پاسخ اين سوال در حقيقت در خود آيات نهفته است .اوبه عنوان بك انسان و يك مدير كه داراي خصوصيات حفيظ و عليم ( امين و آگاه ) عهده دار اين منصب شد ،تا بيت المال را كه مال مردم بود به نفع آنها حفظ كند و در مسير منافع آنان به كار گيرد ، مخصوصاً حق مستضعفان را كه در غالب جامعه ها پايمال مي گردد به آنها برساند .

آيات فوق اشاره به اهميت مسائل اقتصادي در سر نوشت اجتماعات دارد ،چرا كه يوسف از ميان تمام پستها انگشتي روي خزانه داري گذاشت ، زيرا مي دانست هرگاه به آن سر و سامان دهد قسمت عمدة نابسامانيهاي كشور باستاني مصر ، سامان خواهد يافت ، و از طريق عدالت اقتصادي ميتواند سازمانهاي ديگر را كنترل كند . در روايات اسلامي نيز اهميت فوق العاده اي به اين موضوع داده شده است از جمله در حديث معروف علي (ع) يكي از دو پاية اصلي زندگي مادي و معنوي مردم ( قوام الدين و الدنيا ) مسائل اقتصادي قرار داده شده است ، در حالي كه پاية ديگر علم دانش و آگاهي شمرده شده است .

ضمناً تعبير يوسف كه مي گويد « اني حفيظ عليم » دليل بر اهميت مديرتي در كنار امانت است ،و نشان مي دهد كه پاكي و امانت به تنهايي براي پذيرش يك پست حساس اجتماعي كافي نيست بلكه علاوه بر آن آگاهي و تخصص و مديريت نيز لازم است ،چرا كه « عليم » را در كنار « حفيظ » قرار داده است و ما بسيار ديده ايم كه خطرهاي ناشي از عدم اطلاع و مديريت كمتر از خطرهاي ناشي از خيانت نيست بلكه گاهي از آن برتر و بيشتر است .

با اين تعليمات روشن اسلامي نمي دانيم چرا بعضي مسلمانان به مسئله مديريت و آگاهي هيچ اهميتي نمي دهند و حداكثر كشش فكر آنها در شرايط واگذاري پستها ،‌همان مسئله امانتي و پاكي است با اينكه سيرة پيامبر (ص) و علي (ع) در دوران حكومتشان نشان مي دهد ،آنها به مسئله آگاهي و مديريت همانند امانتي و درستكاري اهميت مي دادند.

بدون شك تعريف خويش كردن كار ناپسندي است ،ولي با اين حال اين يك قانون كلي نيست ،گاهي شرايط ايجاب مي كند كه انسان خود را به جامعه معرفي كند تا مردم او را بشناسند و از سرمايه هاي وجودش استفاده كنند و به صورت يك گنج مخفي و متروك باقي نماند.

در آيات فوق نيز خوانديم كه يوسف به هنگام پيشنهاد سرپرست خزانه داري مصر خود را با جملة « حفيظ عليم » ستود ، زيرا لازم بود سلطان مصر و مردم بدانند كه اوواجد صفاتي است كه باري سرپرستي كار نهايت لزوم را دارد .

لذا در تعبير عياشي از امام صادق (ع) مي خوانيم كه « پاسخ اين سوال كه آيا جايز اش انسان خود ستائي كند و مدح خويش نمايد ؟ فرمود : نعم اذا اصطر البه اما سمعت قول يوسف اجعلني علي الارض اني حفيظ عليم و قول العبد الصالح و انا لكم ناصح امين :

« آري هنگامي كه ناچار شود مانعي ندارد آيا شنيده اي گفتار يوسف را كه فرمود : مرا بر خزائن زمين قرار ده كه من امين و آگاهم ،و هم چنين گفتار بندة صالح خدا ( هود ) من براي شما خير خواه و امينم . [2]

و از اينجا روشن مي شود اينكه در خطبة « شقشقيه » و بعضي ديگر از خطبه هاي نهج البلاغه حضرت علي (ع) به مدح خويشتن مي پردازد و خود را محور آسياي خلافتي مي شمرد ،كه هماي بلند پرواز انديشه ها به اوج فكر و مقام او نمي رسد ،و سيل علوم و دانشها از كوهسار وجودش سرازير مي شود و امثال اين تعريفها همه براي اين است كه مردم نا آگاه و بيخبر به مقام او پي ببرند و از گنجينه وجودش براي بهبود وضع جامعه استفاده كنند.

