداث جاده مرزي در منطقه

2- چراي بي رويه و بيش از حد ظرفيت

3- آلودگي صداي ناشي از قرار داشتن مسير پرواز هواپيماها

4- تبديل اراضي و تغيير كاربري

 

 

16- پارك ملي سالوك و ساريگل:

صدور پروانه چراي دام در اين دو پارك، صدور پروانه دو مرحله اي چرا دام باعث نابودي اكوسيستم هاي گياهي، جانوري و تنوع زيستي بخصوص نابودي آهو و عدم جذب گردشگر در اين منطقه گرديده است.

 

17- پارك ملي كياسر و پابند:

بدليل سكونت گاه هاي روستائي و اراضي متعلق به اشخاص، طرح هاي جنگلداري متعدد در مجاورت اين مناطق و فعاليت هاي اقتصادي و توليدي در منطقه اعمال مديريت يكپارچه اصولي بر اساس معيارهاي پارك ملي در منطقه توسط رئيس اداره كل سازمان حفاظت محيط زيست استان مازندران در تاريخ 24/5/1385 غيرممكن دانسته شده است. و خواستار تنزل دو پارك ملي فوق به منطقه حفاظت شده گرديده است.

بر اساس يك جمع بندي كلي و نهايي

اولويت عوامل تخريب در پارك هاي ملي ايران به قرار زير مي باشد:

1- تصرف اراضي: اين دخل و تصرف به دو صورت انجام گرفته است. 1- دخل و تصرف حاشيه پارك ها و بعضاَ داخل پارك ها توسط افراد محلي و برخي از مردم سودجو كه در پارك هاي ملي بختگان ،‌توران خبر، بمو، سالوك و ساريگل وجود دارد. 2- تصرف توسط ارگان ها و سازمانهاي دولتي و ايجاد ساخت و سازهاي غيرقانوني در پارك هاي ملي از مهمترين اين تصرفات كه در سطح وسيع صورت پذيرفته تصرف در داخل پارك ملي بمو، خجير و سرخه حصار مي باشد.

2- وجود عشاير كوچنده و تعليف احشام در داخل پارك هاي ملي ايران كه در پارك هاي بمو، تندور، تنگ صياد، خبر، كوير، لار، سالوك و ساريگل گزارش شده است.

3- وجود پادگان هاي نظامي و تصرف توسط ارتش و سپاه پاسداران و مانورهاي نظامي در پارك هاي بمو، خبر، سرخه حصار، گلستان و تنگ صياد.

5- ايجاد گذرگاه و جاده در داخل پارك ملي در پارك هاي ملي گلستان، اروميه، خجير، بمو و كلاه قاضي.

با توجه به وجود مشكلات و عوامل نامبرده در تخريب پارك هاي ملي ايران ايجاد و قوانين و مقررات در صورت نبودن قوانين و مقررات كافي و يا بهبود وضعيت اجرايي قوانين و مقررات در رابطه با عوامل فوق از جمله نكات مهم و اساس در بالا بردن كيفيت مديريت پارك هاي ملي ايران مي باشد. (بايگاني دفتر، زيستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محيط زيست، 1385)

 

فصل دوم:

2-1- مديريت جهاني در مورد پارك هاي ملي:

داير كردن موفقيت آميز يك سيستم از پارك هاي ملي و ذخيرگاه هاي در كشورهاي در حال توسعه به هر جهت به اين بستگي دارد‏‌، كه بخشي از مشكلات موجود در اين كشورها از طريق بهبود كيفيت زيستي مردم در اثر توسعه گردد. انديشه ايجاد يك پارك ملي صد سال پيش از اين در دوره اي مطرح شد كه اغلب از منابع طبيعي بهره برداري نابرابري انجام مي گرفت.

سيستم پارك ملي آمريكا در طول اين مدت به بيش از 80 پارك ملي و ذخيره گاه ارتقاء يافته است و اين سيستم از جمله منابع سودآور فرهنگي و اجتماعي است كه سهم بسزايي نيز در اقتصاد اين كشور دارد و هر ساله ميليونها دلار ارز از بازديدكنندگان برون مرزي نصيب كشور خود مي كند. انديشه احداث پارك هاي ملي در حال حاضر به بيش از 145 كشور ديگر نيز راه يافته است. و هم اكنون ثمرات اين انديشه كه بازتاب عمل آن بسياري از پارك هاي ملي معروف دنيا هستند كه مايه مباهات بسياري از كشورها گشته اند. عملكرد تكنولوژي امروز به هيچ وجه قابل مقايسه با صد سال پيش از اين نبوده و ابعاد آن گسترده تر از آن است كه بتوان چنين قياسي را كرد. اگر انديشه احداث پارك ملي در صد سال پيش از اين زائيده مجموعه شرايطي باشد كه يك ملت در برابر بهره برداري هاي بي رويه از طبيعت بر عليه آن به دفاع برمي خيزد. بايد گفت در شرايط امروز كه تكنولوژي به رشد بي سابقه اي دست يافته و به طريق اولي طبيعت در تنگناهاي بيشتري افتاده به همان نسبت به دفاع گسترده اي نيازمند است. تكنولوژي و بازارهاي جهاني امروز از نظر ظرفيت و تقاضا در سطحي عمل مي كننند كه حمايت از طبيعت جنبش وسيع تر و مبرم تري را طلب مي كند چون رشد تهديد كننده موجود و بهره وري هاي بي رويه از محيط زيست در برخي از نقاط دنيا نسبت به سالهاي قبل افزايش چشمگيري پيدا كرده است.

امكانات و قابليت هاي لازم جهت احداث پارك هاي ملي در كشورهاي در حال توسعه هنوز از بسياري جهات نسبت به كشورهاي توسعه يافته برتري داشته و شرايط مساعدتري دارد. اثرات توسعه صنعتي در مقياس هاي بزرگ هنوز اختلالي در وضعيت محيط طبيعي آنها به وجود نياورده است. در اين كشورها هنوز اراضي طبيعي در سطحي وسيع جهت داير كردن پارك هاي ملي وجود دارند. عمده ترين مسائلي كه در تاسيس و مديريت پارك هاي ملي در كشورها در حال توسعه وجود دارد به قرار زير مي باشد:

الف – تنظيم اولويت هاي بهره وري از زمين در رقابت با ساير انواع استفاده،‌ نظير توسعه يا ساير اشكال بهره وري ها

ب – تامين منابع مالي براي تحصيل اراضي، طرح ريزي، توسعه و مديريت

ج – تامين كنترل مناسب و حفاظت از آب و خاك كه ممكن است تحت استفاده هاي مرسوم سنتي و يا مالكيت ويژه اي از جامعه قرار داشته باشند.

د – تجديد نيروي انساني و تربيت آنها

هـ – تهيه آمار و اطلاعات اساسي براي انتخاب اراضي جهت داير كردن پارك ملي در تعيين اولويت ها مسئله اساسي اينجا است كه مسئولين تصميم گيرنده را متقاعد و ملزم نموده كه ذخيره كردن بخش هاي معيني از اراضي طبيعي تحت عنوان پارك هاي ملي و ذخيره گاه به همان اندازه به جا و حائز اهميت است كه توجه به توسعه ملي در اشكالي نظير بهره وري فيزيكي از منابع اهميت دارد (مجنونيان‏‏‏، هنريك، 1375) لازم به توضيح است كه بر اساس ضوابط ارايه شده توسط اتحاديه جهاني حفاظت، در خصوص مناطق مورد حفاظت در سطح ملي، در يك پارك ملي، هدف هاي اصلي نه تنها مشتمل بر حفاظت از تنوع گونه اي و ژنتيكي و همچنين تامين خدمات زيست محيطي مي باشد، بلكه توريسم و تفرج نيز هم پايه آن دو هدف تلقي شده و به عنوان هدف اصلي در يك پارك ملي مطرح است:

در صورتي كه بدون انجام برنامه ريزي هاي لازم و قبل از تهيه طرح هاي اصولي و توجيهي، مردم به اكوسيستم هاي حساس و ارزشمند طبيعي مراجعه كرده و آنها را مورد استفاده گردشگري بي ضابطه قرار دهند، اين قبيل مناطق به تدريج در برابر چنين هجوم بي رويه اي دستخوش تخريب و دگرگوني خواهند شد.

بنابراين تفرج برنامه ريزي نشده و بي ضابطه را بايد به عنوان تنگنا و محدوديت مربوط به استفاده از اين قبيل اندوختگاه هاي طبيعي ارزشمند به حساب آورد (رياضي، برهان، 1378).

