چكيده:
پژوهش حاضر ديدگاه دانش آموزان دوره ابتدايي درباره نقش ويژگي هاي ظاهري و سني معلم در آموزش و يادگيري را مورد بررسي قرار داده است. نمونه انتخابي از دفتر مقطع ابتدايي در پايه هاي سوم و چهارم و پنجم، به شيوه تصادفي انتخاب شدند.
تجزيه و تحليل داده ها به كمك آمار توصيفي (فراواني، فراواني درصد) صورت گرفت. به منظور سنجش ويژگي هاي ظاهر و سني معلم از پرسشنامة پژوهشگر ساخته استفاده گرديده است اين پرسشنامه از 16 سئوال بسته تشكيل شده است.
اهداف پژوهش
هدف كلي
تاثير ويژگي هاي ظاهري و سني معلم در يادگيري و آموزش دانش آموزان
اهداف جزئي:
بررسي تاثير معلم در كيفيت يادگيري دانش آموزان
بررسي تاثير آراستگي ظاهري معلم در يادگيري دانش آموزان
بررسي تاثير صداي معلم در آموزش به دانش آموزان
بررسي تاثير خوشرويي معلم در يادگيري و آموزشي به دانش آموزان
بررسي تاثير رفتار معلم در يادگيري و آموزش به دانش آموزان
سوالات پژوهش
1- چه رابطه اي بين گفتار معلم با يادگيري دانش آموزان وجود دارد؟
2- چه تفاوتي بين معلم جوان و مسن در آموزش و يادگيري به دانش آموزان وجود دارد؟
3- چه تفاوتي بين ظاهر آراسته با ظاهر نامرتب معلم در ميزان يادگيري دانش آموزان وجود دارد؟
4- آيا بين ظاهر معلم و علاقه مندي دانش آموزان رابطه اي وجود دارد؟
5- چه رابطه اي بين صداي معلم با يادگيري دانش آموزان وجود دارد؟
6- چه رابطه اي بين ويژگي هاي رفتاري معلم با يادگيري دانش آموزان وجود دارد؟
اهميت و ضرورت پژوهش
يادگيري اساس رفتار افراد را تشكيل مي دهد از طريق يادگيري فرد با محيط خود آشنا مي شوند در مقابل محيط ايستادگي مي كند از محيط براي تامين احتياجات خود استفاده مي نمايد. زندگي در هر مرحله از رشد مستلزم فراگرفتن اموري است كه بدون آنها ادامه زندگي براي فرد ميسر نيست.
شناخت خود و جهان خارج نيز از طريق يادگيري امكان دارد رشد قوه تفكر يا شيوه ي حل مسئله امري است كه به تدريج و درسايه يادگيري در افراد به وجود مي آيد زيرا كه جريان يادگيري امري دائمي است و نسبت به خصوصيات رواني و هدف ها و تمايلات فرد و نحوه ارتباط آنها با هم كه كل شخصيت فرد را تشكيل مي دهد تاثير دارند.
چون وضع هر يك از افراد از لحاظ بدني، رواني، تمايلات و هدف ها با ديگران متفاوت است روي اين اصل جريان يادگيري در افراد مختلف متفاوت است.
علاوه بر شخصيت فرد به طور كل، موقعيت يادگيري نيز در جريان يادگيري موثر است منظور از موقعيت يادگيري اوضاع و احوال و شرايطي است كه در جريان يادگيري نفوذ دارند. شرايطي مانند نظر او نسبت به معلم، ارتباط معلم و شاگرد كه موقعيت يادگيري را تشكيل مي دهند و مي توان گفت كه در جريان يادگيري نقش اساسي بر عهده معلم است.
بيان مسئله:
يكي از اركان اساسي آموزش و پرورش، معلم است. به طوري كه شكست و پيروزي نظام تعليم و تربيت هر كشوري به معلم و توانايي هاي او وابسته است به عبارتي هر ملتي كه معلمان شايسته و باتجربه داشته باشد، از تعليم و تربيت پيشرفته اي برخوردار است اينكه معلم چه ويژگي هايي دارد و از چه صفاتي برخوردار است در مقطع ابتدايي مورد بحث است. معلم در ابتدايي از دو ويژگي برخوردار است.
1- ويژگي هاي شخصي (برخورداري از سلامت جسمي و روحي و رواني و شادابي و آراستگي ظاهري و سن معلم و برخورداري از استعدادها و قواي ذهني نسبتا خوب و...