 

وهنگامي كه بارهاي آنها را بست ظرف آبخوري ملك را در بار برادرش قرار داد سپس كسي صدا زد اي اهل قافله شما سارق هستيد !

آنها رو به سوي او كردند . و گفتند چه چيز گم كرده ايد ؟

گفتند پيمانة ملك را ، و هر كسي آنرا بياورد يك بار شتر ( غله ) به او داده مي شود و من ضامن ( اين پاداش هستم).

گفتند به خدا سوگند شما ميدانيد ما نيامده ايم كه در اين سرزمين فساد كنيم و ما ( هرگز ) دزد نبوده ايم .

آنها گفتند اگر دروغگو باشيد كيفر شما چيست ؟

گفتند هر كسي ( آن پيمانه ) در بار او پيدا شود خودش كيفر آن خواهد بود ( و به خاطر اين كار برده خواهد شد ) ما اينگونه ستمگران را كيفر مي دهيم .

در اين هنگام ( يوسف ) قبل از بار برادرش به كاوش بارهاي آنها پرداخت ، و سپس آنرا از بار برادرش بيرون آورد اينگونه راه چاره به يوسف ياد داديم او هرگز نميتوانست برادرش را مطابق آئين ملك ( مصر ) بگيرد مگر آنكه خدا بخواهد ،درجات هر كسي را بخواهيم بالا مي بريم و برتر از هر صاحب علمي ، عالمي است . 76

 

روشي كه حضرت يوسف براي نگهداري برادرش بنيامين در نزد خود اجرا كرد .

در اين هنگام طبق بعضي از روايات يوسف به برادرش بنيامين گفت : آيا دوست داري نزد من بماني ، او گفت آري ولي برادرانم هرگز راضي نخواهند شد چرا كه به پدر قول داده اند و سوگند ياد كرده اند كه مرا به هر قيمتي كه هست با خود باز گردانند ، يوسف گفت :من نقشه اي مي كشم كه آنها ناچار شوند ترا نزد من بگذازند ،پس هنگاميكه بارهاي غلات را براي برادران اماده ساخت دستور داد پيمانة گرانقيمت مخصوص را درون بار برادرش بنيامين بگذارد » در اين هنگام مأموران مواد غذايي مشاهده كردند كه اثري از پيمانة مخصوص وگرانقيمت نيست ، در حالي كه قبلا در دست آنها بود : لذا همينكه قافله آماده حركت شد ، كسي فرياد زد ،« اي اهل قافله شما سارق هستيد » برادران يوسف كه اين جمله را شنيدند ،‌سخت تكان خوردند و وحشت كردند ، لذا « رو به آنها كردند و گفتند :مگر چه چيز گم گرده ايد ؟ « گفتند ما پيمانة سلطان را گم كرده ايم و نسبت به شما ظنين هستيم » و بعد از آن براي پيدا شدن پيمانه يك بار شتر جايزه تعيين كردند.

برادران كه سخت دستپاچه و نگران بودند گفتند : به خدا سوگند ما نيامده ايم در اينجا فساد كنيم و ما هيچگاه سارق نبوده ايم »

در اين هنگام مأموران رو به آنها كرده گفتند « اگر شما دروغ بگويد جزايش چيست ؟»و آنها در پاسخ گفتند : جزايش اين است كه هر كي اين كار را كرده خودش را ، توقيف كنيد و به جاي آن پيمانه برداريد . « آري ما اين چنين ستمكاران را كيفر مي دهيم ».

در اين هنگام يوسف دستور داد كه بارهاي آنها را بگشايند و يك به يك بازرسي كنند ، منتها براي اين كار طرح و نقشة اصلي يوسف معلوم نشود ، « نخست بارهاي ديگران را قبل از بار برادرش بنيامين بازرسي كرد و سپس پيمانة مخصوص را از بار برادرش بيرون آورد . »

ـ سپس قرآن چنين اضافه مي كند كه « اما اين گونه براي يوسف طرح و نقشه ريختيم »     ( تا برادر خود را به گونه اي كه برادران ديگر نتوانند مقاومت كنند نزد خود نگاه دارد . )

