فصل اول

روان شناسي شخصيت حوزه بسيار گسترده اي است، زيرا شخصيت، خود موضوعي است پيچيده و داراي ابعاد و جنبه هاي گوناگون، براي شناخت شخصيت انسان از دير باز كوششهاي فراواني به عمل آمده كه برخي آنها غير علمي، خرافاتي، و معدودي ديگر علمي و معتبر است.

شخصيت معادل انگليسي personality وpersonalite فرامنه است و هر دو اقتباس از persono است. درك لزوم مطالعه روانشاسي شخصيت چندان دشوار نيست.

شناخت شخصيت، ويژگيها، چگونگي شكل گيري شخصيت، عوامل موثر در ايجاد شخصيت و مسائلي از اين قبيل، ازيك جنبه، ارضا حس كنجكاوي، و مايل به حقيقت جوئي را در انسان دنبال مي كند، زيرا اين ناخت نوعي خود شناسي است. از سوي ديگر اين شناخت و اطلاعات به شخص امكان مي دهد كه در ارتباط متقابل با ديگران موضع گيريهاي مناسب و آگاهانه داشته باشد. مطالعه شخصيت هم از جنبه هاي ارضاي برحس كنجكاوي و هم از نظر روابط اجتماعي داراي اهيمت است.

شخصيت در روانشناسي به مجموعه ويژگيهاي جسمي و رواني، و رفتاري كه هر فرد را از افراد ديگر متمايز مي كند اطلاق مي شود.(كريمي،1375)

گروهي از صاحب نظران، نظريه نسبت دادن معتقدند، كه افراد موفقيتها و شكستهاي خود را يا به عوامل خصي نسبت مي دهند، يا به عوامل محيطي و از اين رو اين دو عامل مهم يكي دروني و ديگري را بيروني شناسائي كرده اند و به نظريه جايگاه مهار شهرت دارد.

وجوليان راتر (1966) درباره نظام اعتقادي افراد را به جايگاه مهار به دو دسته تقسيم مي شوند.

و براي سنجش مهار دروني و بيروني[1](I-E) شامل 23 شق انتخاب اجباري[2] است. آزمورينها بادي از زوجهاي شقوق ارائه شده. هر زوج را كه بهتر از همه اعتقاد آنها درباره ماهيت جهان نشان مي دهد. برگزينند (راتر،1966) تعيين اينكه كداميك اززوجهاي شقوق، ناميده مهار دروني و بيروني است، چندان دشوار نيست.،راتر پرسشنامه گزارش شخصي را عرضه كرده است. مقياس جايگاه مهار دروني و بيروني، معروف به مقياس

علاوه بر مقياس راتر، مقياسهاي ديگري ساخته شده است. يكي از مقياسها، مقياس نويكي[3]، مقياس استريكلند[4] براي كودكان است كه يك آزمون 40 ماده اي با اعتبار و پاياني بالاست.

(نويكي، استريكلند،1973،1989)

اين آزمون در بيش 70 پژوهش به كار رفته و بيش از 12 زبان خارجي ترجمه شده است. شكلي از اين، مقياس براي بزرگسالان ساخته شده است.(كريمي، 1375)

تمركز راتر روي متغيرهاي دروني از سوي بعضي روانشناسان به عنوان يك نقطه قوت و از سوي ديگر به عنوان يك نقطه صنعت تلقي مي شود. منتقدان از جمله بعضي كساني كه طرفدار متغييرهاي شناختي هستند معتقدند كه راتر خيلي تند رفته است. به عقيده آنان موضوع او آنچنان از رفتارگرايي سنتي دور افتاده است كه نمي توان آنرا ابدا يك روش رفتاري تلقي كرد به علت ميزان پذيرش راتر از متغيرهاي شناختي، روش شناسي او بيش از حد ذهني به نظر مي آيد.

پژوهشهاي راتر، در حدي كه موضوع پژوهش اجازه مي دهد، دقيق و كنترل شده است و هرگاه كه امكان پذير باشد. او از مشاهده عيني رفتار مشاهده استفاده مي كند. همچنين نظريه او با درجه دقت بالايي تعريف شده اند به طوري كه آنها از نظر تجربي بنحوي قابل سنجش است.

تحقيقات انجام شده روي جنبه هاي مختلف نظريه او تاييد اين جنبه ها منجر شده است.

مقياس جايگاه دروني و بيروني (مقياسI-E) صدها تحقيق به دنبال داشته و كاربرد گسترده اي فراتر از آزمايشگاه در زمينه هاي بالينيو آموزشي پيدا كرده است.

به اعتقاد راتر شايد در حوزه سنجش شخصيت است كه نظريه يادگيري چشمگيرترين ونظامدارترين كمكها را كرده باشد(راتر1982)

آنچه درمورد نظريه راتر مي توان گفت:

اين است كه در مورد نفوذ قوي و فزاينده او بر روانشناسي امروز هيچ جاي ترديد نيست(شولتز1991)

طرفداران راتر معتقدند كه او مفاهيمي را عرضه كرده است كه با اصطلاحاتي روشن و دقيق تعريف شده اند. و با روشهاي آزمايشي يا همبستگي قابل سنجش هستند. راتر كوشيده است تا رابطه كاري بين متغيرهاي شناختي و تقويت برقرار كند. و به نظريه يادگيري اجتماعي يك محتواي انگيزش قوي داده است.(كريمي 1375)

بررسي جايگاه مهار دروني و بيروني با رشته هاي تحصيلي و رضايت تحصيلي

جايگاه مهار توسط افرادي از جمله راتر مطرح شده و به دو بخش دروني و بيروني تقسيم ميشود.

جايگاه مهار توسط افرادي از جمله راتر مطرح شده و به دو بخش دروني و بيروني تقسيم مي شود.

جايگاه مهار دروني عبارت است از گروهي كه موفقيت و شكستهاي خود را به شخص خود (كوشش يا توانايي شخصي) نسبت مي دهد. و جايگاه مهار بيروني عبارت است از گروهي كه موفقيتا و شكستهاي خود را به عوامل محيطي بيرون از خود (بخت و اقبال و سطح دشواري) نسبت مي دهند. و اين دو جايگاه مهار نام دارد.(جمالفر 1375)

فردي كه داراي جايگاه مهار دروني است، معتقد است كه كنترل كافي براي زندگي خود دارد و مطابق همين باور رفتار مي كند. تحقيق نشان داده است كه آنان در تكليف خود عملكرد بهتري دارند، كمتر تحت نفوذ ديگران قرار مي گيرند. براي مهارتها و پيشرفتهاي شخصي خود ارزش والاتري قايلند و نسبت به قرينه هاي محيطي كه مي توانند براي هويت رفتار خود از آنها استفاده كنند، هشيار ترند.افراد داراي جايگاه بيروني نيز داراي ويژگيهايي هستند، آنها معتقدند رفتارها يا مهارتهايشان در تقديسهايي كه دريافت مي كنند اثري ندارد. در كوشش براي بهبود موقعيت خود فايده اي نمي بينند.

آنان به جايگاه مهار زندگي خود، در زمان حال وآينده، باور چنداني ندارد.

در ضمن بايد اضافه نمود كه افراد داراي جايگاه دروني براي قبول مسئوليت اعمال خود آمادگي بيشتر نسبت به افراد داراي جايگاه مهار بيروني دارند. تحقيقات مقدماتي حايك از آن است كه افراد داراي جايگاه مهار دروني از بهداشت رواني بهتري برخوردارند.(فيروز[5]1976) (كريمي، 1375)

راتر نيز مانند اسكينر و بندورا[6] اعتقاد دارد كه بيشتر رفتارها آموختني است. اما تا اين نظر اسكينر، كه رفتار صرفا به وسيله عوامل بيروني شكل داده ميشود. مخالف است.

راتر براي تبيين رفتار، به بيرون و درون ارگانيزم، يا هر دو توجه دارد: يعني هم به تقويتهاي بيروني و هم به فرآيندهاي شناختي دروني.

به نظ راتر از آنجا كه هر يك از ما در يك زمينه روانشناختي به صورتي يگانه واكنش نشان ميدهيم، يك تقويت يكسان ممكن است. براي آن فرد ارزش يكساني نداشته باشد، به بعبارتي، تجربه هاي دروني ما در تعيين اثرات تجربه هاي بيروني داراي اهميت فراواني هستند.

ارزيابيها از نظريه راتر، عمدتا مثبت بوده و از تجربي بودن روش او، و روش عيني بودن مفاهيم ارائه شده او، تمجيد شده است. اما گروهي از روانشناسان، كاربرد روشهاي ذهني چون و فنون فرافكن، و دور شدن زياد و افراطي او از ديدگاه رفتاري، جز نقاط صنعت نظريه راتر قلمداد كرده اند.(كريمي،1375)

اجراي اينگونه تحقيقات كه در حيطه تحقيقات بسياري جا مي گيرد از اهميت فزاينده اي برخوردار است زيرا كه پيگيري واضحتري از سازه هاي روان شناختي را ارائه مي دهد و ميتوان به شناسائي روابط بين متغيرها، طبقه بندي متغيرها، طبقه بندي روابط كميت گرايي و در نهايت كسب اهميت حياتي برخوردار است. در جامعه افراد با تيمهاي شخصيتي متفاوت به چشم مي خورند براي شناسايي اين تيمها در مراحل زماني و مكاني، تحقيقاتي به عمل آمده است. و در اين پژوهش به بررسي تيمهاي شخصيتي با جايگاه مهار(دروني و بيروني) پرداخته شده تا پيشرفت تحصيلي و شغلي كه بهترين شاخه هاي طبقه اجتماعي افراد جامعه است پي برده شود.

