آنچه بايد در باره انواع فشار سنج ها بدانيد
ر يك نگاه سطحي به اطرافيان خود بيندازيد مي‌بينيد تعداد افرادي كه به فشار خون بالا مبتلا هستند، چندان كم نيست و هر چه سن بالا مي‌رود بر اين شيوع هم افزوده مي‌شود به طوري كه در ميان افراد مسن گاهي تا حدود 20درصدشان دچار فشار خون بالا هستند. اين فشار‌خون‌هاي بالا علاوه بر اينكه مي‌توانند علايم حادي نظير سردرد، درد قفسه سينه و ... ايجاد كنند، در بلند مدت مي‌توانند عملكرد بسياري از دستگاه‌هاي بدن نظير قلب، كليه‌ها و حتي چشم را تخريب كنند و بنابراين به بروز آسيب‌هاي جبران ناپذير منجر شوند.
با توجه به شيوع بسيار بالاي اين بيماري و نيز با توجه به علايم حاصل از آن و اهميت عوارض طولاني مدت آن بسيار مهم است كه همه افراد با نحوه اندازه‌گيري فشارخون آشنا باشند.
وسايل اندازه گيري فشارخون
در حال حاضر دو گروه از وسايل و ابزار آلا‌ت پزشكي براي اندازه‌گيري فشارخون وجود دارد: ابزارهاي دستي و ابزارهاي خودكار ابزارهاي دستي: ابزار دستي اندازه‌گيري فشار خون، همان دستگاه فشارخوني است كه عمدتا در مطب پزشكان با آنها مواجه شده‌ايد. اين ابزارها داراي يك كيسه باد هستند كه توسط يك تلمبه بادي كوچك باد مي‌شود. پزشك يا فردي كه فشارخون شما را اندازه‌گيري مي‌كند اين كيسه را ابتدا به دور بازوي شما مي‌بندد و آنقدر آن را باد مي‌كند تا فشار آن از فشار شريان‌هاي شما بيشتر شده و بنابراين با فشار وارد كردن برروي شريان‌ها آنها را ببندد. گاهي اوقات براي اطمينان از بسته شدن شريان‌هاي بازوي بيمار از نبض بيمار استفاده مي‌شود. اگر شريان‌هاي بازوي بيمار بسته شده باشند، ديگر نبضي در ناحيه مچ دست بيمار قابل لمس نخواهد بود. پس از كسب اطمينان از اينكه فشار كاف از فشار شريان‌هاي بازوي بيمار بالاتر رفته است، پيچ تخليه باد به آرامي باز مي‌شود بدين‌ترتيب فشار در درون كاف به تدريج پايين مي‌آيد. وقتي اين فشار به حد فشارخون شريان‌ها رسيد، حالا به تدريج شريان باز شده و جريان خون در آن برقرار مي‌شود. اين امر باعث مي‌شود كه در مچ دست بيمار هم نبض دوباره برقرار شود. پس شما مي‌توانيد حداكثر فشارخون بيمار (يعني فشار سيستوليك بيمار) را از روي برقرار شدن نبض در مچ دست بيمار و مشاهده فشاري كه عقربه دستگاه فشارسنج در اين زمان به شما نشان مي‌دهد، مشخص كنيد. البته راه ديگري هم هست، معمولا پزشكان در زير دستگاه فشارسنج يك گوشي پزشكي مي‌گذارند. به محض اينكه فشار‌كاف به فشار خون سيستوليك فرد رسيد، به علت برقراري جريان خون در شريان، صداي نبض از گوشي به گوش مي‌رسد. شما در اين زمان مي‌توانيد از روي عقربه فشارسنج، فشار‌كاف (كه معادل فشار شرياني سيستوليك فرد است) را مشاهده كنيد.
پس از تعيين فشار سيستوليك، باز هم به تخليه باد كاف ادامه دهيد. با گوش دادن به صداهاي نبض و جريان خون از طريق گوشي بالاخره فشار تا حدي پايين مي‌آيد كه ديگر هيچ صدايي به گوش شما نمي‌رسد. در اين زمان به عقربه دستگاه فشارسنج نگاه كنيد و آن را ثبت كنيد. اين فشار همان فشار پايين يا دياستوليك فرد است. بدين‌ترتيب شما از طريق سمع جريان خون از طريق گوشي دو فشار بدست ميآوريد كه يكي فشار بالا يا سيستولي (زمان شروع صداهاي جريان خون در شريان‌ها) و ديگري فشار پايين يا دياستولي (زمان خاتمه صداها در گوشي) بود.