2- ويژگي هاي حرفه اي و فني (معلومات عمومي- مهارت در برقراري روابط و مناسبات شخصي
هرچه معلم جوان تر و با نشاط تر باشد در آموزش به دانش آموزان موفق تر مي تواند باشد زيرا دانش آموزان دبستان بيشتر به دنبال جاذبه هاي ظاهري هستند و احساس آنها بر منطقشان غلبه مي كند معلمي موفق به نظر مي رسد كه ابتدا بتواند رابطه عاطفي قوي با شاگردان برقرار سازد تا بتواند آنچه را كه نياز است به دانش آموزان بياموزد و دانش آموز با كسي رابطه خوبي برقرار مي كند كه جاذبه هاي مورد نياز را داشته باشد چه از نظر سن و چه از نظر آراستگي ظاهري و... در آن موقع است كه يادگيري دانش آموزان با علاقه مندي همراه خواهد بود و نتيجه بهتري خواهد داشت.
پژوهش جاري به دنبال پاسخ به اين سئوال است كه:
چه رابطه اي بين ويژگي هاي ظاهري و سني معلم با پيشرفت تحصيلي دانش آموزان مقطع ابتدايي وجود دارد؟
پيشينه تحقيق
به طوري كلي شاگردان دوره هاي مختلف تحصيلي نسبت به پوشش و وضع ظاهري معلم توجه خاصي دارند. به بيان ديگر هم ويژگي هاي بدني معلم –تا آن جا كه با حواس پنج گانه قابل درك باشد- و هم پوشش او مي تواند در شاگردان تأثيرات متفاوت اما چشم گير داشته باشد. ضمناً تأثير اين عوامل در نخستين روز يا نخستين روزهاي برخورد معلم و شاگرد بسيار شديدتر است تا آن جا كه گاه تا مدت هاي مديد در ذهن آن ها باقي مي ماند و حتي احتمال دارد تا آخر عمر آن را فراموش نكنند و براي روشن تر شدن موضوع تعدادي از اين عوامل را به اختصار بررسي مي كنيم.
موي سر و صورت اعم از بلندي يا كوتاهي، رنگ، نظم و ترتيب و نظافت يا ناتميزي در شاگردان تأثيرهايي مي گذارد كه با توجه به سن و جنس و نگرش و تبار اجتماعي آن ها متفاوت است.
به اين ترتيب، معلم زن و مرد، در كلاس هاي زنانه يا مردانه، هر كدام مشكلات خاصي با موي سر و صورت دارند كه بايد پيشاپيش آن را حل كنند.
كمااينكه لهجه و طرز بيان او نكته ديگري در همين رديف است و در رديف لباس و مو مي توان از نكات متعددي نام برد كه به نوبه خود نخستين برخوردها يا كل ارتباطات معلم و شاگرد را جهت مي دهد.
بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد كه يك معلم خوب بايد ظاهري تميز و آراسته داشته باشد مقام و منزلت معلم و نقش الگويي وي ايجاب مي كند كه از نظر سر و وضع ظاهري كاملا آراسته و مرتب باشد. البته اين بدان معني نيست كه بايد معلم هميشه لباس آخرين مد بر تن كند بلكه منظور اين است كه آرايش و پوشش او متناسب با شأن و مقام معلمي باشد و رعايت پاكيزگي و انضباط و غيره را بنمايد.
ويژگي هاي جسماني و بدني كه بايد يك معلم خوب داشته باشد عبارتند از:
به بيماري مبتلا نباشد و از سلامتي و صحت مزاج برخوردار باشد –از نقص و عيوب فاحش عضوي به دور باشد- شاداب و بانشاط باشد، از اعصابي سالم برخوردار باشد. ظاهري مرتب و آراسته داشته باشد.
براي اينكه معلم بتواند به وظايف خود عمل كند. البته بايد حواس صحيح و سالم داشته باشد. كر و كور نباشد تا بتواند حرف شاگردان را به خوبي بشنود و تكاليف كتبي او را تصحيح كند و پيوسته مواظب اخلاق و رفتار او باشد –داراي صدايي بلند و رصا باشد تا درسش را همه به راحتي بشنوند- بنيه قوي داشته باشد تا در مقابل كار زياد و زحمت طاقت فرسا استقامت ورزد صحت و تن درستي شرط اساسي كاميابي اوست زيرا توفيق او منوط به خوش خلقي و خوش رويي و بردباري و خويشتن داري است و داشتن اين صفات همه بسته به صحت مزاج و سلامتي است كسي كه بنيه اش ضعيف تر و تنش عليل باشد عموماً كج خلق و كم حوصله است و معلمي برايش جهنم و تربيت او به حال جامعه زيان آور است. پس معلم علاوه بر نظم، از آراستگي ظاهر نيز برخوردار باشد كه اين امر در بالا بردن شخصيت وي موثر است. معلم با ظاهر آراسته و تميز خود مي تواند شاگردانش را جذب كند. چرا كه انسان ها به طور فطري، آراستگي و تميزي را دوست دارند.