در فرايند رضايت تحصيلي بايد بتوان از اقدامات مشاوره اي بهره مند شد تا از اين طريق ميزان رضايت تحصيلي را افزايش داده و اقدامت موثر و سودمندي را براي افزايش بازده تحصيلي را نجام داد. از آنجائيكه پيچيده گيهاي فراواني در محيط تحصيل به وجود آمده است بايد اطلاعات ضروري جهت تحصيلات ارائه گردد و از طريق نارضايتي از تحصيل و محيط تحصيل كاهش يابد تا از اين طريق، به جنبه هاي كاربردي و فرآيند مشاوره دست يافته ولي اين وضعيت زماني امكان پذير است كه شناخت كاملي از ماهيت بنيادي رضايت تحصيلي داشته باشيم و تاثير عوامل فرهنگي و اجتماعي را در آن مورد بررسي قرار داده و بتوان آن را مورد مطالعه قرار داد. و از آنجا كه بسياري از دانشجويان پس از فارق التحصيل شدن، شغل در زمينه رشته تحصيلي خود ندارند يا به اشتغال در زمينه خود نمي پردازند و به عبارتي به رشته تحصيلي علاقه ندارند و از جمله اين عاملها سبب از بين رفتن وقت و سرمايه مي شود.

پژوهش در اين باب ياموضوع، جايگاه مهار دروني و بيروني افراد را مشخص و رابطه آنها را در زمينه رضايت تحصيلي و شغلي را تعيين مي كند. و همين امر رشته و تحصيل معين افراد را انتخاب و براي رشته و تحصيل معين هم انتخاب مي شوند تا در كار خود موفق تر باشند.

جايگاه مهار[7]: توان اعمال قدرت، هدايت، يا بازداري اعمال و رفتار ديگران يا خود تعريف كرده اند.(كريمي 1375)

جايگاه مهار دروني: افرادي كه موفقيت يا عدم موفقيت را به توانايي ها و تلاشهاي خود نسبت مي دهند. و فردي كه به دامنه وسيعي از وظايف و موقعيتها نزديك مي شود بدين علت كه وي اين ذهنيت را دارد كه به طرق مختلف روي نتايج اثر بگذارد.

جايگاه مهار بيروني: افرادي كه موفقيت يا عدم موفقيت خود را به تقدير يا شانس يا عوامل خارجي نيست مي دهند و فردي كه وظايف و مسئوليتهايي برخورد مي كند كه نتايج در اختياردستهايي است كه هيچگونه كنترلي روي آنها ندارند.(جمالفر، 1375)

راهنماي شغلي: هر شغلي به تعدادي از استعدادهاي عمومي و اختصاصي نياز دارد و هر اندازه اين شغل تخصصي تر باشد به همان اندازه استعدادهاي اختصاصي افزايش مي يابد لااقل استعدادها محدودتر مي گردند. شناخت صحيح نيازهاي هر فرد مخصوصا نيازهاي روانشناختي، شناسايي شاغل، تهيه فهرست ويژگيها و ظرفيتهاي كارگران آينده به منظور تطبيق با شغل نما، كمك به افراد در انتخاب شغلي كه با استعدادهاي او سازگاري بيشتري دارد طرح هر نوع راهنماي شغلي را تشكيل مي دهد.

راهنماي تحصيلي: قدمت آزمون تحصيلي نسبت به آزمونهاي رواني به راحتي قابل اثبات است. و براي پيشرفت تحصيلي دانش آموزان و دانشجويان كنكورهاي متعددي وجود دارد كه دائما در حال تكميل است.

كتاب مقياس« جرج فيشر» كه داراي نمونه هايي از انواع سوالات براي اكثر رشته هاي تحصيلي مي باشد.(گنجي 1368)

واژه شخصيت[8] در زبان روزه مره معاني گوناگون دارد. مثلا در مورد كسي كه گفته مي شود« بسيار با شخصيت است» غالبا درجه كارآيي و جاذبه مورد نظر است.

در مواردي كه به« پرورش شخصيت اشاره مي شود، سعي بر اين است كه به شخص برخي مهارتهاي اجتماعي را فرادهند و وضع ظاهر و شيوه سخن گفتن او را بهبود بخشند تا وي واكنش مطبوعي در ديگران برانگيزد، و گاه كلمه شخصيت به منظور توصيف بارزترين ويژگي بكار ميرود. منظور« فلان شخص» شخصيت پرخاشگر دارد.

ولي روانشاسان در بحث از شخصيت، بيش از هر چيز به تفاوتهاي فردي توجه دارند. يعني ويژگيهاي كه يك فرد را از افراد ديگر متمايز مي كند.

تعريفي كه در مورد شخصيت شده،« الگوهاي نامعيني از رفتار و شيوه هاي تفكر است كه نحوه سازگاري شخص را با محيط تعيين مي كند.»

در اين تعريف به اصطلاح معين به همساني رفتاراشاره مي شود. بدين معني كه مردم در شرايط گوناگون به اين گرايش دارند كه به طرز نسبتا معيني تفكر كنند يا دست به عمل بزنند، و رفتار نتيجه تعامل ويژگيهاي شخصيتي با شرائط مادي و اجتماعي محيط است.

شخصيت اجتماعي هر فرد اشاره اي به آن قسمت از شخص كه ديگران مي بينند و مي شنوند. همان تصويري كه شخص از خودش به دنيا عرضه ميكند، و با اين تفاسير، شخصيت داراي جنبه خصوصي و ناآشكار مي باشد.

جنبه خصوصي شامل تخيلات، تفكرات و تجاربي است كه شخص نمي خواهد ديگران را در آنها سهيم كند( اتكسيون- اتكنسيون- هليگار- همكاران 1983-1375)

 شخصيت از نظر فرويد داراي سه وجه است:

نهاد، كه نماينده تمايلات و غرايز حيواني و كور بوده و تابع اصل لذت است.

خود يا من، كه نماينده واقعيتها بوده و تابع اصل واقعيت است.

فراخود يا فرامن: كه نماينده سانسورهاي اجتماعي و وجدان شخص است و هدف آن جلوگيري از ارضاي تمايلات انساني است.(كريمي، 1375)

فروم با فرويد در زمينه شخصيت هم عقيده است كه شخصيت هر فرد در پنج سال اول زندگي شكل مي گيرد ولي او معتقد نيست كه شخصيت كودك تا سن 5 سالگي به شكل ياستوار ثابت است. بلكه به اعتقاد فروم، رويدادهاي بعدي زندگي مي تواند در تحت تاثير قرار دادن شخصيت به همان اندازه اي رويدادهاي پنج سال اول زندگي مهم باشد( كريمي، 1375)

يونگ شخصيت را پيوسته در حركت و تغيير و تحول مي داند و نيرويي كه سبب اين حركت و پويايي است، مانند فرويد« لي بيدو» مي خواند. ولي برخلاف فرويد، در اين نيروي، براي غرايز جنسي اهميت قائل نيست، اين نيرو از سوز و ساز بدون به وجود مي آيد كه داراي دو جبنه هاي بدني و رواني است.

جنبه بدني: صرف فعاليتهاي بدني و حركت و افعال

جنبه رواني: احساس و ادراك فرد مي باشد و تفكر را مسير مي سازد.( سياسي، 1363)

ماري معتقد است كه تاريخ شخصيت« شخصيت است» و اعتقاد او از اين بيان اين است ك براي شناخت شخصيت بايد آدمي را از هنگام زادن تا هنگام حال مورد بررسي قرار داد. به عبارتي نميتوان بدون اطلاع از زندگي گذشته كسي پي به شخصيت او برد.(سياسي، 1363)

نگرش فرانكل به سلامت روان تاكيد عمده را براراده معطوف به معنا مي نهد، در واقع، اين چهارچوب است كه هر چيز ديگر در آن شكل مي گيرد.

اراده معطوف به معنا و معناي زندگي- به نياز مداوم انسان به جستجو، نه براي زيستن بلكه براي معنايي كه براي ما منظور مي بخشد، ارتباط مي يابد. جستجوي معنا لازمه اس مسئوليت است.( خوشدل،1369)

هدف اصلي مزلو دانتس اين است كه انسان براي رشد كامل انساني و شكوفايي تا چه اندازه توانائي دارد. به اعتقاد او براي بررسي سلامت روان، فقط بايد انسان غايت سالم را مورد مطالعه قرار دهد.( خوشدل، 1369)

رشد شخصيت يك (معلوليت ذاتي) است.

تعريف رشد عبارت است از: فرايند پيشرفت كه باعث تغيير خصوصيات مي شود. براي مطالعه اين فرآيند پيشرفت فرد بايد تغييراتي كه رخ مي دهد مشاهده كند. رشد شخصيت فرايندي است كه در تمام دوران زندگي فرد وجود دارد. براي مطالعه بررسي آن فرد بايد، تغييراتي را كه از آغاز تولد تا مرگ انفاق مي افتد بررسي كند، كه امري غير ممكن است.