در اهداف مديريت مناطق طبقه (II) آي . يو. سي . ان چه در طبقه بندي دهگانه قديم و چه در طبقه بندي ششگانه جديد بر روي تفرج و توريسم برنامه ريزي شده به عنوان يك هدف عمده تاكيد خاصي صورت گرفته است. (ميگوني، حميد، 1378).

تكامل مفهوم حفاظت و تغيير نيازهاي جوامع متحول انساني در اين مدت بارها و بارها مفهوم، معيار انتخاب و نحوه مديريت پارك هاي ملي را دگرگون ساخته است. با اين همه پارك هاي ملي عميقاَ متاثر از ديدگاه هاي ارزشي دولت ها و سطح اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و علمي جوامع است. به همين دليل فوايد بي شمار آنها هميشه قادر به حفظ موجوديت آنها در برابر ساير استفاده هاي نامناسب و بي رويه نيست. پيامدهاي حاصل از نارسايي هاي پارك هاي ملي از نظر وسعت و مديريت نيز عامل تهديد كننده ديگري است كه به سادگي نمي توان آن را ناديده گرفت. گرچه در سالهاي اخير توجه زيادي به پارك هاي ملي در اثر فعاليت هاي ترويجي دست اندركاران حفاظت انس و الفت بيشتري بين، دولتها، مردم و اين مناطق برقرار گشته است. معهذا نحوه نگرش و تلقي جوامع مختلف از مفهوم و اهميت اين مناطق تفاوتهاي بسيار زيادي نشان مي دهد. اين تفاوت به طور ضمني بيانگر اين واقعيت است كه جوامع انساني تا دستيابي به درك صحيح و روشني از ارزشهاي غيرقابل جانشين پاركها آن گونه كه شايسته و سزاوار آن هستند، هنوز در نيمه راه قرار دارند. به همين دليل از نظر آموزش و روشنگري افكار عمومي در كنار ساير تمهيداتي كه كيفيت زندگي مردم را ارتقاء دهد بايد كارهاي جدي و مستمر زيادي صورت گيرد.

مديريت پارك هاي ملي بايد با شرايط تغييرات اقليمي آتي خود را سازگار نمايد. در امر حفاظت از پارك ها بايد تخصيص گرائي ارتقا يابد. حفظ تنوع زيستي ايجاب مي كند كه سيستم ناحيه بندي آنها از طريق ايجاد اراضي ضربه گير پيراموني و كريدورهاي حفاظتي تكميل گردد.

مديريت نيروي انساني يكي از مهمترين و پيچيده ترين موضوعات پارك ها به شمار مي رود. گردش كار در يك سيستم پارك ملي و همين طور بهره وري اقتصادي از پارك ها نياز به مديريتي بسيار كارا دارد. خدمات مستمر پارك ها بايد به گونه اي طرح ريزي شوند كه بتواند اهداف پارك ها را برآورده سازد. شناخت قوانين و مقررات، تاريخ و فرهنگ هر سرزميني به دور از هرگونه الگوي اقتباسي مي تواند، در زمينه مديريت منابع انساني براي ايجاد گردش كار بهتر و بهره وري اقتصادي از پارك ها بي نهايت موثر واقع شود.

ظاهراَ پذيرش يك سيستم طبقه بندي برمبناي مفهوم و هدف مشخصي كه يك منطقه به خاطر آن ايجاد و حفاظت شده و سپس تحت مديريت و استفاده قرار مي گيرد، تنها راهي است كه مي تواند به حل و فصل بعضي از اختلاف نظرهاي موجود درباره مديريت و بهره وري از پارك هاي ملي كمك نموده به اين بحث ها و گفتگوها خاتمه داد. اختصاص يك منطقه براي پارك ملي به اين معني است كه كليه مردم يك جامعه در برنامه ريزي پارك ملي با دولت هم صدا بوده و در قبال مديريت آن احساس مسئوليت نمايد و شيوه مديريت جهاني امروزه بدنبال برآوري همين مفهوم از مديريت پارك هاي ملي مي باشد.

براي ايجاد يك مديريت كامل و همه جانبه گام نخستين و توسعه مي باشد، يعني علمي كه منجر به دگرگوني و اصلاح مثابه طبيعت يا محيط گشته و اين منابع را قابل استفاده مي نمايد. گام بعدي حفاظت است. يعني مديريت مصرف از منابع كه در آن بيشترين استفاده هاي قابل تحمل از منابع براي نسل حاضر فراهم گرديده و اساس آنها براي نسل هاي آينده حفظ مي گردد. به طور كلي با توجه به ارزش ها و قابليت هاي مختلف يك پارك ملي اين منطقه بايد داراي مديريت ويژه اي باشد كه هيچ يك از فايده مندي ها آن در رقابت با يكديگر قرار نداشته و نبايد امكانات دستيابي به ساير فايده مندي ها را تحت الشعاع قرار دهد.

اكثر كشورهاي جهان در مديريت پارك هاي ملي خود دنباله رو و فعاليت ها و طرح هاي IUCN مي باشد. و بر اساس پيشنهاد ها و الگوهاي ارائه شده در كنگره هاي جهاني پارك ملي روند مديريت را در پارك هاي ملي كشورشان بهبود مي بخشند. اما پارك هاي ملي انگلستان و ولز بنا به دلايل زيادي با معيارهاي طبقه بندي اتحاديه بين المللي حفاظت از طبيعت و منابع طبيعي هم خواني نداشته و منطبق نيستند. بيشتر اراضي در اين كشور تحت مالكيت خصوصي قرار داشته و برخي اشكال توليد نظير دامپروري همراه با كل روستاها و پارك ها سهيم هستند. ولي ساز و كار كنترل روي چشم اندازه ها و مزايا، حفاظت كامل از منابع طبيعي كليدي، مالكيت عمومي بر مناطقي كه از نظر علمي با اهميت تلقي مي شوند و اراضي تحت استفاده شديد مردم در مشاركت با يكديگر مجموعاَ محيط زيستس را به وجود مي آورند كه نشان دهنده هماهنگي انسان با طبيعت است.

اين نوع مديريت بسيار موفقيت آميزتر از مديريت كشورهايي است كه پارك هاي ملي در آنجا به شدت تحت مديريت و كنترل قرار داشته ولي خارج از پارك ها آشكارا همه چيز در حال از بين رفتن است.

ايجاد يك پارك ملي زماني مي تواند موفقيت آميز باشد كه منابع دورني آن از يك سو بلافاصله تحت مديريت معقولي قرار گرفته و از سوي ديگر روابط فيزيكي، اجتماعي و اقتصادي پارك هاي ملي با اراضي پيراموني به دقت مورد بررسي قرار گرفته و اقدامات لازم براي براي تضمين مديريت صحيح در كل منطقه فراهم شود.

با توجه به مطالب گفته شده آنچه مي توان بيان نمود آن است كه طرح ريزي و مديريت پارك هاي ملي الزاماَ بايد به موضوعاتي فراتر از چارچوب محدوده اراضي پارك ملي توجه نشان دهد. كمال مطلوب اين است كه يك سيستم طرح ريزي يكپارچه در كل منطقه جغرافيايي انجام گيرد. در اين صورت طرح ريز پارك ملي در گستره وسيعي از اهداف منطقه اي امكان پذير خواهد شد. روش هاي مطلوبي كه مي توانند طرح ريزي سيستم يكپارچه را عملي سازند نسبت به شرايط هر كشور را از نظر قوانين آداب و رسوم متفاوت هستند. در صورتي كه هيچ گونه طرح ريزي منسجم و مشخصي موجود نباشد ممكن است براي طرح ريزي منطقه حفاظت شده و پارك ملي از راه هاي غيرمتعارفي استفاده نمود. بدين ترتيب كه مديريت پارك ملي بايد با كليه سازمان هاي ذيربط ارتباط برقرار كرده و با بحث و تبادل نظر سعي نمايد نيازها و مشكلات موجود را شناسائي و قابل درك سازد. مخصوصاَ همه سازمان هائي كه در رابطه با مديريت اراضي قرار دارند و همين طور ارتباطات و مناسباتي كه در طرح ريزي ضرورتاَ بايد منظور شوند لازم است شناسائي و درك نمايند.

مسئله بسيار مهمي كه در هر سيستم موثر مورد نياز است، تعيين حد و حدود مرزهاي منطقي جغرافيايي و اكولوژيكي منطقه تحت طرح ريزي است. ساير مواردي كه ضرورت هاي هر سيستم طرح ريزي به شمار مي روند عبارتند از:

1- سيستم جمع آوري ذخيره و بازيافت صحيح اطلاعات طبقه بندي شده

2- سيستم تجزيه و تحليل و ارتباط بين طبقات مختلف اطلاعات در خصوص اراضي مانند سيستم هاي رايانه شده اطلاعات مربوط به اراضي يا تهيه نقشه هاي خلاصه شده از هرگونه اطلاعات.