نكات فشار سنجي
بعضي از دستگاه‌هاي فشارسنج هستند كه عقربه ندارند. در اين دستگاهها، يك ستون جيوه مثل دستگاه درجه حرارت هوا وجود دارد كه فشار را به شما نشان مي‌دهد. اصول كار با اين دستگاهها هم مثل همان دستگاه‌هاي عقربه‌دار است. فقط هنگام خواندن فشار، بايد به اعدادي دقت شود كه در دو طرف ستون جيوه ارائه شده‌اند.
دستگاه‌هايي كه گفته شد (كاف فشارسنج دستي) دستگاه‌هاي استاندارد فشار سنج هستند و بنابراين بهتر است براي اندازه‌گيري فشار خون از آنها استفاده شود. از آنجا كه در موارد نادر دستگاه‌هاي ديجيتالي و خودكار فشارخون را اشتباه محاسبه مي‌كنند، هميشه ترجيح داده مي‌شود كه از كاف فشارسنج استفاده شود و استفاده از دستگاه‌هاي ديجيتالي تنها براي بيماراني توصيه مي‌شود كه توانايي استفاده از اين وسايل استاندارد را ندارند.
به طور معمول فشار خون در دست چپ و راست اندكي با هم فرق دارد. براي همين اگر مي‌خواهيد فشارخون را به طور مرتب اندازه‌گيري و كنترل كنيد و سپس نتايج حاصل را با هم مقايسه كنيد (مثلا براي كنترل اثر بخش بودن درمان) بهتر است هميشه فشار خون خود را فقط از يك دست بگيريد. مقايسه فشار خون‌هاي دو دست با همديگر چندان كار معقولي نيست.
گاهي حتي در برخي از بيماري‌ها لازم است كه فشارخون اندام تحتاني مورد بررسي قرار گيرد. اگر‌چه اين كار چندان شايع نيست و در مواردي كه لازم باشد، معمولا توسط پزشك متخصص انجام مي‌شود، بايد بدانيد كه در اين موارد كاف فشارسنج روي ساق پاي فرد بسته مي‌شود.
زماني كه مي‌خواهيد فشارخون خود را اندازه‌گيري كنيد حتما توجه داشته باشيد كه بايد در آرامش كامل به سر ببريد، اضطراب و نگراني نداشته باشيد، آرام در جايي نشسته باشيد، يكي دو ساعت قبل سيگار نكشيده باشيد طي چند دقيقه قبل از پله بالا نرفته باشيد و در ضمن از اندازه‌گيري‌هاي مكرر و پشت سر هم فشارخون هم خودداري كنيد.
اگر فشار خون شما بيش از حد بالا بود، نگران و دست پاچه نشويد.
چند دقيقه استراحت كنيد. خونسردي خود را حفظ كنيد و سپس بعد از 5 تا 10 دقيقه دوباره از همان دست فشارخون خود را اندازه بگيريد. اضطراب و نگراني مسلما وضعيت شما را بدتر خواهد كرد. در صورتي‌كه باز هم فشارخون شما بالا بود، ضمن حفظ آرامش و خونسردي، با پزشك خود تماس بگيريد و يا در صورتي كه امكان آن وجود ندارد، به يك مركز پزشكي نزديك(مثلا اورژانس يك بيمارستان) مراجعه كنيد.
ظ‌گاهي اشتباهي كه در اندازه‌گيري فشار خون صورت مي‌گيرد ناشي از نامتناسب بودن اندازه دستگاه است.
اگر اندازه كاف فشارسنج كوچكتر يا بزرگتر از اندازه مناسب باشد مي‌تواند فشارخون شما را بالاتر يا پايين‌‌تر از آن مقداري كه هست، نشان دهد. در حالت طبيعي كاف فشارسنج بايد 1/5 دور، دور بازوي شما مي‌چرخد. با اين حساب از كاف فشار سنج بزرگسالان براي بچه‌ها و برعكس نمي‌توان استفاده كرد.