در نتيجه هيچ كس تا به حال مطالعه طولي در مورد رشد شخصيت انجام نداده است و غير محتمل است كه كسي هم بتواند آن را انجام دهد. اطلاعات جمع آوري شده در مورد رشد شخصيت، مربوط به جمع آوري تك تك مطالعات انجام گرفته توسط پژوهشگران مختلف بر روي افراد متفاوت در فازهاي گوناگون شخصيت زندگيشان است. با اين حال، هيچ كدام از اين روشها نمي تواند تصوير كاملا روشن و رضايت بخشي از چگونگي رشد شخصيت ارائه دهد.(جمالفر، 1375)

در نظر فرويد خود براي حفظ و بقاي رشد شخصيت، به ابزارها و وسايلي مجهز است كه به آن مكانيزمهاي دفاعي گويند. اين مكانيزمها شيوه هاي ناخودآگاه و غيرارادي( به جزمورد واپس زني) براي كاهش اضطراب و در واقع نوعي خودفريبي، و به نسخ واقعيتها مي پردازند.(كريمي، 1375)

مهمترين عواملي كه به اعتقاد يونگو سبب رشد و شكفتگي شخصيت مي شود، يعني آدمي را به سوي كمال مي برد و در واقع خود را مي سازد. عبارتند از:

1-ميراث نياكان 2- هدف هاي زندگي 3- نيروي رواني 4- نشانه هاي رمزي 5- اصل دو قطبي و تضاد (سياسي، 1363)

در رشد شخصيت از نظر ماري، عقده هاي مربوط به تجارب مراحل كودكي، و پس از اين تاثير مراحل فرهنگي و اجتماعي و اهميت ناخود آگاه مي باشد.( سياسي، 1363)

آغاز زندگي يك انسان مدتها قبل از تولد اوست بدين معني كه عوامل موثر بر الگوهاي شخصيتي هر فرد به وسيله عوامل ژنيتكي و محيط فيزيكي و شيميايي درون رحم مادر تعيين شده و تجهيزات زيست شناختي را كه او هنگام تولد با خود دارد. سبب ميشود، بخش مهم ديگر در ويژگيهاي محيطي نهفته است. خانواده، طبقه اجتماعي، فرهنگ جامعه، تعيين كننده زمينه هاي ارتباط متقابل هستند كه شكل دهي و رشد شخصيت فرد را تحت تاثير خود دارند.( كريمي، 1375)

فرايندهاي اصلي در رشد شخصيت:

سالهاي پيش دبستاني دوره اي مهم و اساسي در رشد شخصيت و روابط متقابل اجتماعي و در تحول كاركردها، و توانايهاي حركتي، زباني و شناختي است. و اين عمل به عنوان« پيوند جويي»[9] جلوه گر مي شود. اين پيوند جويي شكل خود را جزئي از گروه دانستن همكاري كردن با گروه، سهمي از مسئوليتها را به عهده گرفتن، خودنمايي مي كند.

همچنين بخش قابل توجهي از تحقيقات در اين دوره تحت عنوان وابستگي[10] به ديگران انجام شده است.

منظور از وابستگي، اهميت گروه در ايجاد احساس امنيت خاطر و پشت گرمي به كودك است، يعني، كودك از اينكه جزء و عضو ياز گروه است احساس تواناي، دلگرمي و اعتماد به نفس مي كند.

در اين دوره عوامل مختلفي در رشد شخصيت كودك نقش دارند عبارتند از:

1-ساختار خانواده 2- تربيت تولد 3- تفاوتهاي جنسي

4- عدم حضور پدر و شاغل بودن مادر 5- آثار اوليه گروه همسالان( كريمي، 1375)

صاحب نظران حوزه شخصيت، قديمي ترين سنخ شناسي را به بقراط و جالينوس حكماي قديم يونان مي دانستند. بقراط بدن انسان را بر حسب چهار نوع خلط تصور مي كند: خون، بلغم، صفرا و سودا. وي معتقد است ميان جسم آدمي و جهان خارج ارتباطاتي برقرار است.

و جالينوس براساس نظرات بقراط بر اين عقيده است كه مردم بر مبناي غلبه هر يك از اين اخلاط در بدن از نظر صفات و ويژگيهاي جسمي و رواني از يكديگر متمايز مي شوند.

گروهي ديگر از صاحب نظران شخصيت، مبناي كار خود را ارتباط ويژگيهاي جسمي يا خصوصيات شخصيتي قرار داده اند كه ريشه در كارهاي بقراط يا جالينوس حكماي قديم يونان دارد. معروفترين اين نظريه متعلق به كرچمر آلماني و ديگري مربوط به شلدون آمريكايي است.

كرچمر با استفاده از فنون انسان منجي جسماني انسانها را به سه سنخ فربه تنان، لاغرتنان، وسنخ پهلواني تقسيم مي كند. براساس نظريه كرچمر هر يك از اين سه نسخ جسمي به يك نسخ رواني مربوط مي شود.

شلدون كوشيد تا با همكاري استيونسبه تحقيقات خود جنبه علمي تر و عيني تر بدهد. افراد را در سه نسخ اكتو مورف، رمزومورف و آندو مورف عيني تر بدهد. افراد را در سه نسخ اكتو مورف، رمزومورف و آندو مورف تقسيم بندي نمود. و اين نظريه از انتقاد مصون نماند و مهمترين انتقاد اينكه اگر يك نسخ جسمي به عللي چون بيماري يا تغذيه تغييري از نظر جسمي پيدا كند تكليف خصوصيات شخصيتي آن نسخ چه مي شود. اين انتقادي است كه كرچمر و شلدون نيز جواب روشني به آن نداده اند.( كريمي، 1375)

با پيشرفت روشهاي آماري قرن بيستم و بويژه روش تحليل عوامل، گريش عده اي از محققان متوجه اين روشها براي تجزيه و تحليل ساختار شخصيت است. اين عده كه در حقيقت دنباله رو كارهاي گالتن و اسپيرمن بودند. براي شناخت شخصيت معتقد به تجزيه و خرد كردن به اجزاي كوچكتر است تا بتوان اين اجزا كوچك را آسانتر مورد مطالعه قرار داد.

از آنجا كه كاتل شخصيت را چيزي پيش بيني رفتار شخص را در اوضاع و احوال معين به ما مي دهد تعريف مي كند. بنابراين، به نظر او شخصيت بايد هدفش پيش بيني رفتار آدمي در شرايط و اوضاع و احوال معين باشد.

به عقيده كاتل تعريف دقيق خصيت مستلزم آنست كه محقق قبلا مفاهيمي را كه در مطالعه رفتار مقصد كارگيري آنها را دارد به روشني مشخص سازد. به تفكر كاتل مفاهيم سازنده شخصيت عبارتند از: ويژگي يا صفت كه به صفات منشي، صفات تحريكي يا صفات توايشي تقسيم مي شود. و تقسيم بندي ديگر، صفت عام، خاص، روساختي، پايه اي مي باشد.

آيزنگ در بحث شخصيت دو مسئله كلي را مطرح مي كند يكي از اين مسائل جنبه توصيف شخصيت است و به علل و موجبات رفتاري كاري ندارد. ديگري بررسي عوامل علي و سببي است كه در آن وي كوش دارد تا علتهاي زير بناي شخصيت و اختلافهاي بين شخصيت را تحليل كند. از نظر توصيفي آسيزنگ افراد را حول محور مزاجهاي چهار گانه جالينوسي و برون گرايي و درون گرايي يونگو از لحاظ درجه، پايدار و ناپايدار بودن قرار ميدهد.

توان تحريك- بازدارندگي* آثار محيط= دورن گرايي و برون گرايي( كريمي، 1375)

اين دسته از نظريه ها در واقع در عرصه مخالفت با دو ديدگاه، ورانكاوانه و رفتار گرايانه شكل مي گيرند. مخالفت آنان بر اين پايه استوار بود كه در روان كاري توجه كاوي توجه اصلي خود را به جنبه هاي بيمارگونه و روان رنجورانه متمركز كرده است.

و نيروهاي ناخودآگاه و توانهاي بالقوه را با ديدي منفي و بدبينانه مي نگرد.

مخالفت آنان بر رفتار گرايي نيز متوجه همين اصل است كه رفتارگرايان با انكار نيروهاي هشيار و ناهشيار در انسان و متمركز صرف بر مشاهده رفتارهاي عيني، و ماشيني انگاشتن انسان در واقع نيروهاي بالقوه و تواناييهاي مهمي را كه بر وجود دارد. ناديده انگاشته اند. همچنين در ديدگاه رفتارگرايان، انسان با حيوانات برابر دانسته شده، و همين امر نيز خود اكار توانائيها و ويژگيهاي مهمي است كه در انسان وجود دارد.

رويكرد بشر و دوستانه در مورد شخصيت تاكيد خود را بر نظرگاههاي خوش بينانه از طبيعت انسان قرار داده و به فضايل، اراده آزاد و شكوفايي تواناييهاي بالقوه مردمان اهميت زيادي مي دهد. انسانه در اين مكتب به صورت موجوداتي خلاق تصوير مي شوند كه تمايل و سعي در شكوفايي خود و رشد و توسعه خود دارند.

مزلو كه خود كي از عرضه كنندگان اين مكتب است معتقد است« كه روانشناسي بايد خلاق ترين و سالمترين افراد را براي نشان دادن بالاترين تواناييهاي بالقوه انساني برگزيند و مورد مطالعه قرار دهد.( كريمي، 1375)

يك گروه از نظريه هاي شخصيت كه به شيوه هاي شماخت مردم از محيط و از خودشان تاكيد مي ورزند نظريه هاي شناختي شخصيت نام دارد.

اين نظريه عقلاني ترين نظريه هاي مربوط به شخصيت هستند. يكي از روان شناسان به نام جورج كلي، به عنوان نمونه اي از نظريه ها به گفتگو پرداخته است.

نظريه جورج كلي به عنوان يك نمونه كه به نظريه سازي هاي شخصي معروف است مورد بحث قرار گرفته است.