3- امكان تعيين گزينه هاي مختلف طرح ريزي و ارزيابي نتايج آنها

4- سيستم هاي مشاركت دائم، موثر و امكان به گزينش افراد مناسب از سازمان هاي مختلف

5- سيستم هاي مشاركت موثر مردم و در نتيجه دستيابي به اهداف قابل قبول و واقع گرايانه در طرح ريزي منطقه.

موارد بالا تنها در صورت داشتن يك مديريت كارآم در سطح پارك‌هاي ملي قابل دسترسي مي‌باشد در واقع يك مديريت كارآمد براحتي مي‌تواند موارد بالا را همسو و هماهنگ با يكديگر به اجرا درآورد و سطح مديريتي يك پارك ملي را بالا ببرد.

اهداف مديريت در طبقه‌بندي Iucn در طبقه 2 آن كه پارك‌هاي ملمي در آن تصرف گرديد، به شرحذ زير مي‌باشد:

در آخرين كنگره هاي جهاني پارك هاي ملي كه در كاراكاس و در دو زبان آفريقاي جنوبي برگزار گرديد. درباره مسائل مديريت مناطق حفاظت شده و پارك هاي ملي به ترتيب در روي عوامل زير توافق حاصل گرديد.

- تدوين و توافق در مورد طبقات مختلف مناطق حفاظت شده.

- تهيه سيستم جهاني براي ارتقاء ثمر بخشي مديريت مناطق حفاظت شده

- توافق براي تدوين عوامل تهديد كننده و طبقات مورد تهديد يا مناطق حفاظت شده تهديد شده.

- تعيين نقش و مسئوليت افراد حرفه اي پارك ها و مناطق حفاظت شده.

- انتقال و توسعه تكنولوژي آموزشي و تربيت نيروي انساني.

- تربيت مديران مناطق حفاظت شده بر اساس آخرين دستورالعمل هاي كنگره.

مديران مناطق حفاظت شده مسئوليت ويژه اي در برابر حفظ حيات زمين و تنوع آن دارنده وظيفه اصلي مديران مناطق حفاظت شده، دفاع از يگانگي پارك هاي ملي است. از آنجا كه مسئول حفظ بقاء و پايداري همه ارزشهاي منطقه و مردمي هستند، كه از منطقه استفاده مي كنند، مجاز نيستند اين يگانگي را به مخاطره بيندازند. براي انجام اين وظيفه مسئولين مناطق حفاظت شده بايد مديريت اين مناطق را در مطلوبترين شرايط و استانداردها تضمين كنند تا اين مناطق بتوانند به اهداف تعيين شده است يابند به علاوه مديران پارك هاي ملي بايد تلاش كننند روابط خوبي با جامعه محلي داشته باشند و هرگاه امكان پذير باشد سطح حفظ و حمايت از منطقه ار ارتقاء دهند. مديران پارك هاي ملي بايد متناسب با شايستگي و سطح فعاليت هاي عملي خود و همين طور چشم انداز آتي حرفه خود به آموزش و پرورش دسترسي داشته باشند. براي دستيابي به اين هدف مديريت پارك ملي بايد ساختار حرفه اي و شغلي داشته باشد، تا مديران را در زمينه شغلي خود در سطحي برازنده نگهدارد. يكي ديگر از مسائل مهم در بالا رفتن مديريت پارك هاي ملي بررسي ثمربخشي مديريت مي باشد كه به صورت بررسي اهداف مديريت روشن، وجود منابع براي دستيابي به اهداف و پايش اهداف است.

پارك هاي ملي به عنوان كانونهايي شناخته مي شوند كه براي حفظ و نگهداري تنوع زيستي، منابع طبيعي و فرهنگي احداث مي شوند و از طريق نظام هاي حقوقي يا سنتي تحت مديريت قرار مي گيرند. پارك هاي ملي و مناطق حفاظت شده بر اساس اهداف مديريت خود كه از طريق نظام هاي قانوني يا سنتي تعيين مي شوند داراي ارزش هاي متفاوتي هستند. سيستم طبقه بندي IUCN در مناطق حفاظت شده طيفي از اهداف مديريت را دربرمي گيرد كه دامنه آنها از بالاترين ارزش طبيعي (كمترين دخالت انساني) تا پايين ترين ارزش طبيعي (بالاترين دخالت انساني) متفاوت است. اين سيستم چارچوب را براي تسهيل مقايسه مناطق در سطح ملي ، منطقه اي و جهاني فراهم مي كند. اين سيستم فوايد متعددي كه مناطق حفاظت شده مختلف فراهم مي كنند و همين طور طيف گزينه هايي كه براي اعمال مديريت وجود دارد، نشان ميدهد كه طبقه بندي 2 اين سيستم كه پارك هاي ملي در آن قرار دارد، از موارد متعددي براي مديريت بهينه برخوردار است كه مديريت گردشگران، مديريت حفظ پوشش گياهي و جانوري، مديريت حفظ ابنيه و آثار فرهنگي و تاريخي از مواردي است كه مي توان از آنها نام برد (مجنونيان، هنريك، 1380).

 

2-1-1- طبقه بندي اتحاديه بين المللي حفاظت ICUN

در سال 1969 آي . يو . سي . ان براي سر و سامان دادن به مفهوم مناطق حفاظت شده در گام نخست تعريفي براي پارك ملي ارائه كرد.

در سال 1973 نخستين سيستم طبقه بندي مناطق توسط آي . يو . سي . ان چاپ و منتشر گرديد. در سال 1978 بر اساس بررسي ها و جمع بندي كميته معيارها و نامگذاري مناطق) از كليه مطالعات انجام گرفته نخستين راهنما و دستورالعمل طبقه بندي مناطق تحت عنوان (اهداف مديريت و معيارهاي گزينش مناطق حفاظت شده) در ده طبقه چاپ و منتشر گرديد:

1- ذخيرگاه طبيعت محدود شده / ذخيرگاه علمي

2- پارك ملي / پارك ايالتي

3- يادمان طبيعي / اثر طبيعي

4- ذخيرگاه حفاظت طبيعت / ذخيرگاه طبيعت تحت مديريت / پناه گاه حيات وحش.

5- چشم انداز حمايت شده

6- منابع ذخيره

7- مناطق حياتي طبيعي / ذخيره گاه انسان شناسي

8- مناطق تحت مديريت استفاده چند جانبه / مناطق تحت مديريت

9- ذخيرگاه زيستكده

10- ميراث طبيعي جهاني

اين طبقه بندي از موثرين اقداماتي بوده است كه در تثبيت، گسترش و ثمربخشي شبكه مناطق تحت حفاظت جهاني نقش تعيين كننده داشته است.

برخي از دستاوردها و فوايد اين سيستم طبقه بندي را مي توان به شرح زير برشمرد:

1- باعث گسترش مناطق تحت حفاظت گرديد.

2- براي هر طبقه اهداف مديريت مشخص فراهم گرديد.

3- معيارهاي گزينش يكساني را در تمامي جهان رايج نمود.

4- درجات مختلفي از حفاظت را در مناطق به تجربه كشيد.

5- با يك معيار جهاني امكان مقايسه تطبيقي طبقه بندي هاي كشورهاي مختلف را در سطح ملي فرااهم نمود.

6- مناطق تحت حفاظت را از آشفتگي هاي تنوع عنوان، مديريت و معيار انتخاب رها نموده و به نظم كشيد.

7- امكان تبادل اطلاعات و تجربيات را در مناطق همپايه و همسنگ بين كشورهاي مختلف ميسر نمود.

8- زمينه مديريت يكسان را در مناطق همپايه شبكه مناطق حفاظت شده امكان پذير نمود.

9- امكان ارزيابي، بازبيني، اصلاح و انتشار سريع اطلاعات را فراهم كرده و دسترسي جامعه پژوهشگران مختلف و از جمله صنعت توريسم و كليه دست اندركاران حفاظت را به اطلاعات روزآمد تسهيل نمود.

سيستم طبقه بندي آي . يو . سي . ان از مناطق تحت حفاظت از سال 1978 تا چهارمين كنگره جهاني پاركهاي ملي (كاراكاس، ونزوئلا، 1992) در سطح گسترده اي مورد استفاده قرار گرفت. ولي تجربيات استفاده از سيستم طبقه بندي فوق در طول سالياني دراز نشان داد كه اين سيستم نياز به بازنگري سيستم طبقه بندي تدوين شده در سال 1978 نمود.

توصيه هفدهم كنگره كاراكاس تغيير سيستم طبقه بندي مورد تاكيد قرار گرفته و پيشنهاد گرديد كه براي طبقات 1 تا 5 سيستم طبقه بندي سال 1978 از نظرات كليه دست اندركاران حفاظت استفاده گردد.