مسئله مهم اين جاست كه اگر يوسف مي خواست طبق قوانين مصر با برادرش بنيامين رفتار كند مي بايست او را مضروب سازد و به زندان بيفكند و علاوه بر اين كه سبب آزار برادر مي شد ، هدفش كه نگهداشتن برادر نزد خود بود ، انجام نمي گرفت ، لذا قبلاً از برادران اعتراف گرفت كه اگر شما دست به سرقت زده باشيد كيفرش نزد شما چيست ؟ آنها هم طبق سنتي كه داشتند پاسخ دادند كه شخص سارق را بر مي دارند و از او كار مي كشند ، و يوسف هم طبق همين برنامه با انها رفتار كرد . ضمناً ازآنجا كه اين پيمانه در آن هنگام در اختيار يوسف بوده ، پس مي شود كه اگر بخواهند سارق را به بردگي بگيرند ، بايد بردة صاحب پيمانه يعني شخص يوسف شود و نزد او بماند و اين همان چيزي بود كه يوسف درست براي ان نقشه كشيده بود .

قرآن مي گويد : « يوسف نمي توانست برادرش را طبق آئين ملك مصر بردارد و نزد خود نگهدارد . سپس به عنوان يك استثناء مي فرمايد « مگر اين كه خداوند بخواند »

اشاره به اينكه : اين كاري كه يوسف انجام داد و با برادران همانند سنت خودشان رفتار كرد طبق فرمان الهي بود ، و نقشه اي بود براي حفظ برادر و تكميل آزمايش پدرش يعقوب و آزمايش برادران ديگر !

و در پايان اضافه مي كند «‌ما درجات هر كس را بخواهيم بالا مي بريم » درجات كساني كه شايسته باشند و همچون يوسف از بوتة امتحانات سالم بدر آيند و در هر حال از هر عالم ديگري است ، و هم او بود كه طرح و اين نقشه را به يوسف الهام كرده بود .

( برادران ) گفتند اگر او ( بنيامين ) دزدي كرده ( تعجبي نيست ) برادرش ( يوسف ) نيز قبل از او دزدي كرده ، يوسف ( سخت ناراحت شد و ) اين ( ناراحتي ) را در درون خود پنهان داشت و براي آنها اظهار داشت ( همين اندازه ) گفت شما بدتر هستند و خدا ازآنچه توصيف مي كنيد آگاهتر است . 77

گفتند اي عزيز او پدر پيري دارد ( و سخت ناراحت مي شود ) يكي از ما را به جاي او بيگر ، ما تو را از نيكوكاران مي بينيم . 78

گفتن پناه بر خدا كه ما غيز از آن كسي كه متاع خود را نزد او يافته ايم بگيريم كه در آن صورت از ظالمان خواهيم بود ! 79

دراين آيات هم مانند آياتي كه در صفحات قبل ذكر شد مي توان شيوه ها و خط مشي ها را در مديريت و رهبري حضرت يوسف مشاهده نمود . اين كه با چه روش و نقشة ماهرانه و آگاهانه اي برادرش بنيامين را در نزد خود نگه داشت . ديگر اين فداكاري برادرانش را نپذيرفت كه يكي از آنها را به جاي بنيامين نگه دارد.

 

گفتند پدر ! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه كه ما خطا كار بوديم .97

گفتن به زودي براي شما از پروردگارم آمرزش مي طلبم كه او غفور و رحيم است .

در اين دو آيه ، چگونگي رفتار حضرت يعقوب با فرزندانش كه اظهار ندامت و پشيماني مي كنند كاملاً آشكار است و همين طور رفتار حضرت يوسف با برادرانش كه از او هم طلب بخشش مي كنند . كه هر دوي اينها نمونة كامل رفتار سازماني يك مدير با اعضاء است .

هنگامي كه فرزندان يعقوب به اشتباه خود پي بردند ، فوراً به فكر اصلاح و جبران افتادند و دست به دامن پدر زدند وگفتند پدر چان از خدا بخواه كه گناهان و خطاهاي ما را ببخشد » چرا كه ما گناهكار و خطا كار بوديم.

پيرمرد بزرگوار كه روحي همچون اقيانوس وسيع و پر ظرفيت داشت بي آنكه آنها را ملامت و سرزنش كند « به آنها وعده داد كه من به زوري براي شما از پروردگار مغفرت مي طلبم ». و اميدوارم كه او توبة شما را بپذيرد و از گناهانتان صرف نظر كند « چرا كه از غفور و رحيم است .»

---