محور بحث او اين است كه انسان از يك سوي موجود است عقلاني و داراي شناخت و از سوي ديگر موجودي است كه براي تعبير و تفسير رويدادهاي زندگي خود از سازهايي كه خود مي سازد استفاده مي كند. طبعا چون شيوه هاي شناخت افراد با هم متفاوت است تعبير و تفسيرهاي گوناگوني هم از زندگي و جهان اطراف خود دارند.

به طور كلي ديدگاه جورج كلي از ماهيت آدمي بسيار خوش بينانه است. بر مبناي همين خوش بيني، يكي يك سيستم ارزيابي شخصيت به وجود آمد كه به آن آزمون فهرست سازه نقش(REP) گفته ميشود.

اين آزمون از نظر كاربردي ساده ولي ازنظر تعبير و تفسير پيچيده است. زيرا براي نمره گذاري آن روش عيني وجو د ندارد و همين امر از دقت آن مي كاهد.( كريمي، 1375)

چندين خصيصه متناقض در برداشت ما از شخصيت وجود دارد كه يكي از آنها اين انديشه است كه هيچ دو نفري دقيقا شخصيت يكساني ندارند. به عبارتي افراد منحصر به فرد هستند. ولي در عين حال، اشخاص را به عنوان كساني كه از برخي جهات شخصيت داراي وجوه مشتركي هستند در نظر مي گيرند.

ديگر تناقض آشكار اين است كه شخصيت يك فرد هم مي تواند ثابت و هم انعطاف پذير باشد، سومين تناقض يا ناهمخواني، درين عبارت پردازي است كه شخصيت توسط هر دو عامل وارثت و تاثيرات محيطي شكل مي گيرد.

مي توان چنين نتيجه گرفت كه شخصيت هر فرد منحصر به فرد و در عين حال داراي خصوصيات مشتركي مي باشد و نيز اين خصوصيات در طي زمان مي تواند هم ثابت و هم دستخوش تغيير باشد و نيز اين كه وراثت و محيط هر دو شكل گيري شخصي نقش دارند.( رضواني،1375)

فرايند اندازه گيري شخصيت ناميده مي شود. سنجش شخصيت فرايند اندازه گيري آن چيزي است كه افراد به آنشباهت دارند. هنگامي كه در روان شناسي شخصيت فردي را مرود سنجش قرار ميدهند. آنها را در اصل از فرد مي خواهند كه نمونه اي از رفتاري را كه بايد ملاحظه و تفسير كنند، ارائه دهد.( رضواني،1375)

پاياني يعني قابليت توليد مجدد يك مقياس، يا ديدن تقريبا يك چيز هنگامي كه دوباره به آن نگاه كنيد، اين موضوع در سنجش شخصيت از ارزش بالاي برخوردار است. طريق سر راست تر پاياني در طول زمان است اگر شخصيت واقعا ثابت باشد، و دقيقه و روز به روز نوسان نكند، بنابراين مقياسهاي شخصيت بايستي پاياي باشد و نمرات افراد بايستي هنگامي كه يك هفته بعد، يك ماه بعد، يا چهار ماه بعد مورد سنجش قرار مي گيرند، تقريبا ثابت بماند و اين نوع پايايي اصطلاحا پايايي بازآزمايي گفته مي شود.( رضواني،1375)

سنجش ديگر كه از پايايي مهم تر به شمار مي رود. اعبتار با اين مساله سروكار دارد كه آيا يك وسيله واقعا همان چيزي را مي سنجد كه روان شناسان فكر مي كند كه آن وسيله قرار است بسنجد، در سنجش شخصيت مساله اعتبار آنقدر مهم است كه بايد چند جنبه از اعتبار هم متمايز ساخت. اعتبار سازه، اعتبار صوري( رضواني،1375)

مهار را توان اعمال قدرت، هدايت يا بازداري اعمال و رفتار ديگران يا خود تعريف كرده اند.

نظريه هاي مربوط به رفتار انسان از نظر مفروضات خود درباره ماهيت، آدمي تفاوت دارد، بر همين اساس، نقطه نظرهاي روانشناسان در مورد موضوع مهار شخصي نيز به گروههايي تقسيم مي شود. رويكردهاي انسان گرايانه مربوط به رفتارهاي اجتماعي غالبا بر اين فرض اكتفا دراند كه ما به عنوان موجودات انساني، مهاري تقريبا كامل بر رفتار خود داريم، در مقابل اسكيز و پيروان يا موضوع گيريهاي خود عوامل محيطي را تعيين كننده رفتارهاي ما مي دانند. و اينكه مهار يا پاداشها اگر چه يقينا منصفانه تر آن است كه بگوئيم در روانشناسي، اجتماعي تجربي، تاكيد بيشتر بر عوامل بيروني است تا انتخاب فردي، اما در ميان دو موضوع اراده آزاد و كنترل بيروني مواضع بينابين هم قرار دارند.( كريمي 1375)

براي درك اين نظر كه مردم در انگيزش خود براي مهار كردن وقايع زندگي با هم فرق دارند، برگر[11] و كوپر[12](1979) مفهوم ميل به مهار را معرفي كرده اند. ويژگي شخصيتي كه منعكس كننده اندازه اي است كه افراد براي مهار كردن وقايع زندگيشان برانگيخته مي شود. اشخاصي كه ميل به مهار زياد دارند ترجيح ميدهند خودشان تصيمم گيري كنند، از پيش خود را براي شرايط آماده سازنده از وابستگي به ديگران دوري كنند، و در موقعيتهاي گروهي نقش رهبري را داشته باشند. اشخاص با ميل به مهار كم، گرايش به دوري كردن از مسئوليتها داشته و ترجيح مي دهند ديگران برايشان تصيم بگيرند.

برگر و همكارانش نشان دادن ميل به مهار به طور قابل ملاحظه اي به نوع تجربه ها و رفتارها مربوط است.( سيد محمدي، 1378)

توهم مهار:

شعبده بازان با تظاهر به كنترل پديده هايي كه ما تصور مهار آنها را نمي توانيم داشته باشيم. ما را سر گرم مي كنند. اگر چه ما نمي توانيم از داخل يك كلاه خرگوش بيروني بياوريم يا شخصي را در هوا شناور كنيم، در واقع معتقديم كه توان مهار رويدادهاي زيادي را در اختيار داريم. حتي براي رويدادهايي كه به شكل عيني و به طور خالص از سوي شانس وتصادف تعيين مي شوند، ما غالبا با نوعي توهم مهار نتايج آنها را در خود شكل مي دهيم. آلن لانگر[13](1978) و همكارانش متقاعد كننده ترين شواهد را براي چنين باورهايي عرضه كرده اند. عوامل بسياري مي توانند باور ما را در مورد كنترل افزايش دهند.

به طور كلي، هر قدر كه يك موقعيت شناسي در ظاهر به يك موقعيت مهارت واقعي شبيه تر باشد. بيشتر امكان دارد كه در ما باورداشتن مهار بر روي نتايج بازده آن موقعتي شكل بگيرد.

عوامل موثر آن يكي رقابت است. آما اين رقابت در صورتي است كه حريف بسيار ضعيف يا بسيار قوي نباشد. موقعيتهاي كه مناسب به آنها احساس مهار داشته باشيم نظر مثبت ما را نسبت به آن برمي انگيزد. و برعكس نگرش ما نسبت به موقعيتهاي كه احساس مهار بر آنها نداريم. منفي ميشود.

موفق شدن در يك تكليف نيز توهم مهار ايجاد مي كند. تصور مهار داشتن. ممكن است بسيار وسيع تر از قدرت واقعي مهار ما روي موقعتيها باشد.( كريمي1375)

مردماني كه احساس مهار روي محيط خود دارند. شرايط كاري محيط را مناسب تر و كمتر شلوغ مي دانند تا كساني كه احساس چنان مهاري ندارند.

به علاوه افراد معتقد به داشتن مهار، محيط كاري را لذت بخش تر توصيف مي كنند تا كساني كه چنين اعتقادي ندارند. همچنين عملكرد روي تكاليف روزمره وقتي بهتر خواهد بود كه ما فكر كنيم روي سروصداي زيادي مهار داديم. حتي اگر چنين مهاري درواقع وجود نداشته باشد. بارزترين مثال در مورد نيروي اعتقاد به مهار مطالعه اي است كه توسط رودين ولانگر( 1977) درباره گروهي از پيران در خانه هاي سالمندان، ايجاد درماندگي آموخته مي شود. ساكنان خانه هاي سالمندان غالبا به علت معماري كه در محيط خود احساس نمي كنند. دچار حالت درماندگي آموخته شده مي شوند.

وقتي در اين خانه ها نيز امكاناتي فراهم مي شوند تا ساكنان كنترل نسبي بر محيط خود داشته باشند و تغييرات قابل ملاحظه اي در جهت مثبت، رفتار آنها پديد مي آيد.( كريمي1375)

اگر چه عوامل موقعيتي مي توانند احساس ما را در مورد مهار داشتن روي موقعيتها قويا تحت تاثير قرار داد. اين امر نيز واقعيت دارد كه مردم از نظر باورهاي كلي خود در مورد مهار تفاوتهاي زيادي با هم دارند. جايگاه مهار[14] را مفهومي است كه راتر[15]( 1954-1966) عنوان شده اساسا بدين معناست كه مردم عقيده دارند كه مهار رويدادها در زندگي آنان يا دروني است يا بيروني.

افراد دروني، به توانائيهاي خود در مهاررويدادها اعقتاد دارند و بيروني ها معتقدند كه افراد يا رويدادهاي ديگرند كه بر اوضاع و احوال زندگي آنان تاثير مي گذارند و آنها را مهار مي كنند.