سيستم طبقه بندي فوق به طور وسيعي در بسياري از نقاط دنيا پياده شده و به عنوان پايه اي براي قوانين ملي مورد استفاده قرار گرفته است اين سيستم جديد شامل 6 طبقه است كه عبارتند از:

1- ذخيره گاه طبيعت محدود شده

2- پارك هاي ملي

3- اثر طبيعي

4- مناطق تحت مديريت براي حفاظت زيستگاه ها و گونه ها

5- چشم اندازهاي خشكي و زميني حفاظت شده

6- مناطق حفاظت شده براي مديريت منابع

جدول (2-1) راهنماي اهداف مديريت در طبقات ششگانه ICUN (مجنونيان، هنريك، 1379)

طبقات اهداف مديريت	Ia	Ib	II	III	IV	V	VI
1- پژوهش علمي	1	3	2	2	2	2	3
2- حفظ دست نخوردگي	2	1	2	3	3	-	2
3- حفظ گونه ها و تنوع ژنتيكي	1	2	1	1	1	2	1
4- حفظ خدمات زيست محيطي	2	1	1	-	1	2	1
5- حفظ سيماهاي طبيعي و فرهنگي ويژه	-	-	2	1	3	1	3
6- توريسم و تفرج	-	2	1	1	3	1	3
7- آموزش	-	-	2	2	2	2	3
8- استفاده پايدار از منابع و اكوسيستم هاي طبيعي	-	3	3	-	2	2	1
9- حفظ و نگهداري ويژگي هاي بارز سنتي و فرهنگي	-	-	-	-	-	1	2

 

راهنما

1ـ هدف اولیه        2ـ هدف ثانویه          3ـ هدف بالقوه دست یابی

4ـ قابل دست یابی نیست

* جدول فوق یک راهنمای کلی است و اولویت هدف هاتبه به شرایط و قوانین کشورها می تواند تغییر جزیی نماید. به عنوان مثال توریسم و تفرج در پارک های ملی کشورها هدف ثانویه است. [مجنونیان ، هنریک، 1379]

4ـ مناطق تحت مدیریت برای حفاظت زیستگاهها و گونه ها؛

5ـ چشم اندازهای خشکی و زمینی حفاظت شده؛

6ـ مناطق حفاظت شده برای مدیریت منابع؛

 در مورد مدیریت گردشگران و بازدید کنندگان پارک ملی توصیه های فراوانی گردیده است. بشر برای دگرگونی محیط زیست خود تغییر و تحولات زیادی را به انجام رساند. که بسیاری از آنها ؟؟ بوده است. به همین دلیل است که بسیاری از مردم مشتاق دسترسی به نقاطی از زیبایی های طبیعت هستند، که به وسیله نظام حمل و نقل مدرن به سهولت امکان پذیر نیست. تهاجم گردشگرها به محض طبیعت که نشان دهنده عدم رضایت از محیط زیست شهری است به میزان وسیعی مناطق طبیعی را به تخریب کشانده است. تخریب حاصل از اشتیاق واخر بازدید کنندگان در مناطق طبیعی در مورد تمام کشور های اروپایی صادق بود. و موضوعی عام به شمار می رود. به طور کلی ارزش تفرج گاهی پارک های ملی یکی از ارزشهای بی شمار آن است که بقیه را نباید تحت الشعاع قرار دهد.

صنعت گردشگری، توسعه یافته در اشکال متنوع خود هم بر روی افزایش حمایت از مناطق طبیعی و هم در تقلیل فشار وارده بر روی پارک های ملی، بالقوه دارای اثرات بسیار مثبتی می باشد.

طرح ریزی و حفاظت از پارک ها و ذخیره گاهها به معنی ایجاد و نگهداری محیط زیست یکپارچه ای است که بتواند کیفیت زیستی مطلوبی را برای مردم تأمین نماید. روی آوردن انبوه مردم در روزهای تعطیل در شهرهای پر ازدحام امریکا، ژاپن و اروپا به پارک ها و مناطق حفاظت شده خود معرف این است که مردم در طلب گذران فراغت و تغییراتی هستند که محیط های شهری به هیچ وجه قادر به تأمین آنها نیستند و مردم برایط بدست آوردن این گونه موقعیت های تفرجگاهی که از مطلوبیت ویژه ای برخوردار هستند، حاضر به پرداخت هزینه و صرف زمان گزافی می باشند. هر سیستم پارک ملی و همین طور ذخیره گاهها باید از طریق تجهیز امکانات، بخشی از قابلیت های خود را جهت استفاده تفرجگاهی تخصیص دهد. هرپارکی ویژگی های خاص خود را دارد و باید متناسب با این ویژگیها امکانات تفرجگاهی لازم برای گذراندن فراغت مردم فراهم آور. پارک های ملی دارای قابلیت های آموزشی نیز هستند و از طریق مراکز بازدیدکنندگان فراغت مردم فراهم آورد. پارک های ملی دارای قابلیت های آموزشی نیز هستند و از طریق مراکز بازدید کنندگان با معماری سنتی و هماهنگی می توان به مجموعه متنوعی از این قابلیت ها از صنایع و

 

فرهنگ محلی تا اشکال مختلف طبیعی دست یافت.

اهمیت پارک ها و ذخیره گاهها برای گردشگران در حال حاضردر مورد برخی از کشورهای افریقایی امری بدیهی گشته است. پارک های ملی و ذخیره گاهها نه تنها به عنوان منابعی به شمار می روندکه ما یه غرور و مباهات ملی به شمار می آیند بلکه سنگ بنای اصلی توریسم را نیز تشکیل می دهند. در کینا پارک های ملی که زیر بنای صنعت گردشگری را تشکیل می دهند.

از نظر جذب از رخسارچی و ایجاد فرصت های بی شمار شغلی از نظر اقتصادی اهمیت فوق العاده دارند. بسیاری از کشورها نیز از این جهت از وضعیت مشابهی برخوردار بوده و دارای منابع حائز شرایط بی شماری هستند. ولی فقدان یک مدیریت و برنامه ریزی صحیح توانایی های این پارک ها را بلا استفاده نموده است. یکی از موضوعاتی که در مدیریت گردشگری در پارک های ملی می توان انجام داد، ارائه برخی از کالا و خدمات و همین طور صنایع دستی توسط روستاییان در اطراف پارک های ملی است، که خود درآمد قابل توجهی برای آنان محسوب می گردد. از طرف دیگر احداث پارک به عنوان کانون برای اشتغال نیز به شمار می رود و تعداد چشم گیری از

 

افراد محلی بعد از آموزش های لازم می توانند در بخش های مختلف پارک مشغول به کار شوند. برای مدیریت گردشگری و تفرج رفع نیازهای خاص ضرورت دارد که از آن میان موارد زیر را می توان نام برد.

1ـ بهره مندی از نواحی بکو و حشی مستلزم این است که تعداد کمتری از مردم در این مناطق حضور داشته باشند، از آن کمتر استفاده کنند، و هیچ گونه آثاری از دخالت های انسانی در آن دیده نشود تا این نواحی بکارت و کیفیت طبیعی خود را حفظ کند.

2ـ بهره مندی از مناظر طبیعی، پوشش گیاهی و زندگی آزادانه حیات وحش برای آن دسته از مردم که مایل یا قادر نیستند تن به
مسافرت های سخت در نواحی بکر و وحش بدهند.

3ـ ایجاد کانون های تفرجگاهی متمرکز و ویژه خارج از شهرها مانند اسکی، انواع ورزشهای زمستانی، انواع ورزشهای وابسته به سیستم آبی، و بسیاری امکانات دیگر مانند وسائل و امکانات زیستی، دسترسی و تردد و .... در مناطقی که برای این قبیل فعالیت ها در نظر گرفته شده ضروری است.

هدف از حفاظت جوامع طبیعی و گونه های وحش، دست یابی به ارزش های علمی و زیبایی شناسی آنهاست. و این مستلزم داشتن اکوسیستم های خاصی است، که در ذیل عنوان می شوند.

1ـ اکوسیستم هایی که حتی الامکان کمتر به وسیلة انسان دست خورده یا اصلاح شده است.