به شهادت تاريخ، يكي از عوامل مؤثر در موفقيت پيامبر گرامي در جذب قلوب مردم، تميزي، خوش بويي و آراستگي ظاهر ايشان بوده است به عنوان نمونه: آن بزرگوار توجه فراواني به مسواك كردن داشت. ابزار اصلي كار معلم، گفتار و سخن اوست پس بايد از گفتاري گيرا و پرجاذبه برخوردار باشد. تحولات بزرگي در جهان + يا – به وسيله كساني صورت گرفته است كه داراي بيان قوي بوده اند. اهميت شيوه سخن گفتن براي معلم كمتر از توان علمي او نيست معلم باسواد ولي بدون گفتاري دلنشين و گوش نواز مانند چشمه اي پر از آب گوارا است كه تشنگان زيادي به دورش گرد آمدند ولي راهي براي انتقال اين آب گوارا به آنان وجود ندارد. معلمي كه اين ويژگي را دارا نيست مي تواند با تمرين و مطالعه كتاب هاي مربوط به اين فن مشكل خود را برطرف كند. بيان معلم بايد ساده و پرمحتوا باشد. استفاده از كلمات سنگين و پيچيده در سخن گفتن نشانه علم و كلام كمال انسان نيست. ساده گويي شيوه پيامبران الهي و اوليايي خدا است.
به كارگيري گفتار درست و كلمات در تدريس اهميت دارد و براي اطمينان نسبت به تلفظ درست كلمات بايد به كتاب هاي لغت مراجعه نمود. تدريس با صداي بلند، بسيار آهسته، سريع يا بسيار كند، شيوه گفتاري يكنواخت و تأكيد بيهوده بر برخي از كلمات در سخن، دلپذير نيست داشتن شيوه نگارش خوب نيز براي معلم لازم است و از نظر اهميت در درجه بعد از روش سخن گفتن قرار دارد، زيرا بعضي از فعاليت هاي آموزشي معلم نياز به روش نوشتاري خوب دارد.
يك عامل موثر پيشرفت دانش آموزان نشاط روحي و شادابي به معلم است. او بايد بر زندگي به گونه اي برنامه ريزي كند كه لطمه اي به شادابي اش وارد نشود. طبيعي است معلمي كه مجبور است براي تأمين هزينه و مخارج زندگي خود چند شغل نيز داشته باشد كه بعضي از آن ها هيچ تناسبي با كار معلمي ندارد. شادابي و نشاط كافي براي حضور در كلاس را نخواهد داشت يكي از عوامل موثر در نشاط معلم خواب كافي و به موقع است.
مثياقيان اردكاني 1358
مطالعه اي درباره خصوصيات معلم خوب از نظر دانش آموزان انجام داده است كه نتايج پژوهش نشان داد كه معلم خوب سه خصوصيت مهم دارد، اين خصوصيات عبارتند از:
تدريس- شخصيت و اداره كلاس
دانش آموزان معتقدند كه معلم خوب بايد به افكار و عقايد آنان احترام بگذارد، پرحوصله و بردبار باشد و از بين آنان تفاوت قائل نشود، شادي و شوخ طبعي- وضع ظاهري و لباس معلم نسبت به ساير خصوصيات از اهميت كمتري برخوردار است. دانش آموزان بيشتر خواستار معلمان ميان سال هستند و علاقه اي بر معلمان مسن ندارند.
مظاهري (1376) ويژگي هاي يك معلم خوب را: دانستن قدر و منزلت خود، امانتداري، رافت و مهرباني- مراعات آداب و رسوم اجتماعي- نشاط و شادابي- سعه صدر- اخلاص- تخصص و تعهد داشتن- معلومات عمومي (سواد خواندن و نوشتن، طرز معاشرت اجتماعي و معلومات ديني) تقوا و وجدان اخلاقي مي داند.