تحقيقات تازه تر پيشنهاد كرده است كه نظريه راتر هر چند ممكن است از نظر كلي درست باشد. اما ساده انگاشتن مطالب است. به عنوان مثال، اعتقاد به مهار بروني مي تواند تلويحا وجوه مختلفي را شامل شود:

اعتقاد به قضا و قدر، اعتقاد به افراد قدرتمند، اعتقاد به يك دنياي سخت ودشوار و از اين قبيل.

علاوه بر ماهيت چند وجهي بودن در باورهاي مربوط به مهار، محققان ديگر عنوان كرده اند كه ما داراي باورهاي متفاوتي در مورد رويدادهاي مثبت و منفي هستيم.

به عنوان مثال: يك شخص ممكن است معتقد باشد كه مهار قابل توجهي روي رويدادهاي خوشايند زندگي خود دارد، در حاليكه رويدادهاي ناخوشايند تا حد زيادي از حيطه كنترل ما بيرون هستند. و كسان ديگر ممكن است اعتقاد عكس داشته باشند. يعني رويدادهاي ناخوشايند را در كنترل خود بدانند، اما معتقد باشند، كه رويدادهاي خوشايند از كنترل خارج است.

اگر چه مفهوم جايگاه مهار شخص بدون ابهام نيست، اما تحقيقات نسبتا زيادي نشان داده اند كه افراد واقعا از نظر برخورد با جهان و احساس اثر بخش بودن خود در محيط با هم تفاوت دارند و اين تفاوتها بايد نهايتا در ارتباط با آن عوامل موقعيتي كه باعث مي شود ما احساس كنيم كم و بيش بر جهان اطراف كنترل داريم. در نظر گرفته شود.( كريمي 1375)

واكنشهاي شخصي در برابر از دست دادن مهار عمدتا در چهارچوب نظريه عكس العمل قابل توجيه است، يعني فرد در برابر محدودشدن مهار خود، خواهد كوشيد چنين مهاري را به دست آورد و براي اين كار به شيوه هاي مختلف و گوناگون متوسل شوند:

تقليد اقدام متقابل، لجبازي، تغيير نگرش نسبت به دانستن مهار، و از اين قبيل

عامل ديگري كه ممكن است احساس از دست دادن مهار را در شخص بوجود آورد، وابستگي خودالقايي است.

اين حالت وقتي پيش آيد. كه خود شخص به علت اشاره هاي ديگران بپذيرد كه مهار را از دست داده است اين وضعيت در پيران بوجود مي آيد كه اطرافيان با تذكر مداوم به آنها يادآوري شوند كه در انجام فلان كار و فلان كار عاجزند.( كريمي،1375)

آنچه كه تعيين كننده موفقيت يا شكست ما براي رسيدن به هدفي است. گروهي با توجه به اين مسئله چنين گفته اند كه تلاش و جديت خودفرد موجب چنين پيامد يا نتيجه مي شود و برخي ديگر، با اعتقاد به اينكه نيتجه بستگي به شانس آنها دارد. تفاوت موجود بين اين دو گروه از مردم، نمونه اي از انتظارات تعميم يافته در مورد جايگاه مهار، در نتيجه اعمالشان است.

آنهايي كه موفقيت يا عدم موفقيت خود را به تواناييها و تلاشهاي خودشان نسبت مي دهند، داراي جايگاه مهار دروني مي باشند.

و آنهايي كه نتيجه را به تقدير، شانس، يا عوامل خارجي نسبت مي دهند داراي جايگاه مهار بيروني هستند.

راتر آزموني را تهيه وتوسعه داده،( مقياسI-E) تا جايگاه مهار فرد را سنجش و ارزيابي كند، مطالعات انجام گرفته با اين مقياس نشان داهده كه افراد با مركز كنترل( دروني) ( به اصطلاح دروني ها) به احتمال زياد اطلاعات بسياري را روي يك وظيفه يا تكليف جستجو مي كنند و پيشرفت زياد در زمينه اعمال و مسائل فكرياز خود نشان مي دهند و كمتر در مقابل فشارهاي اجتماعي از خود عجز و ناتواني نشان مي دهند كه اين موارد در مقايسه با افرادي كه نمره هايشان روي مقياس(I-E) آنها را در ميان افراد با جايگاه مهار بيروني( با اصطلاح بيروني ها) قرار مي دهد عنوان شده است.

جايگاه مهار به عنوان يك انتظار تعميم يافته، مطرح است چون فردي با جايگاه مهار دروني به دامنه وسيع از وظايف و موقعيتها نزديك شود. بدين علت است كه وي اين ذهنيت را دارد كه به طرق مختلف مي تواند روي نتايج اثر بگذارد. برعكس فردي با جايگاه مهار بيروني، به همان وظايف و موقعيتها با همان ذهنيت برخورد مي كند كه نتايج در اختيار دستهايي است كه هيچ گونه مهاري روي آنها ندارد.

نتايج تحقيقات انجام گرفته نشان مي دهد كه جايگاه مهارخواه دروني و خواه بيروني باشد، حداقل قسمتي در قسمتي تابعي از تجارب زندگي هر فرد است. افرادي كه در موقعيتهاي غير قابل پيش بيني و غير قابل كنترل و بي نظم بزرگ شده اند يا كساني كه تحت شرايطي زندگي كرده اند كه در آن هيج وقت موقعيتي بدست نياورده اند( بدون توجه به اينكه آنها چه كاري انجام داده اند) نبايد انتظار داشته باشيم كه جايگاه مهار دروني داشته باشد. چرا كه چنين موقعيتهايي براي رشد و نگهداري جايگاه مهار دروني مناسب نيستند( جمالفر، 1375)

يك جنبه مهم در نظريه راتر جايگاه كنترل تقويتهاست، در ادراك يك رويداد ويژه به عنوان عامل تقويت، تفاوتهاي فردي وجود دارد. تحقيقات راتر نشان داده است. كه بعضي از مردم معتقدند كه تقويتها وابسته به خود آنهاست. در حالي كه برخي ديگر تصور مي كنند كه تقويتها به وسيله عوامل بيروني كنترل مي شوند. افرادي كه داراي متغيرهاي شخصيتي مرسوم جايگاه دروني هستند. معتقدند كه تقويتهاي كه دريافت مي كنند، حاصل كاركردها، رفتارها، يا ويژگيهاي خود آنهاست.

افراد داراي جايگاه مهار بيروني فكر مي كنند كه دريافت تقويتهاي آنها وابسته به مردم ديگر، تقدير يا شانس است. ماهيت جايگاه مهار بيروني هر چه باشد. افراد داراي جايگاه مهار بيروني معتقدند كه آنان در برابر نيروهاي بيروني ناتوانند.

جايگاه مهار، تاثير مهمي بر رفتار ما خواهد داشت. اشخاص داراي جايگاه مهار بيروني معتقدند رفتارهاي يامهارتهاي آنها در تقويتهاي كه دريافت مي كنند، اثر ندارد در كوشش براي بهبود موقعيت خود فايده نمي بيند، آنان به جايگاه مهار زندگي خود در زمان حال يا آينده باور چنداني ندارند.

در مورد جبر و اختيار، نظام راتر طرفدار اختيار عمل است، و اين اختيار به ويژه در مورد افراد داراي جايگاه مهار دروني بيشتر صادق است. از تاكيدي كه راتر در اهميت متغيرهاي شناختي كرده است. روشن است كه به عقيده او انسانها مي توانند تجربه هاي خود را تنظيم و هدايت كنند و رفتارهاي خود را برگزينند.

او معتقد است كه اگر چه مردم تحت تاثير متغيرهاي بيروني هستند. اما قادرند ماهيت وميزان اين تاثير را شكل دهند.( كريمي 1375)

متخصصان معتقدند افرادي كه در محيط كار جايگاه مهار دروني دارند. بر رفتار خود بيشتر مسلطتند. از نظر اجتماعي و سياسي بيشتر فعاليت دراند. سعي مي كنند رفتار ديگران را تحت تاثير قرار دهند و به پيشرفت، خود شكوفايي و رسيدن به اين هدفهاي خود نياز شديدي نشان مي دهند.

برعكس، كسي كه جايگاه مهار بيروني دارد، ترجيح مي دهد زير نظر مديران مقتدر و مقرراتي كار كند.

و اين چنين فردي به راحتي تحت تاثير قرار مي گيرد. كساني كه جايگاه مهار دروني دارند معمولا جسورند آنها احساس مي كنند در مقابل پاداشها و تنبيه هاي زندگي اثر گذارند نه منفعل و ناتوان. اين افراد از نيروي رواني بالايي برخوردارند و در مقابل استرسهاي وارده تحمل بيشتري نشان ميدهند.

بدين ترتيب، با تعيين كارمندان و كارگران مي توان انگيزش و رضايت آنها را بهبود بخشيد و كارهاي سازمان يافته تر و با دستور العملهاي روشنتر را در اختيار كساني گذشت كه جايگاه مهار بيروني دارند و اينجاست كه هر گروه احتمالا رضايت بهتري به دست خواهد آورد.( گنجي، 1376)

به غير از عوامل كلاسيك هايدر(1985) كه شامل توانايي، كوشش، شانس و دشواري تكليف جز مكررترين تنبيه هاي عرضه شده براي عملكرد هستند. عوامل ديگري نيز بعضي اوقات به عنوان علل عملكرد شناخته شده اند.