دستگاه‌هاي اتوماتيك
انواع مختلفي از اين دستگاهها وجود دارد: برخي از آنها برروي بازوي فرد بسته مي‌شوند، برخي روي مچ دست قرار مي‌گيرند. و حتي برخي از آنها فشارخون فرد را از روي انگشت بيمار تعيين مي‌كنند. به هر حال دستگاه‌هاي اخير(آنهايي كه روي انگشت بيمار قرار مي‌گيرند) چندان قابل اعتماد نيستند و هنوز به كارگيري آنها توصيه نمي‌شود. در ضمن با توجه به اينكه دستگاه‌هاي ديجيتالي و اتوماتيك در بعضي موارد از تنظيم خارج مي‌شوند هر چند وقت يك‌بار بايد آنها را كنترل كرد. به اين منظور فشارخون فرد يك بار با همان ابزارهاي دستي استاندارد (كاف و گوشي) اندازه‌گيري مي‌شود و سپس بعد از گذشت چند دقيقه فشارخون از همان دست توسط دستگاه اتوماتيك كنترل مي‌شود. در صورتي كه بين نتايج تناقض وجود داشته باشد بايد با شركت توليد كننده تماس گرفته شود تا در جهت رفع اشكال دستگاه اقدامات لازم صورت گيرد. در مورد اين دستگاهها هم بايد توجه داشت كه اندازه كاف دستگاه بسيار با اهميت است و نبايد بيش از حد كوچك يا بزرگ باشد. تنها تفاوت اين است كه به جاي عقربه يا ستون جيوه، فشارخون توسط مونتيور دستگاه اعلام مي‌شود. بهتر است پس از خريد اين دستگاهها يك بار نحوه استفاده از آنها را با پزشك خود مرور كنيد.
انواع فشارسنج
ü فشار سنج جيوه اي
ü فشار سنج فلزي
ü فشار نگار
- فشار سنج جيوه اي( Mercury Barometer)
اين فشار سنج اساساً از يك لوله خالي از هوا درست شده است كه يك طرف آن مسدود و طرف ديگر آن كه باز است در ظرف پر از جيوه فرو برده شده است. فشار هواي بيرون، جيوه را از منبع به سمت داخل لوله مي راند. جيوه تا حدي كه وزن آن در داخل لوله، دقيقاً معادل نيروي ناشي از فشار هوا گردد در لوله فشار سنج بالا مي رود و سپس در حالت تبادل و سكون باقي مي ماند. با تغيير فشار هوا، سطح جيوه در داخل لوله نيز بالا و پايين خواهد رفت.
در شرايط نرمال جيوه به اندازه 92/29 ايچ يا 760 ميلي متر در لوله بالا مي آيد كه فشاري معادل 15/1013 ميلي بار است. جيوه در داخل لوله فشارسنج به دليل خاصيت كشش سطحي داراي يك سطح محدب است كه هنگام تعيين فشار، بايد بالاترين سطح محدب قرائت شود.
- فشار سنج فلزي (Aneroid)
فشار سنج فلزي وسيله اي است مكانيكي كه از يك محفظه قوطي شكل استوانه اي بدون هوا تشكيل شده است؛ با تغيير فشار هوا اين محفظه منقبظ يا منبسط مي شود.
با يك سيستم نسبتاً پيچيده كه مركب از تعدادي اهرم و قرقره است اين تغييرات بزرگ شده و به يك عقربه كه بر روي صفحه مدرجي حركت مي كند، منتقل مي شود. يك شاخص متحرك كه مي تواند در يك نقطه ثابت شود بر روي فشار سنج تعبيه شده است تا بتوان تغييرات فشار را نسبت به آخرين قرائت اندازه گيري كرد.
- فشار نگار (Barograph)
فشار نگار مشابه فشار سنج فلزي است با اين تفاوت كه اثر تغييرات فشار در محفظه بدون هوا، به يك قلم انتقال داده شده و قلم بر روي كاغذي كه دور يك استوانه چرخان پيچيده شده است خط پيوسته اي را رسم مي كند.
