تعريف SPC :
SPC روشي است قانونمند براي نشان دادن كنترل فرآيند هاي ( توليدي ـ خدماتي ) با استفاده از آمار و به تصميم گيري براساس واقعيتها و داده كمك مي كند و به سئوالات زير جواب ميدهد :
· كداميك از متغيرهاي متعدد هر محصول مهمترين آنها براي كيفيت محصول هستند ؟
· چه زماني بايد فرآيند را اصلاح كرد و چه زماني بايد آنرا به حال خود گذاشت ؟
SPC كيفيت و همگوني فرآيند را بيشتر مي كند و هزينه هاي عدم كيفيت را كاهش ميدهد ويا به عبارت ديگر مبناي تصميم گيري را از خاموش كردن آتش به جلوگيري از آتش سوزي تغيير ميدهد و به صورت متناوب و به موقع باز خورهايي در ارتباط با عملكرد فرآيند به دست مي دهد .
كنترل جمع آوري داده ها از طريق اندازه گيري عملكرد فرايند و بازخور جهت اقدام مورد نياز ثبت داده ها آنها را به صورت نظاممند آنها را قابل تحليل مي كند .
SPC هنگامي موثر واقع مي شود كه بستري مناسب وجود داشته باشد يعني سازمان بداند كه SPC اثر دارد .
هفت ابزار كنترلي اصلي SPC عبارتست از :
1. برگه هاي ثبت فراواني
2. نمودار هسيتوگرام يا نمودار ميله اي
3. نمودار پارتو
4. نمودار علت و معلول يا نمودار استخوان ماهي
5. نمودار تمركز خرابي
6. نمودار پراكندگي
7. نمودار كنترلي
1) برگه ثبت فراواني به برگه اي گفته مي شود كه در آن اطلاعات و ارقام بدست آمده را در آن ثبت ونگهداري مي كنند .
2) نمودار هيستوگرام يا پراكندگي داده ها به اين صورت است كه تعداد ارقام مشابه رادر برگة فراواني برروي نمودار به صورت ميله اي نشان ميدهيم وتعداد هر كدام را با يك مبنا براي گردكردن در نظر مي گيريم و صورت خط در راستاي محور Y ها آنها را نشان ميدهد .
3) دياگرام پارتو: جنبه هاي متعددي در توليد يك كارخانه وجود دارد كه بايد بهبود بخشيده شود مانند اقلام معيوب تقسيم وقت بطور صحيح ، صرفه جويي در هزينه ها يا غير ، كه در حقيقت هر يك از جنبه ها از تعدادزيادي مسائل كوچكتر تشكيل شده كه معمولاً شناخت و روش برطرف كردن آنها آسان نيست . نمودار پارتو در برطرف كردن مشكلات توليد يك كارخانه بسيار مفيد است زيرا با يك نگاه ميتوان دريافت كه مهمترين نقص از نظرتعداد و رويداد كدام است و به واسطه وجود ستونهاي بلندتر نقصها بيشتر است .
4) نمودار علت و معلول : اين نمودار نشان دهنده اين مي باشد كه علتهاي مختلفي باعث بوجود آمدن يك حالت مي شود كه به آن معلول مي گويند مانند شكل زير :
روشهاي كار مواد محيط اطراف
|
اندازه گيري دستگاه نيروي انساني
علت
|
5) نمودار پراكندگي : معمولاً زمايكه درباره دو نوع داده صحبت مي شود استفاده مي شود و منظور به كمي از حالات زير است :
1. رابطه بين علت و معلول
2. رابطه بين يك علت وعلت ديگر
در اين روش نقاط بدست آمده از جدول فراواني را برروي نمودار x,y رسم مي كنيم ، بعد از ثبت كامل برروي نمودار پراكندگي نقاط برروي نمودار نشان دهنده اشكالات با عوامل موثر در كار مي باشد و تجمع در نقاطي كه بيشتر باشد اشكالات در آن نقاط بيشتر است .
6) نمودار كنترلي و عوامل متغير :
1. علل تصادفي
2. علل غير تصادفي
نمودارهايي براي شناخت وضعيت و كنترل فرآيند مي باشد . نمودارهاي كنترل براي فهميدن آنكه آيا فرآيند تحت كنترل است ويا به عبارت ديگر منجر به ارضاي مشخصه هاي فني تعريف شده مي گردد و يا نه به كار مي رود .
تغيير پذيري فرآيند :
تغييرات تصادفي دلايل كوچك بسيار زيدي ميتواند باعث تغييرات ذاتي شود و آنها را نمي توان از ذات فرآيند جداو شناسايي كرد مانند تغييرات جوي بادما ـ ارتعاش تجهيزات رطوبت ـ نوسان الكتريكي ـ تغييرات در شرايط فيزيكي ـ هيجان اپراتور كه معمولاً اين تغيرات برفرآيند كم است واگر عوالي مانند عوال فوق سبب تغير در فرآيند شود اصطلاحاً فرآيند قابل كنترل است .