هايدر( 1985) اساسا اهميت ادراكي ابعاد دروني بودن- بيروني بودن[16] يا مكان عليت اشاره دارد فرض مي كند كه استعداد و تلاش و كوشش هر دو عوامل دروني و گراي هستند.[17] حال آنكه شانس و دشواري تكليف جز عوامل بيروني هستند.( كريمي 1375)

براي توصيف احتمال اسنادهاي برنارد واينر[18](1986) يك طبقه بندي سه بعدي فرضي كه از اسنادهاي مربوط به شكست و موفقيت را توصيف مي كند. طبق نظر واينر، مردم مي تواند بازده هاي رفتاري را نه فقط به عواملي كه دروني( شخصي)، بيروني( موقعيتي) هستند، اسناد دهند بلكه ممكن است به عوامل هم كه2) پايدار يا ناپايدار يا3) قابل كنترل يا غير قابل كنترل هستند، اسناد بدهند، اينكه ما سعي داريم يك پيروژي يا شكست ورزشي، يك نمره امتحاني، شكست يك كالاي مصرفي، در بازار تنهايي، يا بيكاري را تبيين كنيم با تنبيه هايي كه غالبا در هشت نوع اسناد ممكن است كه بوسيله تركيب اين سه بعد حاصل مي شوند. قرار مي گيرند.

اسنادهاي دروني			اسنادهاي بيروني
قابل كنترل	پايدار	ناپايدار	پايدار	ناپايدار
	بازيكنان و ورزشكاراني كه خوب آموزش ديده اند	ورزشكاران: تمرين فشرده ديده اند	تيم، يك روانشناس ورزشي را در اختيار دارد.	تيم از مزيت تيم ميزبان برخوردار بود.
غير قابل كنترل	بازيكنان استعداد زيادي دارند.	بازيكنان از سلامت كامل برخوردارند	حريف، حريفي ضعيف بود.	تيم، خوش شانس بود

وقتي مردم به توصيف عملكرد خود مي پردازند. انواع مختلف اسناد مي تواند پيامدهاي انگيزشي و عاطفي براي آنها داشته باشند. ما پس از پيروزي نسبت به خودمان و ديگران احساس بهتري داريم تا پس از شكست. ام اسنادهايي كه براي پيامدهاي درست مي كنيم به همان اندازه اهميت دارند كه خود آن پيامدها اهميت دارند. ( كريمي 1375)

طبق گفته واينر(1986) جايگاه دورني و بيروني يك اسناد عواطف وابسته به عزت نفس را كه همراه عملكرد ما هستند تحت تاثير قرار مي گيرد.( واينرو همكاران.1979) برخي افراد بعد از موفقيت احساس غرور رد مي كنند. و بعد از شكست احساس شرمساري، همين طور اين موفقيت را به عوامل دروني مثل استعداد كوشش خود نسبت مي دهند. و احساس غرور مي كنند و وقتي شكست خود را به عوامل بيروني( ويژگيهاي تكليف يا شانس) نسبت مي دهند، احساس شرمساري مي كنند، برعكس اين ثبات و پايداري يك اسناد است كه انتظارات آينده را تعيين مي كند و وقتي مردم موفقيت يا شكست را به عوامل نسبت مي دهند كه از يك لحظه تا لحظه ديگر تغيير نمي كند. چه عوامل دروني( استعداد) و چه عوامل بيروني( عوامل مربوط به تكليف) مطابق عمكلرد خود اميدهاي خود را كم و زياد مي كنند و وقتي همان بازده ها را به عوامل ناپايدار( شانس يا تلاش) نسبت ميدهند. اميد آنها به عملكرد در آينده نسبتا بدون تغيير مي ماند.( واينرو همكاران، 1976)

و بالاخره قابليت مهار يك اسناد برانگيختن آنچه واينر آن را عواطف اجتماعي مي خواند مي شوند، عواطفي كه به سوي ديگران متوجه اند. وقتي مردم بازده هاي منفي را به عواملي كه در مهار شخص هستند نسبت مي دهند.( فقدان استعداد)، يا با ترحم با قضيه برخورد مي كند.( واينرو همكاران، 1982) ( كريمي 1375)

باري درك نظريه يادگيري اجتماعي راتر، بايد با اصولي كه اين نظريه در آنها بنا شده است. كه عبارتند از چهار مفهوم اساسي: توان رفتاري، انتظار، ارزش تقويت، موقعيت روان شناختي، دو مفهوم جانبي ديگر نظريه، نيز آزادي حركت و سطح هدف كميته اند بيان مي شود.

به احتمال يك رفتار معين در ارتباط با ديگر رفتارهايي كه فرد مي تواند در يك موقعيت معين از خودشان دهد، اطلاق مي شود. اين توان رفتاري تحت تاثير رويدادهاي محرك و انتخاب آگاهانه ما از ميان شقوق رفتاري موجود بر مبناي درك ما از موقعيت قرار مي گيرد.

رفتار نه فقط شامل اعمالي است كه مي توان آنها را مستقيما مشاهده كرد بكله شامل فرايندهاي شناختي دروني نيز مي توان آنها را مستقيما مشاهده كرد، اما مي توان، آنها را از رفتارهاي آشكار استنباط كرد.

به باور شخص به اينكه اگردر يك موقعيت خاصي به شكل معيني رفتار كند، تقويت قابل پيش بيني معيني به دنبال آن خواهد آمد، اطلاق مي شود. ميزان انتظار به وسيله ماهيت تقويت پيشين براي رفتار كردن به شكل معيني در آن موقعيت، به وسيله مقدار تعميم از موقعيتهاي تقويتي مشابه تعيين مي شود.

به درجه ترجيح يك تقويت ديگر اطلاق ميشود. ترجيح تقويتاي مختلف از تجربه هاي ما در تداعي تقويتهاي معني، كه انتظارات ما براي تقويتهاي آينده از آنها برمي خيزد. مشتق مي شود.

 مردم ازنظر ترجيح نوع تقويت كننده ها با هم تفاوت دارند. هر شخص از اين جهت كه چه چيزهايي برابر او تقويت كننده اند. احتمالا منحصر به فرد است. يك عامل تقويت كننده، براي همه كس تقويت كننده نيست.

از اين تداعيها انتظارات ما براي تقويتهاي آينده تكوين مي يابد و رابطه بين مفاهيم انتظارات وارزش تقويت برقرار مي شود.

ائلافات محيط دروني و بيروني، يعني تركيب متغيرهاي شناختي و محركهاي بيروني است. رفتار را از موقعيت روان شناختي مي توان پيش بينيكرد. بعضي از انگيزه ها يا صفاتي كه بعضي از نظريه پردازان آن را مركز ثقل شخصيت مي دانند.

به پائين ترين سطح تقويت در يك موقعيت خاص كه شخصي آن را رضايت بخش تلقي مي كند، اطلاق مي شود.

تصور راتر از تقويت اين است كه تقويتها روي كي پيوست قرار مي گيرند و از قويا رضايت بخش تا قويا نا مطلوب تبديل مي شود، سطح هدف كمينه فرد است. و اينكه را مي توان با تغيير دادن و ارزشهاي تقويت بالا يا پائين برد. اين كار با همراه كردن ارزشهاي تقويت فعلي با ارزشهاي بالاتر يا پائينتر عملي است.

مثال:

ممكن است دانشجويي نمره كمتر از الف در درسي راضي نباشد. درحاليكه هم اتاقي همان دانشجو از گرفتن نمره ج راضي باشد و مي توان گفت افراد مختلف ممكن است براي يك موقعيت يكسان سطح هدف كمينه متفاوتي داشته باشد. ( كريمي 1375)

راتر براي ارزيابي مفاهيمي كه در نظريه خود عنوان كرده است هم فنون ارزيابي موجود را به كار برده و هم فنون ديگري را خود ابداع كرده است. از جمله روشهاي موجود و مرسوم ارزيابي مي توان از مصاحبه، آزمونهاي فرافكن نظير آزمون رورشاخ و اندريافت موضوع، مشاهده مستقيم رفتار، و پرسشنامه گزارش شخصي، استفاده نمود.

براي اندازه گيري ارزش تقويت راتر و روش ابداع كرده است. روش رتبه بندي[24] او روش انتخاب رفتاري[25]. در روش رتبه بندي، توصيفهاي كلامي از هيچ نوع تقويت از قبيل مورد تحسين قرار گرفتن از سوي معلم به گروه آزمودنيها داده شده و از انها خواسته مي شود ك آن عبارتها را از تقويت كننده ترين تا كم تقويت كننده ترين به ترتيب ربته بندي كند. در انتخاب رفتار يا آزمودنيها عملا به شيوه هايي رفتار ميكنند كه تقويتها داراي ارزشهاي مختلف را دريافت ميكنند.

انتظار به وسيله راتر و همكاران وي از طريق روش انتخاب رفتاري و فنون كلامي مختلف اندازه گيري شده است.

در انتظار،روش انتخاب رفتاري به همان طريق كه براي اندازه گيري ارزش تقويت مورد استفاده قرار ميگيرد. بكار مي رود.

روش اندازه گيري پتانسيل رفتار، با مشاهده رفتار آزمودني در طول زمان ارزيابي مي شود.