2ـ اکوسیستم ها یا گونه ای که تداوم و پایداری آنها مانند ساوانهای تنک و کم پشت کاج نیاز به دخالت انسانی و مدیریت مؤثردارد، یا فرم هایی از جانشینی و توالی حیات وحش؛

3ـ بعضی از گونه های گیاهی و جانوری خاص، نادر یا در معرض خطر انقراض که در صورت عدم حمایت شدید از آنها و انجام برخی از اقدامات مدیریتی مانند انتقال گونه های رقابت کننده و یا شکار گیر (صیاد)، یا حتی ایجاد زیستگاههای مطلوب ممکن است از بین پرونده مدیریت حفاظت از منابع طبیعی و گونه های وحش یک پارک ملی تنها به حفظ گونه های داخل یک پارک ملی محدود نمی گردد بلکه مبارز، با ورود گونه های غیر بومی یکی دیگر از اهداف این مدیریت می باشد. گونه های غیربومی از مسائل همیشگی مدیران پارک های ملی به شمار می روند. این دسته از معضلات اغلب در اثر فقدان یا فقر اطلاعات در رابطه با اثرات مستقیم، به ویژه اثرات پیچیده غیر مستقیم گونه های غیر بومی روی جمعیت های بومی به وجود می آیند: تحقیق و پژوهش از حیاتی ترین موضوعاتی است که اگر در پارک های ملی از آن غفلت شود می توان گفت که ارزش وجودی پارک های ملی و اهمیت آنها در این زمینه نادیده انگاشته شده است. بررسی های علمی برای نگهداری پارک های ملی امری ضروری و غیر قابل چشم پوشی است؛ زیرا در پرتو نتایج تحقیقات است که می تواند سیاستهای درست و مدیریت مناسب برای استفاده های سازگار و چند جانبه پارک های ملی اعمال گردد.

به طور کلی مدیریت بهینه و کار آمد در یک سیستم جهانی در پارک های ملی در موارد زیر خلاصه می گردد.

ـ یک پارک باید مشتمل بر کلیه اراضی یک حوضه آبخیز باشد. وقتی اراضی بالای حوضه، تحت کنترل قرار گیرد تا بتوان پارک را در برابر آلودگی های آب و خاک و فرسایش و صدمات مشابه حفظ نمود.

ـ در انتخاب پارک ها باید مهاجرت حیاط وحش و نیازهای زیستی آنها در بیرون از مرزهای پارک درنظر گرفت و بر اساس مطالعات

 

بیولوژیک و اکولوژیک برآورد نمود.

ـ پارک ها باید در برابر کلیه آلودگی های آب و هوا و اثرات زیان بار آنها حمایت شوند و به همین دلیل باید در اراضی سازگار از منابع بر اساس ناحیه بندی تحت مدیریت قرار گیرند و حفاظت از آبخیز و ایجاد ذخیره گاه شکار و غیره از جمله اقدامات حفاظت در پارک ها به شمار می روند.

ـ به عنوان یک اصل کلی در پارکداری، اراضی پارک ها به هیچ عنوان نباید به وسیله مسیرهای دسترسی، شبکه راه های حمل و نقل موجود یا آینده، خطوط راه آهن و کانال ها به دو نیم تقسیم و یا از هم جدا شوند. وجود چنین عواملی به موجودیت و ارزش های پارک لطمه های جدی وارد می کنند.

ـ پارک ها نباید به وسیله اراضی احاطه شوند که تحت استفاده انواع بهره وری ها قرار دارند مگر این که این گونه بهره وروی ها مستمراً تحت برنامه ریزی و مدیریت قرار داشته و با اهداف مدیریت پارک های ملی کاملاً همسویی و سازگاری داشته باشند.

ـ پارک ها نباید در مسیرهای تحت نفوذ هواپیمای مدرن قرار گیرند، چون از یک سو کانون های توسعه را تحت تأثیر قرار داده و تقاضا و

 

ارزش های تفرجگاهی آنها را کاهش می دهد از سوی دیگر موجب استرس حیات وحش پارک ها می گردند؛

و مهمترین عوامل مدیریت جهانی در یک پارک ملی عبارت است از:

1ـ اختصاص بخش های آسیب پذیر و شکننده پارک ها برای استفاده از بازدید کنندگان حتی در تراکمی متوسط مجاز نیست.

2ـ استقرار امکان بهره وری از پارک ها (تسهیلات شبانه، کمپینگ، پیک نیک) باید با دقت کامل صورت گیرد به طوریکه مواد زائد مصرفی به منابع پارک هیچ گونه لطمه ای وارد نکنند.

3ـ تسهیلات اقامت شبانه و نظایر آن به دلیل اینکه ممکن است مسائل تیپ شهری را به همراه خود به وجود آورند در صورت امکان بهتر است در خارج از پارک ها استقرار یابند.

4ـ توقگاه ها، جاده ها و پارکینگ ها به دلیل اینکه ممکن است زهکشی پارک را تغییر دهند باید در حداقل میزان خود ایجاد شوند.

5ـ زمانی که وجود جاده ای در داخل پارک ضرورت دارد استقرار آن باید طوری انجام گیرد که نسبت به سیستم های هیدرولوژی، زمین شناسی، سیستم های جانوری و گیاهی حساس هیچ گونه آسیب و خللی وارد نشود.

 

6ـ توسعه پارک ها، باید از حداقل میزان خود انجام گیرد و در آمد حاصل از گردشگر هیچ گونه حقی برای توسعه نا محدود ایجاد نکند، مگر این که بررسی های اکولوژیک انجام گرفته از منابع و پارک حدود توسعه را معین کرده باشد.

7ـ میزان بازدید کنندگان (سطح تقاضا)، نوع استفاده از پارک، توزیع زمانی و مکانی بازدید کنندگان) باید در چارچوب حداقل ظرفیت قابل تحمل اکوسیستم های پارک تعیین و این سطح به وسیله مدیریت پارک ها باید همیشه حفظ شود.

8ـ مدیریت پارک با به وجود آوردن امکاناتی باید پارک را در برابر هر نوع موادی که در اثر استفاده بازدید کنندگان به داخل آن راه یافته، پراکنده یا انباشته شده، تجهیز نماید.

9ـ رژیم آبی و طبیعی پارک در هر حالتی باید حفظ شود وطرح ریزی مدیریت پارک این موضوع را باید تضمین، حتی در صورت ضرورت ملی موافقت نامه هایی مناسب با سازمان های ذیربط آنرا عملی سازد.

10ـ هر پارک باید به عنوان بخشی غیر قابل تفکیک از کل منطقه که با آن در ارتباط متقابل قرار دارد همیشه در نظر گرفته شود. هر نوع

 

پدیده ای در منطقه یا در داخل پارک به طور متقابل بر یکدیگر تأثیر خواهد گذاشت.

سازمان محیط زیست ایران بیشترین تأکید را روی حفاظت و حراست از محیط زیست طبیعی گذاشته است. به طوری که می توان گفت تأکید عمده در مدیریت ذخیره گاهها روی حفظ پوشش گیاهی است. و از این رو هم خاک و آبخیزها تثبیت شده اند و هم جمعیت فون خشکی و آبزیان بهبود پیدا کرده اند و به طور قابل ملاحظه ای نیز فلور باقی مانده حفظ شده اند در سالهای اخیر نیاز به استفادة چند جانبه به عنوان یک موضوع اساسی در حفاظت از طبیعت در کشورهای جهان سوم بیشتر مطرح بوده است. ولی به نظر می رسد به دلایل اقتصادی و اجتماعی زیادی این نوع برخورد در مراحل شکل گیری ذخیره گاهها در ایران موفقیت آمیز نباشد.

به طور خلاصه استراتژی و عوامل موفقیت برای تضمین حفاظت منابع در مورد یک بعد یا یک جنبه از استفاده ها توسعه یافته اند و حفاظت اکوسیستم با حیات وحش وجه غالب این استراتژی بوده اند. سازمان احساس می کند بعد از حفظ و حراست از جمعیت زیستای گیاهان و جانوران می تواند حیات وحش را در فعالیت های چند جانبه کاربری زمین تلفیق نماید. به موازات اجرای قوانین موجود و همکاری وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست امیدوار است در نهایت شرایط را در نواحی پیرامونی ذخیره گاهها به منظور جلوگیری از ایزوله شدن ژنتیکی جمعیت های گیاهان و جانوران بهبود بخشد. [مجنونیان، هنریک].