محور عمودي اين صفحه بر حسب واحد فشار و محور افقي آن بر حسب زمان مدرج شده است كه معمولاً براي هر دو ساعت يك خط وجود دارد. فشار نگارهاي دقيقي هم ساخته شده است كه قادرند تغييرات فشار را تا يك دهم ميلي بار اندازه گيري نمايند اين دستگاهها ميكروباروگراف ناميده شده اند.
فشارسنج پزشکی
انواع فشار سنج
فشارسنج پزشکی وسیله ایست که از آن برای اندازه‌گیری فشار سیستولی و فشار دیاستولی خون استفاده می‌شود. فشارسنج پزشکی انواع و اقسام بسیاری دارد اما دو نوع فشارسنج جیوه‌ای و فشارسنج عقربه‌ای آن در ایران بیشتر کاربرد دارند.
نوع جیوه‌ای دستگاه بزرگتری دارد و فرد گیرنده فشار از روی ارتفاع ستون جیوه می‌تواند فشار خون بیمار را مشخص کند. در صورتی که در نوع عقربه‌ای ، صفحه‌ای مانند کیلومتر شمار اتومبیل وجود دارد که محل عقربه روی این صفحه فشار خون سیستولی و دیاستولی را نشان می‌دهد. فشارسنج جیوه‌ای دقیقتر و بهتر از همه انواع فشارسنجها و بادوامتر است، ولی به علت بزرگی و حمل سخت از آن کمتر استفاده می‌شود.
ساختمان فشارسنج و طرز استفاده آن
ساختمان فشارسنج از یک بازوبند که بوسیله لوله لاستیکی از طرفی به مخزن مدرج جیوه و صفحه مدرج مربوط و از طرف دیگر به یک پو‌آر یا پمپ (تلمبه) متصل است، تشکیل می‌شود. برای اندازه‌گیری فشار خون ابتدا بازوبند دستگاه را 2 الی 3 انگشت بالاتر از چین آرنج می‌بندیم و پس از بستن پیچ تنظیم هوا بوسیله پمپ لاستیکی هوایی بازوبند را پر از هوا می‌کنیم در نتیجه ستون جیوه (در دستگاه جیوه‌ای) یا عقربه مدرج (در دستگاه عقربه‌ای) شروع به بالا رفتن می‌کند، فشار بازوبند را توسط پمپ آنقدر افزایش می‌دهیم تا نبض قطع گردد. سپس صفحه گوشی را روی شریان بازویی در ناحیه جلوی چین آرنج قسمت داخل قرار داده و فشار هوای بازوبند را به تدریج و به آهستگی حدود 2 میلیمتر جیوه در ثانیه با باز کردن پیچ مربوطه کم می‌کنیم، و بدین ترتیب فشار خون را اندازه می‌گیریم.
فشارسنج دیجیتالی
اخیراً فشارسنج پزشکی دیجیتالی و فشارسنج پزشکی اتوماتیک نیز به بازار ایران عرضه شده‌اند که به دلیل عدم آگاهی از نحوه استفاده صحیح از این دستگاهها و برخی اشکالات فنی استفاده از آنها توصیه نمی‌شود.
این دستگاهها شامل یک نوع بازوبند است که توسط لوله‌ای به قسمت الکترونیکی دستگاه وصل می‌شود. با فشار دادن دکمه‌ای روی قسمت دیجیتالی دستگاه ، بازوبند شروع به باد شدن می‌کند تا به یک سطح معینی برسد. سپس بطور اتوماتیک باد آن می‌خوابد. در بازوبند یک گیرنده خاص الکترونیکی وجود دارد که نسبت به نبض حساس است و میزان فشار خون را روی صفحه نمایشگر نشان می‌دهد.
بازوبند فشارسنج
از بازوبند فشارسنج همچنین می‌توان برای جلوگیری از خونریزی سرخرگی دست یا پا به جای شریان بند استفاده کرد. بازوبند را کمی بالاتر از محل زخم ( بین زخم و قلب ) قرار دهید و تا حدی آن را باد کنید که خونریزی را متوقف کند. معمولاً میزان فشار لازم برای این کار در افرادی که فشار خون طبیعی دارند 150mmHg است.