براي سنجش موقعيت روان شناختي، از پرشنامه گزارش شخصي عرضه شده است.( راتر)

مقياس جايگاه دروني وبيروني، معروف به مقياس(I-E) شامل 23 شق انتخاب اجباري[26] است. آزمودنيها بايد از زوجهاي شقوق ارائه شده هر زوج را كه بهتر اعتقاد آنها را در مورد ماهيت جهان نشان ميدهد، برگزينند.( راتر، 1966)

يقين اينكه كدام يك از شقوق، نماينده كنترل دروني و بيروني است، چندان دشوار نيست. ( كريمي 1375)

راتر معتقد است كه در همه رفتارها يك وجه هدايتي نهفته است، يعني هر رفتار بسوي هدفي هدايت مي شود. اين وجه هدايتي رفتار از اثرهاي تقويتها استباطي مي شود و توانايي ما را به پاسخوگوي انتخابي به قرينه هاي محيطي تبيين مي كند و رفتار انتخابي ما را به نمايش مي گذارد. ما انگيخته مي شويم تا تقويتهاي مثبت خود رابه حداكثر برسانيم.

نيازهاي روانشناختي ما آموختني بوده و اساسا اجتماعي اند، از اين جهت كه وابسته به مردمان ديگرند.

كساني كه معتقدند تقويتها وابسته به رفتار خود آنهاست داراي جايگاه دروني و بيروني هستند. و كساني كه عقيده دارند. تقويتها از سوي نيروهاي بيروني كنترل مي شوند داراي جايگاه مهار بيروني هستند.

افراد داراي جايگاه مهار بيروني، كوشش درجهت بهبود بخشيدن به وضعيت خود را بي ثمر ميدانند.

افراد داراي جايگاه دروني سطح عملكرد بالايي دارند. كمتر تحت تاثيرات عوامل بيروني قرار مي گيرند. براي مهارتها و پيشرفتهاي خود ارزش بالايي قايل اند، و مسئوليت اعمال خود را بيشتر به گردن مي گيرند.( كريمي 1375)

اولين دسته از اين استدلالها از طريق مشاهده افراد تحت درمان سرچشمه گرفته است. راتر اين مشاهدات را به شكل يك نظريه( راتر،1966،1954) تدوين كرد و پس از اين نظريه در تعداد زيادي از مطالعات همبسته آزمايشي مورد آزمون قرارگرفت.( رك: سفكورات، 1976، ضيرس 1976 براي اطلاع از مروري بر اين مطالعات)

مطالعات راتر به نتيجه گيري ساده منتهي شد. هنگامي كه براي افراد مختلف عملا مجموعه اي موقعيتهاي يكسان براي يادگيري فراهم شود. آنها مطالب بسياري را ياد مي گيرند. به تعبير دقيقتر برخي افراد دقيقا همان گونه كه از تحليل عادي شرطي وسيله اي انتظار داريم به تقويت پاسخ مي دهند. اما برخي ديگر به گونه اي عمل مي كنند كه گوئي به هيچ وجه چيزي از تقويت نياموخته اند.

آزمودني براي تعيين ميزان شخصيت افراد كه شامل 9 ماده، كه هر ماده بوسيله آي، پي، سي، مشخص شده است و نحوه نمره گذاري نسبت به هر سئوال« كاملا مخالف» و(3+) به معناي« كاملا موافق» نشان داده مي شود.

و اعدادي كه مقابل آي نوشته شده، و اعدادي كه مقابل پي نوشته شده، و اعدادي راكه هم مقابل سي نوشته شده رابا هم جمع مي زنيم. اين ماده آزمونها از پرسشنامه جايگاه هندسي چند بعدي مهار آي، پي، سي( لوسون، 1981،1973،1972) گرفته شده است. اين يكي از وسايل سنجش مورد استفاده براي مطالعه مفهوم جايگاه مهار است. سه جمعي كه محاسبه شده باشد بيانگر نمرات هرفرد در مورد مقياس دروني، مقياس شانس و مقياس افراد قدرتمند است.

نمرات بالا در مورد مقياس دروني( جمع بالاي صفر) نشان ميدهد كه ما انتظار داريم كه كنترل زندگي خود را بدست داشته باشيم. نمرات بالا در مقياس شانس، نشان مي دهد كه ما براي مهار زندگي انتظار شانس داريم. نمرات بالا در مورد افراد قدرتمند ديگر نشان مي دهد كه ما انتظار داريم كه زندگيمان بدست افراد قدرتمند ديگر نشان ميدهد كه ما انتظار داريم كه زندگي مان بدست افراد قدرتمند پيرامونهاي كنترل شود. مقياس آي، آشكارا نوعي مقياس جايگاه هندسي مهار است. هر دو مقياس سي، پي، بيانگر جايگاه هندسي بيروني مهار و در عين حال داراي خصوصيات بسيارمتفاوتي مي باشد.

عامل سي بيانگر اعتقاد به تصادف و قابليت پيش بيني و نظم است. اما همراه به اين اعتقاد كه افراد ديگر كنترل را بدست دارند. احساس كردند بدين طريق ميتواند حاكي از اين احتمال باشد كه با اعمال نفوذ بر افراد قدرتمند ديگر خود نيز به طور مستقيم اعمال مهار مي كنيم.

لونسون با جداكردن مقياسهاي مختلف از يكديگر، اين امكان را بازگشته است كه افراد بطور همزمان گرايشهاي قوي نسبت به هر دو مكان هندسي مهار دروني و بيروني را داشته باشد.

به عنوان مثال: ممكن است معتقد باشيد كه تلاشهاي خود شما عوامل تعيين كننده پيامدهاي زندگي شما را تشكيل مي دهد. از جايگاه هندسي مهار، برخي افراد دروني ناميده مي شوند، انتظار دارند كه تقويت كننده ها با اعمال خودشان مهار شوند( جايگاه هندسي دروني مهار) و ساير افراد كه بيروني موسومند، انتظار دارند كه تقويت كننده ها به وسيله چيزي ديگري غير از اعمال خودشان مهار شوند.( جايگاه هندسي بيروني مهار)

چون غالبا واژه هاي دروني و بيروني براي توصيف اين دو مورد استفاده قرار گرفته است. از اين مفهوم اغلب با حروف آي، اي ياد شده است.

برخي افراد كه پيامدهاي يك تكليف از طريق مهارت( دروني) تعيين مي شود و گفتن به برخي ديگر كه پيامدها به وسيله عوامل شانس( بيروني) تعيين مي شوند. تغييرات موقت در جايگاه هندسي مهار را درك شده بوجود مي آيد.

فيوز در يك مطالعه(1957) كشف كرد كه آزمودنيهايي كه به آنها گفته مي شود كه تكليف متني بر مهار داشته باشند. دستاوردهاي پيشين خود را به منزله راهنمايي براي دستاوردهاي احتمالي آينده شان مورد استفاده قرار دادند. پاسخ آنها دقيقا همان چيزي است كه اگر يادگيري وسيله اي رويدهد اتفاق مي افتد.

اما اگر به آزمودنيها گفته باشد كه دستاوردهاي تكليف مبتني شانس بوده اين پاسخ اتفاق نمي افتد.

افرادي كه داشتن جايگاه هندسي مهار دروني را گزارش دادند پس ازتجربه كردن موفقيت انتظارات دستاورد خودشان را به سمت بالا و پس از تجربه كردن شكست به سمت پايين تنظيم ميكنند. اين نتيجه همان چيزي است كه مي توان فرايند يادگيري مبتني بر انتظار توقع داشت در مقابل افراد بيروني، اغلب انتظاراتشان را در جهت مخالف دستاورد قبلي تغيير ميدهند. الگويي كه مشخص كننده رفتار در موقعيتهاي تحت سيطره عوامل شانس مي باشد. اين تفاوتها در نحوه يادگيري افراد مي تواند مفاهيم تلويحي مهمي براي ساير رفتارهاي پيچيده تر از جمله حوزه هايي از قبيل موفقيتهاي تحصيلي داشته باشد.( براي اطلاع از يك بررسي در اين مورد رك: فنيدلي و كوپره، 1983)

يكي از نظريه هاي جديد انگيزشي كه از نظريه شناختي روان شناختي انگيزشي است، نظريه اسناد يا نسبت دادن نام داد. اسناد فرايندي است كه فرد از اين آن دنياي خويش را تفسير ميكند.

و كساني كه در تدوين اين نظريه سهم داشتند. هايدر و واينر را ميتوان نام برد.

1-تبيين فرد براي علل موفقيها و شكستهاي خود

2- ويژگيهاي استنباطهاي علي

3- نقش واكنشهاي عاطفي حاصل از اين استنباطها در تبيين رفتارهاي بعدي.

عليرغم پراكندگيها در نتايج مربوط به وجوهي كه زير بناي اسنادهاي واحد دانشجويان وجود دارد، شواهد در يك مورد روشن است: پس از شكست، دانشجويان عموما بر اهميت علل بيروني تاكيد ميورزند و پس از موفقيت تمايل دارند كه بيشتر بر عوامل دروني تاكيد ورند. اين الگو كه براسامي مختلفي از قبيل عدم تقارن اسنادي[28]( راس[29] و دي تكلو[30])، سونگري[31] (گرين والد[32])، خود محوري[33]( فورسايت [34] و شنكر 1977) ناميده شده، و چندين تحقيق كه در زمينه هاي تحصيلي انجام شده نشان داده است( مثلا برادلي 1978)، از دانشجويان مورد تحقيق خواستند تا عملكرد خود را پس از سه آزمون پي درپي توضيح دهند.