و در طول چند سال اخیر مهمترین فعالیت های مدیریتی که توسط سازمان در پارک های ملی انجام گرفته است عبارت است از:

مدیریت تخصصی بر پارک های ملی، انجام فعالیت های پژوهش برای تدوین اصول بهره برداری پایدار از پارک های ملی، تعیین ارزش کانون های تنوع زیستی، تعیین گونه ها و جوامع گیاهی و جانوری اندمیک در معرض انهدام، تکمیل شبکه مناطق تحت مدیریت سازمان، تکمیل اطلاعات پایه تخصصی در مورد پارک های ملی و سایر اکوسیستم های طبیعی کشور، اجرای طرح جامع مدیریت، تهیه طرح های جامع مدیریت برای پارک های خجیر، سرخه حصار گلستان، لار، تندوره، تنگ صیاد، توران، بختگان، بمو، خبر، ناکابند و به جز این پارک ها در حال حاضر 6 پارک ملی پابند، کیاسر، بوجاق سالوک، ساریگل و

 

کلاه قاضی فاقد طرح جامع مدیریت می باشند. لازم به ذکر است که پارک ملی گلستان طرح جامع مدیریت آن تقریباً قدیمی شده است و نیاز به تدوین یک طرح جامع مدیریتی جدید دارد [بایگانی دفتر زیستگاهها و امور مناطق ، 1385,]

همچنین برای افزایش حفاظت از پارک های ملی، پروژهای عمرانی نظیر طراحی و اجرای پروژه های پاسگاههای محیط بانی و پروژه های پاسگاه های محیط بانی و پروژه های مراکز بازدید کنندگان در برخی از پارک ها توسط سازمان انجام پذیرفته است.

از دیگر فعالیت های مدیریتی ایران در مورد پارک های ملی به مواردی از قبیل:

ـ تهیه تصویر نقشه و ممیزی پارک ملی؛

ـ تهیه اطلس پراکنش مناطق تحت مدیریت و پارک های ملی؛

ـ تهیه اطلاعات به هنگام در سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS و ارائه خدمات به ادارات تابعه، دانشگاه ها، سازمان ها و مهندسین مشاور؛

ـ تهیه بانک اطلاعاتی مناطق تحت مدیریت سازمان در سیستم اطلاعاتی جغرافیایی GIS؛

ـ افزایش و ارتقا کمی پارک های ملی؛

 

ـ ارزیابی ذخایر آرتیمای پارک ملی دریاچه ارومیه؛

ـ بررسی وضعیت زیستی و زیستگاه گوزن زرد و گوخر؛

ـ بررسی اثرات بهره برداری معادن در پارک های ملی؛

ـ بررسی وضعیت زیستی پلنگ در ساریگل؛

ـ تدوین استراتژی و برنامه اقدام ملی حفاظت از تنوع زیستی؛

ـ پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و زیست بوم های مرتبط با آن در پارک های ملی می توان و نای بند؛

ـ مطالعه و اعمال تدبیر و پیگیری جهت احیاء نسل ؟؟ در پارک ملی دریایی نای بند؛

ـ حفاظت و بهره وری پایدار از پارک ملی خجیر و سرخه حصار و لار و 8 سال مقاومت در مقابل تعرض به پارک ملی سرخه حصار و برنامه ریزی و اجرای طرح تملک دولت؛

ـ خرید آزاد سازی حدود 70 هکتار ؟؟ و الحاق به پارک ملی و منطقه حفاظت شده سنگ صیاد در استان چهارمحال و بختیاری؛

ـ ساخت مرکز بازدید کنندگان در پارک ملی تنگ صیاد؛

ـ اجرای طرح جامع پارک ملی خبر و طرح امکان سنجی گردشگری در پارک ملی فوق و فنی کشور پارک در طول 5 کیلومتر؛

 

ـ اجرای طرح بهسازی پارک ملی گلستان و تعیین دقیق حدود پارک ملی گلستان به وسیله GPS؛ [گزارش عملکرد 8 ساله سازمان حفاظت محیط زیست، 84 ـ 76].

ـ برگزاری کارگاههای آموزش جهت مدیریت بهتر در پارک های ملی ارومیه، خبر و بمو

ـ نصب تابلو به زبانهای خارجی در بعضی از پارک های ملی

ـ جلوگیری از فعالیت شما در خصوص زنی درختان پارک ملی خبر

می توان اشاره نمود [بایگانی دفتر امور زیستگاهها و مناطق سازمان حفاظت محیط زیست، 1385].

ژون بندي پارک‌هاي ملي يک موضوع مديرتيتي است که در طرح‌هاي جامع مديريت مورد بررسي قرار مي‌گيرد و امروزه حدود 11 پارک ملي در ايران داراي طرح جامع مديريتي مي‌باشند اما در هيچ کدام ازاين 11 پارک ملي طرح جامع مديريتي و به تبع آن زون بندي‌ بدرستي اجرا نمي‌گردد.

زون‌هاي مديريت در نظر گرفته شده براي         پارک‌هاي ملي ايران در 4 طبقه تفکيک شده‌اند که خصوصيات طبيعي، اهداف مديريت، نوع استفاده ، توسعه و فعاليتهاي هر يک از زون‌هاي 4 گانه با يکديگر متفاوت مي‌باشد. اين زون‌ها عبارتند از:

زون اول: طبيعت کاملاً حفظ شده؛

زون دوم: طبيعت حفظ شده ياقرن؛

زون سوم: استفاده از پراکنده و کم تراکم

زون چهارم: استفاده از متراکم؛

اين زون‌بندي نخستين زون‌بندي پارک‌ها در ايران محسوب مي‌شود ودر گذرزمان هنوز بسياري از ارزشهاي خود را حفظ کرده است. زون‌بندي مرسوم کنوني (7 زون) شکل توسعه يافته اين زون‌بندي محسوب مي‌شوند اين نوع زون‌بندي بيشتر در آمريکاي لاتين به کارگرفته شده اس و اثرات فعاليت‌هاي انسان از نظر شدت از زون يک تا هفت افزايش مي‌يابد. هر يک از زون‌هاي هفت‌گانه براي زون‌هاي قبلي خود نقش ضربه گير دارند اين نوع زون‌بندي در بيشتر دنيا رواج داشته و پاسپاري از شرايط تطبيق مي‌کند.

 اين اراضي نشان دهنده مهمترين و اغلب آسيب پذير ترين ارزش‌هاي طبيعي محدوده داخل پارک به شمار مي رود. هر گونه فعاليت انسان که منجر به دگرگوني ارزش‌هاي اين زون شودممنوع است و تنها آن دسته از فعاليت‌هاي ساختماني که براي مديريت و حفاظت کيفيت‌هاي بکر اين زون ضرورت پيدا کند مجاز خواهد بود اين فعاليتها معمولاً از يک ؟ و پاسگاه دور افتاده و ساده مرزي که هيچ‌گونه‌اند تاثيري بر زون نمي‌گذارد تجاوز نمي‌کند.

 اين اراضي طبيعي غالباً در مجاورت زون بکر اوليه قرار دارند با اين که سيماي برجسته طبيعي قابل توجهي دارند، معهذا ارزش نيست، زيست محيطي آنها مجموعاً پائين تر از ارزش‌هاي اراضي طبقه اول است. به همين دليل مي‌توان اين سيماهاي با اهميت رابراي بهره‌وري بازديدکنندگان آماده وقابل استفاده کرد. زون بکر به عنوان زمين‌هاي بينابني يا اراضي، پيراموني ضربه‌گير براي جداکردن نواحي علمي بکر اوليه از ديگر نواحي قابل دسترس پارک تلقي مي‌شود.

در اين زون معرفي گياهان و حيوانات غير بومي مجاز نبوده حتي الامکان بايد گونه‌هاي بيگانه، از اين زون ريشه‌کن شوند. توسعه فيزيکي در اين زون به راههاي ساده و ابتدائي، پست و پاسگاه،اردوگاهها حداقل امکانات و تسهيلات تحقيقاتي محدود مي‌شود و احداث جاده و مسيرهاي رفت و امد براي وسائل نقليه موتوري ممنوع است.

ايجاد اين طبقه براي بازديدکنندگان که خواهان پارکي با کيفيت بالا و امکان دسترسي ساده تر به آن باشند. ضرورت دارد در اين زون توسعه جاده‌هاي يک طرفه، تريليها، محلهاي چادره‌دار، مناظر ديدني ايجاد چشم‌اندازهاي دورنماها ضروري است. در هر صورت، از توسعه امکانات و تسهيلاتي نظير مراکز بازديدکنندگان هتل‌ها،تسهيلات جابجائي اسکن بازان ومانند آن‌که باعث تشديد استفاده از اين زون مي‌شود بايد جلوگيري کردو در عين حال از هر نوع کوششي که باعث کاهش اثرات سوء زيست محيطي ناشي از توسعه فيزکي در اين زون مي‌گردد دريغ نکرد.

اين زون نيز عملکردي همانند زون بکر داشته، به صورت اراضي ضربه‌گير پيراموني يا بينا بيني باعث حمايت و حفاظت بهتر از زون‌هاي ديگر مي‌شود.