رديابي تغييرات تصادفي دشوار و غيرممكن است ودراين حالت فقط ميتوان فرايند را بازنگري كرد . حالت تحت كنترل بودن ، حالت طبيعي يك فرايند نيست بلكه اين حالت يك دست آورد است كه بايد با تلاش و كوشش مستمر از طريق از بين بردن تك تك علتها به متغيرهاي متعدد دست يافت .
بهبود فرآيند مسئله اي است كه بتوانيم تغييرات ذاتي را از تغييراتي كه دراثرعوامل غير تصادفي بدست مي آيد ازهم جداكنيم وعوامل غير تصادفي را رفع كنيم .
زمينه سازي براي كنترل فرآيند آماري :
1. ايجاد محيط مناسب
2. تعريف فرآيند
3. تعيين مشخصه هايي كه بايد تحت نظر باشد با توجه به خواسته هاي مشتري ـ نواحي مشكل زا ـ همبستگي بين مشخصه ها ـ تعريف سيستم اندازه گيري ـ به حداقل رسانيدن تغييرات غير ضروري .
نمودارهاي كنترلي ابزارهاي آماري جهت كمك به شناسايي متغيرهاي كيفي در محصول خروجي مناسب براي تهيه اطلاعات لازم براي تصميم گيري .
تعيين تخمين توانايي واقعي يك فرآيند :
هدايت اطلاعات در راستاي بهبود كيفيت محصول خروجي نشان دادن تغييرات كيفيت محصول خروجي ـ تشكيل خارج از كنترل بودن فرآيند.
اثرات افزايش بهره وري ـ پيشگيري از بوجود آمدن ضايعات ـ ممانعت از تنظيمات بي دليل
روش استفاده از SPC براي شروع به كار ابتدا بايد دستگاه در بهترين وضعيت ممكن باشد و بعد از تائيد وراه اندازي آن در زمانهاي مشخص بايد از آن نمونه گيري كرد و آنها در جدول فراواني آن ثبت كرد .
|
محدوده اقدام
|
UCL
|
|
محدوده اخطار
|
|
|
|
مشخصه يا متغيير
|
|
محدوده پايداري
|
|
محدوده اخطار
|
|
|
محدوده اقدام
|
LCL
|
UCL حد بالايي كه مشتري براي ما مشخص كرده است و LCL حد پائيني كه براي ما مشخص شده اند .
در جدول فراواني SPC فقط ابعادي در ان ذكر مي شود كه در رنج قابل قبول باشد درغير اين صورت بايد دستگاه دوباره تنظيم شده ودوباره از آن نمونه گيري شود . معمولاً اندازه گيري آن 5 نمونه در 25 زمان مشخص است.
حالت تحت كنترل در نمودار SPC زماني است كه :
1. بيشترين نقاط نزديك خط مركزي باشد .
2. نقاط ترسيم شده داخل نمودارهاي كنترل حالت طبيعي داشته و تمام نقاط بين حدود كنترلي بصورت تصادفي قرار بگيرد .
3. به ندرتق نقطه اي نزديك LCL و UCL قرارگيرد .
4. هرچه ازخطوط مركزي به طرف حدود كنترلي حركت كنيم تمركز نقاط كمتر ي شود .
نمونه اي از نمودارهاي تحت كنترل
حالت هاي خارج از كنترل :
همانطور كه اشاره شد ، نمودارهاي كنترلي ابزاري قوي براي شناسايي شرايط خارج ازكنترل ( زماني كه تغييرات اكتسابي در فرآيند اثر مي گذارند ) مي باشد . يك تغيير اكتسابي باعث مي شود كه ميانگين فرآيند يا انحراف عيار فرآيند يا هر دوي آنها تغيير كند . يك سري قوانين عمومي وجود دارد ( قوانين وسترن الكتريك ) كه مشاهده هر يك از اين حالتها در نقاط ترسيمي نمودارهاي كنترل ، به معني حالت خارج از كنترلي است كه در ذيل به آنها اشاره مي شود :
1. يك نقطه خارج از حدود كنترل
2. دو نقطه از سه نقطه متوالي در حدود يك سوم انتهايي حدود كنترل
3. هفت نقطه پشت سرهم در يك طرف خط مركزي ( پنج نقطه در حالت سخت گيرانه )
4. هفت نقطه پشت سرهم بصورت صعودي يا نزولي ( پنج نقطه درحالت سخت گيرانه )
5. چهارده نقطه متوالي با تسلسل بالا و پائين برود .
6. چهار نقطه از پنج نقطه متوالي در حدود دو سوم انتهايي نمودار كنترل ( در يك طرف )
7. پانزده نقطه پشت سرهم داخل حدود يك سوم از خط مركزي ( در يك طرف )
8. هشت نقطه پشت سرهم خارج از حدود يك سوم از خط مركزي
به عنوان مثال يك نمودار SPC كه نمودار كنترلي كه ميانگي و R دامنه تغيير است مي باشد .
شكل هاي زير انواع حالتهاي خارج از كنترلي را درنمودارهاي كنترل نمايش ميدهد .