عليرغم نوسانات موجود در عملكردها در انتظارات، اين محققان دريافتند دانشجويان نمره بالاتر در مقايسه نمره پائين تر احساس مي كردند كه كوششها و توانايي هاي آنها كمتر مهمتر و آساني امتحان و شانس كم، كم اهميت تر بوده است. دانشجويان موفق بر اهميت علي كوشش و توانايي، دانشجويان ناموفق بر شانس و دشواري امتحان تاكيد ورزيدند.( كريمي 1375)

يك تحليل اسنادي از واكنشهاي دانشجويان بر بازده تحصيلي آنها فرض مي كند كه دانشجويان بطور ضمني عامل موفقيت يا شكست خود را شناسايي كنند. اين فرايند اسنادي نه تنها در اسناد دادن به علل خاص و واحد از قبيل استعداد، دشواري تكليف، دست اندركار است. همين طور استنباطهاي مربوط به ابعاد اسنادي از قبيل دروني بودن و قابليت مهار وجود دارد.

دانشجوياني كه عملكرد خوبي دارند عموما موفقيت خود را دروني سازي مي كنند. حال آنكه دانشجويانه كه ناموفق هستند بر اهميت علي عواملي پايداري، و درماندگي و شكست در طلب كمك در كارهاي درسي ميشود.

اسنادها، پيشرفت تحصيلي را تحت تاثير قرار مي دهد.( مك ملين و فورسايت، 1980) متخصصان تعليم و تربيت بايد به دانش آموزان به دانشجويان كمك كنند تا به سازگارانه ترين و از نظر تحصيلي مفيد ترين نتايج علي ممكن دست يابد.

به عنوان مثال:

انبوه شواهد موجود حاكي از آن است كه نخستين تمايل اسنادي دانشجويان پس از شكست- يعني بروني كردن را به گردن ميگيرند. وقتي اين سرزنش خود به حد افراط ميرسد. مي تواند منجر به زيانهاي مخربي در انگيزش، استقامت و پيشرفت شود. براي مقابله با اين تمايلات اسنادهاي طبيعي، مربيان بايد شاگردان را تشويق به علل موفقيت يا شكست خود كنند و در عين حال، آنا را بسوي نتايج پيشرفت درباره عليت ملكرد خد هدايت كنند.

اسناد دادن به عوامل مهار و ناپايدار ممكن است عملكردهاي تحصيلي پس از شكست را تسهيل كند. دانشجوياني كه در كلاس ضعيف عمل مي كنند بدين نتيجه مي رسند كه شخصا كاري نمي توانند بكنند تا بازده خود را تغيير دهند، اين شكست آنها انگيزه و رضايت خاطر آنها را از خود و كار و مدرسه تضعيف مي كند. اما استاد دانشجويان را تشويق كند كه شكست خود رابه عواملي رابط دهد كه مي تواند آنها را كنترل كرده و در آن صورت ممكن است از پيامدهاي زيان آور شكست اجتناب كنند. برعكس، با تاكيد بر اهميت عوامل دروني به عنوان عوامل علي پس از موفقيت، معلمان مي توانند موفقيت مداوم دانشجو را تضمين كنند.( كريمي 1375)

ديدگاههاي بازده تحصيلي بر اسناد:

نخست( فورسايت، 1980) تعدادي از محققان احساس مي كنند كه اين عدم تقارنهاي اسنادي خود خدمتگزارند. طبق اين ديدگاه، وقتي دانشجويان موفق مي شوند كه مي توانند اعتماد و احساس شخصي خود را با اسناد دادن عملكرد خود به عوامل دروني، شخصي، يا گرايش افزايش دهند.

برعكس وقتي شكست مي خورند. مي توانند با انكار مسئوليت عملكرد خود و انداختن گناه نمرات خود به گردن عواملي از قبيل معلم، زندگي خانوادگي، يا دشواري مطالب، از پيامدهاي مخرب عزت نفس خود اجتناب كنند.

دوم- يك تبيين عقلاني و منطقي بر خبر پردازي نظير آنچه از سوي فدرا(1966) وسيمون(1971) فرض شده بر رابطه ميان نمرات فرد مورد انتظار و عملكرد واقعي تاكيد ورزند. اين رويكرد، اگر عملكرد دانشجويان با انتظارات آنها مطابق باشد، آنها تمايل دارند كه بازده هاي خود را به عمل پايدار و دروني از قبيل استعداد اسناد دهند.

اما اگر عملكردهاي آنان نغاير انتظارات آنها باشد، در آن صورت آنها عملكرد خود را عمل ناپايدار، مثل شانس، خلق وخو، يا آزمون دشوار اسناد مي دهند. احتمال دارد در مورادي از شكستهاي پي درپي، يك انتظار منفي خاص در يك انتظار مثبت تعميم يافته غلبه كند، ميلروراس معتقدند كه بيشتر موقعيتهاي پيشرفت، موفقيت، و نه شكست مورد انتظار است.

برادلي(1987) ديدگاه سوم را براي تبيين عرضه كرد كه به تلويحات متقابل اسنادها تاكيد مي ورزند. از آنجا كه عملكرد دانشجويان اغلب علني مي شود موضوعات بحث فراواني را به دنبال دارد، دانشجويان عزت نفس پائين خود را به عوامل بيروني نسبت مي دهند تا از شرمسارييهاي مختلف تحصيلي اجتناب كنند، و نمرات خوب راه تلاشها يا استعداد خود اسناد مي دهند( عوامل دروني)تا از خود تصور شايستگي و قابليت در ديگران ايجاد كنند.

اين سه تبيين از الگوي موفقيت، دروني، شكست- بيروني، ضرورتا ناهمساز نيستند. ( كريمي 1375)

اهداف عملي آزمونها بسيار زياد است. هر وقت لازم باشد كه يك تشخيص وسيع و عيني از تواناييهاي فرد به منظور راهنمايي او به عمل ايد. اجراي آزمونها ضرورت مييابد. اگر امروز انواع مختلف آزمونهاي بي وقفه بطور گسترده افزايش مي يابد به علت تعداد كثرت آنهايي است كه از آنها استفاده مي كنند. مربيان، روان شناسان، روان پزشكان، راهنمايان شغلي، صنعتي، نظامي و تحصيلي،… در اينجا به ذكر دو عامل تحصيلي و شغلي اكتفا مي كنيم.

اجراي اوليه آزمونها و كاربرد مفيد آنها در زمينه آموزش و پرورش بوده است. مقياس بنيه- سيحون به تقاضاي وزري آموزش و پرورش فرانسه، به منظور مجه ز كردن مربيان و پزشكان با يك وسيله عملي و مطمئن، جهت شناسايي عقب مانده هاي تحصيلي و جايگزيني آنها در كلاسهاي اختصاصي، بوجود آمد، يكي از اولين كتابهايي كه به زبان فرانسه و درباره روش آزمونها نگارش يافته، كتابي است كه كلاپارد، تحت عنوان علمي« چگونه بايد استعداد دانش آموزان را تشخيص داد» به رشته تحرير در آروده است. در حال حاضر انواع مختلف آزمونها را مي توان نام برد ولي هدف اصلي از اجراي آزمونها تنها اين نيست كه عقب مانده هاي ذهني را پيدا كنند بلكه مي خواهند افراد با استعداد را انتخاب كنند. از آزمونها براي انفرادي كردن آموزش، راهنماي دانشجويي، تشخيص علل عقب مانده هاي عمومي و اختصاصي نيز بهره مي گيرند.

امروزه آزمونها به همراه امتحانات سنتي، به عنوان يك روش عيني براي بررسي پيشرفت تحصيلي به كار ميرود. به كار مي رود. به كمك آزمونها مي توان آموزشي را كه واقعا با قابليت عقب مانده ها سازگار باشد، بوجود آورد. در زمينه تحقيقات آموزش و پرورش تجربي از آزمونها بعنوان يك وسيله غير قابل جانشين استفاده مي شود. آزمونهايي كه به بلوغ آموزشي معروف است. اطلاعات درباره ظهور مكانيسمهاي رواني لازم جهت شروع بعضي يادگيريها، مخصوصا خواندن، نوشتن، و حساب كردن را فراهم مي آورد. تعداد موقعيتهايي كه استعمال آزمدنها را مدلل مي سازد. بقدري افزايش يافته كه در اكثر كشورها موج بپيدايش متخصص ديگري به نام روان شناس تحصيلي شده است. اين فرد در واقع نقش مربي و نقش روان شناس را با هم انجام مي دهد.

خدمات روان شناسان تحصيلي، به رغم سازماندهي مختلفي كه بر حسب كشورها بوجود آمده، هدفهاي يكساني را دنبال مي كند. اين هدفها عبارتند از: پيدا كردن راه حل دشواريهاي عمومي و اختصاصي در جريان تحصيل، راهنمايي تحصيلي، مطالعه عيني و تحليلي، روانشناسي تربيتي مواد برنامه، تلاش براي پيدا كردن روشها و شيوه هايي انفرادي كردن آموزش و…

خدمات روان شناسان تحصيلي در جريان سي سال گذشته به طور قابل ملاحظه اي گسترش يافته و انواع مختلف مقاطع تحصيلي، از ابتدايي تا دانشگاه را در بر گرفته است. هر چند روش آزمونا تنها وسيله مشاهده در اين موسسات به حساب نمي ايد. مفاهم بسيار مهمي را اشغال مي كند.

كاربردهاي روان شناس در زمينه سازماندهي كار بقدري متعدد و متنوع شده است كه امروزه استعمال عبارت پسيكوتكنيك تقريبا به زمينه شغلي اختصاص يافته است. اين حركت توسط يك مهندس آمريكائي به نام تيلور شروع و بيان شده است.

مسائلي كه در حال حاضر بر پسيكو تكنيك مطرح است و از اين طريق مي توان وارد عمل شد( راهنمايي، انطباق، و تربيت شغلي، انتخاب)،

---