 اين زون زمين‌هائي را در بر مي‌گيرد که تراکم بازديدکنندگان در آن زياد است و به همين دليل استفاده از منطقه، تحت نظارت ومديريت قرار دارد، اين زون‌ها غالباً از نظر مساحت درصد کمي از کل وسعت پارک را در برگرفته وشامل فروشگاههاي عرضه‌کننده نيازهاي بازديدکنندگان محلهاي رسمي براي اردو، چارد، تسهيلات مورد نياز جهت اقامت شبانه بازديدکنندگان واحدهاي اداري است.

اراضي واقع در اين زون شديداًٌ تحت تاثير استفاده‌هاي بازديدکنندگان قراردارد. به موازات توسعه ساير زون‌ها بايد شديداً مراقب بود که اثرات توسعه فيزيکي نقاط ديگر بر روي ارزش‌هاي پارک به حداقل کاهش يابد. ضمناًبايد پيش‌بيني‌هائي درجهت جلوگيري از توسعه (نوع و ميزان) به عمل آورد تا شهرسازي و شهر نشيني تا حد امکان به تعويق بيفتد.

تسهيلاتي که استفاده‌هاي عمومي در اين زون ايجاد مي‌شود بايد از يک سو در حداقل ميزان خود باشد و از سوي ديگر باعث افزايش سطح بهره‌مندي بازديدکنندگان از زون شده، ايمني آنها را تضمين کرده، امکان حفاظت از منابع پارک را تامين کند.

 اين طبقه به آن دسته از اراضي پارک اختصاصي مي‌يابد کهم از نظر ملي و بين المللي با اهميت بوده و زمينه هاي معماري، تاريخي و منابع فرهنگي معاصر ار نيز شامل شود. اين طبقه به دليل توجه مستقيمي که بر اهميت حفاظت و تفسير اين آثار به عنوان ميراث‌هاي فرهنگي ملل دارد بسيار حائز اهميت بوده و اگر در مجاورت زون بکر يا زون استفاده گسترده ايجاد شده، در اغلب مواقع مطلوبيت بيشتري خواهد يافت.

توسعه فيزيکي فقط محدود به زماني است که که از جهت حفاظت و ترميم واحياي ارزش‌هاي فرهنگي و تفسير آنها ضرورت پيداکند. استفاده از اين زون نيز فقط در سطح بازديد و آموزش انجام ميگيرد.

 آن دسته از اراضي محدود داخل مرزهاي پارک‌که در اثر معرفي گونه‌هاي گياهي و جانوري غير بومي، بهره‌برداري از معدن، بهره‌برداري از جنگل‌ها، آتش سوزي، کشاورزي، مناطق مسکوني نوآباد و نظاير آن از بين رفته يا دگرگون شده‌اند و به حکم ضرورت هم اکنون مورد توجه قارگرفته‌اند و در اين طبقه جاي مي‌گيرند. زماني که هدف مديريت آتي در مورد اين اراضي تعيين شد. برنامه عملي مستقيماً براي بازسازي و بهبود آن به مرحله‌اي اجرا گذارده مي‌شود. در برخي از مواقع ترميم و احياء و بازگرداني شکل و ترکيب اراضي به صورت نخستين نيز ضرورت پيدا مي‌کند. بديهي است براي تسهيل اجراي اين برنامه بايد استقرار کليه تجهيزات و امکانات مجاز باشد.

زمين‌هاي اين زون براي برآورد نيازهاي اساسي مديريت از جنبه‌ خدماتي نظير خانه‌سازي براي نيروي انساني مشاغل در پارک، امکانات نگهداري و انبار تجهيزات، طرح‌هاي تامين آب و برق، برج‌هاي ارتباطي، بهداري و نظاير آن طرح‌ريزي شده مورد استفاده قرار مي‌گيرد از طرف ديگر اين گونه استفاده‌هاي زودگذر تا زماني ضرورت دارد که اقدامات اصلاحي در مورد مديريت پارک يا برنامه‌هاي تحصيل اراضي بتواند انجام گيرد ]مجنونيان، هنريک ، 79[

 امروزه محيط زيست را بسياري مقوله‌جهاني و بين المللي تلقي مي‌کنند و سپس در بعد منطقه‌اي و ملي در نظر گرفته مي‌شود. اثرگذاري جهاني فرآيندهاي تخريب و آلودگي به گونه‌اي بوده که امروزه نيازمند يک همگر اين عزم جهاني مي‌باشد. انجام مطالعات مشترک توامند سازي و آموزش و پژوهش‌هاي مشترک در زمينه‌هاي محيط زيست انساني و طبيعي، برگزاري نشتهاي مشترک تبادل تجربه و اطلاعات در موضوعات خاص زيست محيطي از اقدامات صورت گرفته در قالب روابط دو جانبه مي‌باشد.

امروزه موضوعات زيست محيطي دغدغه خاطر افراد،سازمان‌ها ودولتمردان در سطح ملي بين المللي است.ماهيت مؤلفه‌هاي محيط زيست به گونه‌اي است که همه کشورها بايد دريک چارچوب استاندارد و در قالب توافق‌هاي بين المللي درزمينه‌ حفاظت محيط زيست گام بردارند.] گزارش عملکرد 8 ساله‌ سازمان حفاظت محيط زيست 84-76[

 در زمينه حفاظت از پارک‌مهاي ملي نشست‌هاي و اعلاميه‌ها و بيانيه‌هاي گوناگوني در مجامع بين المللي صورت پذيرفته است. از مهمترين ارگانهاي فعال در زمينه حفاظت از پارک‌هاي ملي کميسيون پارکهاي ملي و مناطق اتحاديه جهاني حفاظت IUCN مي‌باشد. اين کميسيون در سال 1960 تشکيل و به تدريج گسترش پيدا نموده است.

برگزاري کنگره‌هاي جهاني پارک‌هاي ملي که هر 10 سال يکبار به همت اين اتحاديه ديد جهاني صورت مي‌پذيرند يکي از مهمترين دستورالعمل‌ها درزمينه نگهداري، حفاظت و طرح ريزي پارکهاي ملي در سراسر جهان مي‌باشد ]جنونيان، هنر يک ماه 1380[.

آخرين کنگره جهاني پارکها کاملن در سال 2002 در دوربان آفريقايي جنوبي برگزار گرديد که ايران هم در اين کنگره شرکت نمود. و گزارش‌هاي خود را که همان گزارش ملي تنوع زيستي در اجلاس ژوهاسنبورگ بود را ارائه نمود. در اين گزارش به استراتژيهاي چهار گانه حفاظت از تنوع زيستي که در سال 1381 در شوراي عالي حفاظت محيط زيست به تصويب رسيده بود اشاره‌اي گرديده است [Irandeo website , 2005 [ در پايان نشست دوربان شرکت کنندگان طي سندي خاطرنشان ساختيد که دگرگوني نوع تفکر و بينش جهاني به تنوع زيستي تنها راه خروج از مرز نابودي حجمي است.

2500 نماينده از 170 کشور جهان در پايان کنگره نگراني شويد خود رانسبت به تخريب مناطق‌طبيعي و حيات‌وحش جهان ابراز داشتند. در اين نشست 10 روزه براي مديريت بهتر يکصد هزار منطقه حفاظت شده جهان راهکاري نيز ارائه گرديد که در آن به معيشت و درآمد ساکنان بومي پيرامون مناطق اشاره گرديده است و اينکه اين ساکنان بايد درآمدهاي اقتصادي ناشي از اين مناطق سهيم گردند.

دبير کل کنگره در مورد نتايج نشت دوربان اينگونه اعلام نمود که هيچ يک از ستادها و نتايج کنگره تحميلي بر کشورهاي جهان نبوده و ضمانتي براي اجرا ندارد. اما اراده و ابزار نيرومندي است که بر گرفته از يک نياز جهاني مي‌باشد که تلاش دارد هر چه بيشتر در جهت حفظ مناطق حفاظت شده تنوع زيستي همت گماريد و اين چشم انداز اميدوارکننده‌اي است. [Irandeo website , 2005] .

لازم به ذکر است که ايران در سالهاي قبل از انقلاب به عضويت Iurn درآمده اما بدليل مشکلات داخلي و پرداخت نکردن حق عضويت سازمان محيط زيست از رده state members يعني عضو دائمي که حق راي دارند به ردة پايين‌تر که تنها به صورت يک عضو شناور وبدون حق راي بوده سقوط نموده اما در اسل 1383 سازمان حفاظت محيط زيست به عضويت دوبارة IucN درآمده است.

همکاري با IucN در زمينه حفاظت از پارک‌هاي ملي داراي مزيت‌هاي گوناگوني از جله استفاده از کارشناسان محبوب جهاني و استفاده از تسهيلات بين المللي بانک جهاني در جهت بالا بودن مديريت و حفاظت از پارک‌هاي ملي مي‌باشد.

