نگاه اجمالی
در ادبیات جامعه شناسی آموزش و پرورش ، از دو جامعه شناس یعنیلسترواردوامیل دورکیمبه عنوان آغازگر و مروج نگرش جامعه شناسی درمطالعه آموزش و پرورش نام برده می‌شود. هر یک از این دو جامعه شناس ، با رویکرد واندیشه خاص خود ، موجد پیدایی مفهوم و حرکت متمایزی ، در مطالعه آموزش و پرورش شدهاند که به تربیت ، جامعه شناسی تربیت (Educational sociology) وجامعه شناسی آموزش و پرورش ( Sociology of Education )نامیده می‌شوند.
این دومفهوم به دو جهت گیری متمایز اشاره می‌کنند که اولی ، عمدتا در چند دهه نخستین قرنبیستم ، در آمریکا رایج بود، دومی ، پس از حذف مفهوم اول ، در اروپا و آمریکا رواجپیدا کرده است. به زبان خیلی ساده ، اولی از آموزش و پرورش می‌پرسد که چه کاریمی‌توانم انجام دهم که برای تو مفید باشد؟ و دومی می‌پرسد که در ارتباط با جامعه چههستی و چه کار می‌کنی؟ بنیانگذاران جامعه شناسی تربیتی بر استفاده از اصول ویافته‌های جامعه شناسی به منظور کمک به آموزش و پرورش در حل مسائل اجتماعی تاکیدداشتند.
به زعم آنان ، برنامه‌های آموزشی رشته‌های آموزش و پرورش و علومتربیتی ، با افزوده شدن مبحث جامعه شناسی تربیتی به مباحث فلسفه آموزش و پرورش وروان شناسی تربیتی تعادل پیدا می‌کند. به علاوه ، آنها معتقد بودند که جامعه شناسیتربیتی می‌تواند در تهیه و تدوین هدفهای نظام آموزشی و محتوا دادن به برنامه‌هایدرسی سودمند باشد.
تاریخچه جامعه شناسی تربیتی
این رویکرد به وضوح از اندیشه لستروارد الهاممی‌گرفت که در فصل آخر کتاب خود ، جامعه شناسی پویا ، درباب آموزش و پرورش سخنرانده و آن را سرچشمه پیشرفت جامعه و حلال مشکلات آن تلقی کرده بود. افزون بر آن ،اصلاح طلبان تعلیم و تربیت که از فلسفه عملگرایی ( Pragmatism) ویلیام جیمز و جاندیویی ، به ویژه کتاب مدرسه و جامعه (School and society) ملهم بودند، با انتشارکتب و رساله‌هایی که عمدتا آنها را جامعه شناسی تربیتی قلمداد می‌کردند، به ترویجاین رویکرد دامن زدند.
سیر تحولی و رشد
جامعه شناسی در آموزش و پرورش تحت عنوان جامعه شناسیتربیتی ، در آمریکا ، به حرکتی سازمان یافته تبدیل شد، کتابهای درسی فراوانی تحتاین عنوان منتشر گردید، و با ایجاد گروههای آموزشی در دانشگاهها ، تدریس دروسی دراین زمینه رواج یافت.
انجمن طی جامعه شناسی تربیتی ، (National society for study of Educational sociology) در سال 1923 تاسیس شد و در 1928 ، ای . جی . پین ( E.G.Payne ) ، به اصطلاح پدر این رشته ، مجله جامعه شناسی تربیتی را منتشر کرد.
مباحث عمده جامعه شناسی تربیتی
جامعه شناسی تربیتی در مقام تعیین کننده هدفهای آموزش و پرورش
گروهی براین عقیده بودند که جامعه شناسی تربیتی ، تحلیل عینی هدفهای آموزش و پرورش است. بدین معنا که براساس تحلیل جامعه و نیازهای افراد آن ، به یک فلسفه اجتماعی آموزش وپرورش که اهداف و جهات فعالیتها و فراگردهای آموزشی و پرورشی بر آن استوار باشند،می‌توان دست یافت.
کاربرد جامعه شناسی در مسایل آموزش و پرورش
بدین ترتیب که با بهره گیری ازدانش و معرفت هر دو رشته جامعه شناسی آموزش و پرورش و تلفیق و ترکیب آنها تحت عنوانجدیدی ، بتوان اصول جامعه شناسی را در فراگرد آموزش و پرورش بکار بست. در این مفهوم،جامعه شناسی تربیتی به جای اینکه یک رشته علمی شناخته شود، در حد یک تکنولوژی قرارمی‌گیرد.
دو مفهوم متفاوت برای جامعه شناسی تربیتی
تحلیل آموزش و پرورش به منزله فراگرد جامعه پذیری
پیش از آنکه جامعهشناسان و روان شناسان اجتماعی بر شناخت ورشد شخصیتتاکید کنند، برخی جامعه شناسانتربیتی به کل فراگرد جامعه پذیری کودک ، به عنوان قلمرو مطالعه جامعه شناسی تربیتینظر داشتند. در نتیجه ، توجه خاص آنان معطوف به این مسئله بود که چگونه از طریقتسلط بر فراگردهای آموزشی و پرورشی می‌توان به رشد و پرورش بهتر شخصیت نائل آمد.
آموزش جامعه شناسی به معلمان ، مربیان و محققان تربیتی
در برداشت دیگر ،از جامعه شناسی تربیتی به عنوان علمی یاد می‌شود که به توصیف و تبیین آن گروه ازروابط اجتماعی می‌پردازد که ضمن یا از طریق آنها ، فروکسب و سازماندهی تجارب خودنایل می‌شود. به علاوه ، در این برداشت ، رفتار اجتماعی و کنترل آن و نیز مطالعهجامع تمام جوانب آموزش و پرورش از یک نقطه نظر تکنولوژی یا کاربردی ، مورد توجهقرار می‌گیرد. با توجه به این نکات لازم بود که افرادی که با آموزش و پرورش سروکاردارندمعلمان،مربیان، مدیران آموزشی و محققان تربیتی - تعلیمات موثر و سودمندی در زمینه جامعه شناسی کسب کرده، برای درک و شناخت و تحقیقدقیق فراگرد آموزش و پرورش ، از معرفت جامعه شناسی استفاده کنند.