ديويس (1933)، طي پژوهشي با عنوان بررسي نظرات دانش آموزان درباره صفات يك معلم خوب، به اين نتيجه رسيد كه: مهرباني- دلسوزي- شوخ طبعي- آشنايي با دانش آموزان- منضبط بودن- منصف بودن- علاقه به كار- از ويژگي هاي معلم خوب به شمار مي رود.
تادوران (1933) معتقد است كه معلم خوب از سلامت رواني- بينايي- شنوايي سالم و ازصداي طبيعي برخوردار است. او فردي اجتماعي است و عدالت را رعايت مي كند.
بدترين صفات معلم عبارتند از: داشتن بيماري هايي از قبيل: صرع- هيستري- آسيب ديدگي جنسي- مرض سل- هوش پايين- فضل فروشي- سخت گيري- بيزاري از جواني- بدبيني- عصباني بودن- نقص عضو- وجود نقطه ضعف هاي كوچك و يا ناچيز و نداشتن صداي طبيعي و سالم.
نارلي (1937)، معتقد است كه يك معلم خوب بايد از مردم شناخت كافي داشته باشد به كارش علاقه مند باشد، خوش اخلاق- و از هوش قوي برخوردار باشد.
بانيسلا (1973)، طي پژوهشي تحت عنوان باور و صداقت به اين نتيجه رسيد كه معلم خوب بايد به شدت به رسالت و ماموريت خود پاي بند باشد و نسبت به دانش آموزان باصداقت و درستي رفتار مي كند.
بايبر و اسنايدر (1948)، طي پژوهشي با عنوان چگونه معلم خوب را بشناسيم يادآور مي شوند كه معلم خوب با معلومات است، به دانش آموزان علاقه مند باشد- با ديگران رابطه برقرار مي كند، با دنياي پيرامون خود آشناست، نسبت به زندگي از نگرش مثبت برخوردار است و از لحاظ امنيت عاطفي مراتب بالايي دارد.
پراساد و ساين (1962)، مدعي هستند كه معلم خوب بايد صادق- منصف- خوش اخلاق، جذاب و خوش بيان، نسبت به دانش آموزان علاقه مند باشد.
كاتنيك و جالس (1993)، معتقدند كه معلمان خوب از طريق علايم ظاهري و جسماني مراقبتشان از دانش آموزان، آموزش موضوعات نظري و ارزشمند و اجتناب از تنبه جسماني دانش آموزان شناخته مي شوند. معلمان خوب نيز بايد خوب آموزش ديده باشند.
پيشنهادات
1- معلم بايد به شخصيت شاگردان احترام گذاشته و صميمانه او را دوست بدارد.
2- معلم بايد تكاليف را با توجه به نياز و درك همه دانش اموزان تطبيق دهد.
3- معلمان بايد در جهت شناخت نيازهاي دانش آموزان و استعداد هاي آنان تلاش و سعي فراوان بنمايند.
4- معلم بايد در رشته خود صاحبنظر و داراي صلاحيت علمي كافي باشد.
5- معلم بايد علاوه بر دارا بودن آراستگي ظاهر، به شغل خود علاقه مند بوده و به آن عشق ورزد و هميشه با خوش رويي و چهره اي بشاش در كلاس درس حاضر شود.
6- افزايش جاذبه هاي معلمي از طريق
الف: تسهيلات رفاهي و امكانات مالي
ب: تغيير نگرش نسبت به معلم و پايگاه او در جامعه تا امكان جذب بهترين افراد فراهم شود.
در چنين صورتي افراد ديگر از بد حادثه به حرفة معلمي رو نمي آورند.
الف ß از قبيل افزايش يا هم سطح كردن حقوق معلمين با دستمزد ساير حقوق بگيران به نحوه اي كه بتواند گره گشاي مشكلات معيشتي ايشان باشد.
ايجاد امكانات رفاهي و تفريحي و بهداشتي براي معلمان تا بتوانند با وضع فكري و هنجاري مناسب انجام وظيفه كنند. زيرا تمام ويژگي هاي ممتاز يك معلم خوب به همين اصل (آرامش خاطر وي بستگي دارد شادابي و نشاط و مطالعه و فن كلاسداري و انضباط و دقت و جديت در كار و ارتباط مؤثر با شاگردان همگي به تكريم شخصيت و مقام اجتماعي هم چنين وضعيت مالي معلم وابسته است.