در سال 2002 دو کارشناس از کميسيون پارک‌هاي ملي و مناطق IucN به درخواست سازمان محيط زيست به ايران فرستاده شوند ودر فوريه 2004 دوباره به ايران بازگشتند و از چند پارک ملي ايران بازديد نمودند که در انتهاي سفر يک پژمرده همکاري بين الملل بين سازمان و IucN تعريف گرديد.

بعد از تاثير دو کارشناس در اگوست 2005 يکسري ديگر از کارشناسان IucN به ايران آمدند و طرح تعريف شده نهايي گرديد، و براي تصويب فرستاده‌ شد.

اين پروژه که هنوز جواب تاييدي ان از IucN براي سازمان نيامده است، عبارت مي‌باشد از :

بالابردن ظرفيت سازمان و ديگر نهادهاي اصلي از قبيل کميته‌هاي (NGO) براي بهبود مديريت مناطق حفاظت شده ايران بر اساس بازنگري اصولي حقوقي که اجزا اين پروژه شامل:

1- تعيين کارشناسان و ارگان‌هاي ايراني وبين المللي که بتوانند به توسعه مناطق حفاظت شده کمک کنند.

2- توسعه دادن يک سيستم براي ارزيابي تاثير مديريت بر مناطق حفاظت شده ايران براساس سيستم توسعه يافته کميسيون جهاني روي مناطق حفاظت شده وفعاليتهاي محلي؛

3- ارزيابي تاثيرات سيستم مديريت بر بازنگري و ضعيف دو پارک ملي در ايران؛

4ـ کمک سازمان برای توسعه سر تا سری طرح های مدیریت برای شبکه مناطق حفاظت شده در ایران؛

5ـ توصیة سازمان روی طبقه بندی مناطق حفاظت شده ایران بر اساس طبقه بندی IUNC؛

6ـ هدایت و برگزاری حداقل یک کارگاه جهانی برای بازنگری و بهبود ارزیابی تأثیر مدیریت؛

7ـ برگزاری حداقل یک کارگاه بین المللی برای بازنگری و درک کامل

 

و تأثیر سیستم مناطق حفاظت شده ایران و فرموله کردن پیش نویس طرح ها برای کامل کردن شبکه مناطق تحت حفاظت و بهبود مدیریت این مناطق؛

بند (3) این پروژه یک ایده جدید برای بازنگری سیستم مدیریت پارک ملی می باشد که بر اساس این طرح مدیریت بهینه در دو پارک ملی به دلخواه که شرایط انجام این طرح را داشته باشد با راهنماییهای IUCN انجام خواهد پذیرفت.

همچنین از دیگر فعالیت های سازمان با ارگانهای بین المللی فرستادن 12 نفر از روسا و مدیران پارک های ملی کشور جهت بازدید از پارک های ملی لهستان و شرکت در دوره مدیریت پارک های ملی پیرو امضای برنامه اجرای مربوط به تفاهم نامه زیست محیطی فی ما بین ایران و لهستان در تاریخ 28/2/1383 می باشد. [Irandoe webside ,2005].

مهم ترین مشکلات اجرایی مدیریتی در پارک های ملی ایران عبارت اند از:

1ـ عدم هماهنگی بین دستگاههای مختلف دولتی با سازمان حفاظت محیط زیست در اجرای پروژه های عمرانی و فعالیتهای عملیاتی؛

2ـ عدم وجود طرح های کافی و اصولی مدیریت در پارک های ملی و عدم اجرای کامل آنها در مناطق مورد نظر؛

 3ـ کمبود امکانات و ابزارهای کنترل کننده از پارک های ملی و کمبود نیروی انسانی و اجرایی و پژوهشی در سطح کشور؛

4ـ نا برابری میان ارزش های اقتصادی طرح های توسعه با ارزش های اکولوژیکی این مناطق در سطوح تصمیم گیری که در نتیجه بدلیل عدم امکان برخی از ارش های مصنوی و اکولوژیکی مناطق با معیاری مادی و اقتصادی، تاصمیم گیری به نفع پروژه های اقتصادی و عمرانی منتهی می گردد.

5ـ عدم انجام پایش و مانیتورینگ[13] زمانبندی شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست از پارک های ملی کشور این نظارت تنها زمانی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست انجام می پذیرد که بر اساس اعلام استانها مشکلی برای پارک ملی واقع در هر استان ایجاد شده باشد، در آن صورت است که سازمان، کارشناسان خود را برای بررسی به آن منطقه گسیل می داد.

در صورتی که یک برنامه نظارتی منظم به عنوان مثال سه ماه یکبار از پارکهای ملی می تواند باعث افزایش امر مدیریت و حفاظت از پارک ملی گردد.

6ـ عدم اجرای درست قوانین و مقررات بدلیل نداشتن ضخامت اجرایی لازم آنها؛

7ـ عدم آشنایی کافی مردم با ارزش های پارک ملی و عدم کمک آنها در مدیریت پارک ها؛

8ـ عدم ارزش گذاری کامل و ضعف اجرا در زوبندی پارک های ملی؛

در اغلب موارد منافع اقتصادی کوتاه مدت حاصل از طرح های مختلف عملیاتی بر منافع بلند مدت حفاظت از پارک های ملی ارجمیت دارد . سود جویی های برخی افراد فرصت طلب، راکو پنداشتن مناطق تحت مدیریت سازمان از سوی مسؤلان، عدم آشنایی کافی با مردم با ارزش های موجود در یک پارک ملی و مشکلات اقتصادی و عدم برنامه ریزی اصولی و درست از موارد دیگری هستند که مانع حمایت و مدیریت اصولی پارک های ملی می گردند. در صورت وجود کوچک ترین ضعف ساختاری در سطوح تصمیم گیری مسؤلان سازمان محیط زیست اجرای پروژه های گوناگون در داخل پارک های ملی به نفع سایر ارگانها به انجام خواهید رسید.

به طور کلی عمده ترین موانع در استراتژی حفاظت و مدیریت از طبیعت به قرار زیر می باشد:

1ـ این تصور که امکان حفظ منابع زنده در بخش های محدود و جداگانه امکان پذیر است؛

در حالی که به حفظ منابع زنده نیاز به سیستم حفاظتی بازتر و وسیع تری داشته و ضمناً امری است مربوط به همه بخش های جامعه و همه جوامع دنیا، به عبارت دیگر موضوعی کاملاً جهانشمول است.

2ـ اتخاذ آن دسته از شیوه های توسعه که مبتنی بر منافع کوتاه مدت و محدود بوده و به همین دلیل اثرات زیان بار و گاه غیر قابل برگشتی در طبیعت و منابع طبیعی بر جای می گذارد.

3ـ عدم کفایت در حفظ طبیعت به علت نارسایی های مختلف در زمینه های برنامه ریزی، قوانین، فقدان نیروی انسانی کار آمد و فقدان شناخت الویت ها از نظر بهره وری و احیاء؛

4ـ عدم پشتیبانی از حفاظت طبیعت به علت فقدان آگاهی نسبت به فواید حفاظت در سطح عام و به طور خاص در سطح تصمیم گیران دولتی؛

5ـ فقدان شیوه های توسعه مناسب و سازگار مبتنی بر حفظ طبیعت بر حفظ طبیعت در کشورهای در حال توسعه؛

متأسفانه در کشور ایران طرز تفکر مدیریت پارک های ملی مشخصاً بر مسائل درونی محدودة آنها استوار بوده و به محیط های اطراف آنها توجهی نمی گردد. معمولاً آنچه از مدیریت تا به حال استنباط و اجرا شده است. بر اساس اندیشه رایج و احکام جزمی بوده است و مدیریتی است منسوخ شده که دانش و معرفت علمی و فنی در این گستره کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اطلاعاتی که در مورد ارزش یابی مناطق طبیعی و بکر برای مردم فراهم شده اغلب بر مسائل عام و بیشتر احساس محدوده بوده و در این چارچوب تنگ باقی مانده است.

 

قابلیت زیست و دوام پارک های ملی از نظر بیولوژیک در دراز مدت قابل تردید است؛ به این دلیل که بیشتر مناطق قبل از تکوین علوم مربوط به حفاظت بیولوژیک احداث شده اند.

و بیشتر مناطق موجود از نظر بیولوژیک فاقد وسعت لازم بوده و ضمناً دارای شکل بسیار نا منظم و حاشیه ؟؟ می باشد تمامی موارد ذکر شده نشان دهندة ضعف های اجرایی یک مدیریت اصولی و مطلوب در پارک های ملی ایران می باشد که نیازمند یک بازنگری جامع و کامل برای حفظ این مناطق پر ارزش می باشد. [مجنونیان، هنر یک].

 

---