بهره‌وري که يکي از مفاهيم اقتصاد است اينگونه تعريف مي‌شود: "مقدار کالا و يا خدمات توليد شده در مقايسه با هر واحد از انرِِِِژي و يا کار هزينه شده". به ديگر سخن بهره‌وري عبارتست از بدست آوردن حداکثر سود ممکن با بهره گيري و استفاده بهينه از نيروي کار، توان، استعداد ومهارت نيروي انساني، زمين، ماشين، پول، تجهيزات، زمان، مکان و…به منظور ارتقاء رفاه جامعه .
بر خلاف پندار برخي افراد بهره وري فقط براي صنايع نيست بلکه بهره وري سطوح مختلفي دارد و همه افراد در همه سطوح نقش دارند يعني اينکه افراد مي‌توانند با تفکر، ابداعات و نوآوري‌هاي خود عملا" در چند سطح گوناگون موثر واقع گردند، سطوح مختلف بهره وري عبارت‌اند از:
1- سطح فرد
2- سطح گروه کاري
3- سطح سازماني
4- سطح رشته‌هاي تجاري، خدماتي، صنعتي و يا کشاورزي
5- سطح بخش‌هاي اقتصادي
6- سطح ملي و کشوري
7- سطح جهاني
در سطوح فردي به دنبال تدابيري براي افزايش بهره وري فردي هستيم . و در سطح گروه نيز به دنبال افزايش بهره وري گروه کاري هستيم. بديهي است که موضوع بهره وري بيشتر در سطوح سازماني و رشته‌ها مطرح مي‌شود و بيشترين ضوابط و شرايط مربوط به بهره وري را مي‌توان در آنها مشاهده کرد. چه بسا برخي مشاغل و حتي برخي دستگاهها به دليل انجام فعاليتهاي موازي و تکراري بودن وظايف سازماني در يکديگر ادغام شده و برخي از آنها حذف شده‌اند. برخي مواقع ايجاب مي‌کند که بدليل مصالح ملي برنامه ريزان اقتصادي و سياست گذاران مثلا" در زمان جنگ دستور دهند کارخانه‌هاي کالاهاي غيرضروري و لوکس اقدام به همکاري با ساير کارخانه‌هاي توليد مواد غذائي و حتي کارخانه‌هاي ساخت جنگ افزار نمايند و توليد کالاي خود را تعطيل نمايند. و يا مصالح عمومي ايجاب مي‌کند جند خانه که در مسير طرح يک شاهراه واقع گرديده خريداري يا معاوضه گرديده و تخريب شود.
براي بهبود بهره وري موانعي به شرح ذيل وجود دارد:
· نداشتن اعتقاد و باور ملي به نتايج وفوايد بهبود بهره وري
· ترس از برخي نمودهاي ظاهري بهره وري از جمله ترس از بيکاري
· ناآگاهي عمومي نسبت به مفاهيم وجايگاه بهره وري، ميزان اهميت آن ونقش ووظايف افراد در اين راستا
· بي توجهي به فکرهاي خلاق ومبتکر
· مقاومت افراد در مقابل تغييرات وعدم تمايل به ترک برخي عادات
· غرق شدن در روشها و تکنيکها و تغيير باورهاي فکري
· بلند پروازي وبي توجهي به مسائل به ظاهر کوچک وراه حلهاي خرد
· مشخص ننمودن متولي کار
· ناهماهنگي ونبود هدايت ونظارت مناسب
· ضعف تعهد اجرايي
· عجله در حصول نتيجه
· دخالتهاي بي جاي برخي کارشناسان در ساير حوزه‌هاي کاري واظهار نظرهاي غير کارشناسانه
· عدم وجود کارشناسان خبره و يا عدم انگيزش آنها در ارزيابي سيستم و تجزيه و تحليل و اندازه گيري بهره وري
· برخورد مقطعي با موضوع بهره وري وناپيوستگي روند بهره وري
فوايد عمومي بهره وري عبارت‌اند از :
· صرفه جويي در هزينه‌ها
· ثبات قيمتها و يا حتي کاهش آن
· افزايش سطح رفاه عمومي جامعه
· افزايش درآمد وسود
· رضايت عمومي افراد
· رونق اقتصادي
· افزايش توليد و ارائه خدمات
· ثبات اقتصادي در بازار جهاني
· ايجاد اشتغال
· توسعه صنعتي
منافع وفوايد بهره وري براي سيستم‌هاي دولتي و شرکتها را مي‌توان به شرح ذيل برشمرد:
افزايش سود و درآمد
· کاهش هزينه‌ها
· افزايش تقاضا
· رضايت شغلي کارکنان
· سرعت عمل کارکنان
· دقت عمل کارکنان
· ايجاد رقابت سالمتر
· ارتقاي شغلي کارکنان
· ايجاد محيط کاري جذاب
· آموزش عمومي کارکنان
· افزايش حقوق و دستمزد
· امنيت شغلي کارکنان
· انجام درست کارها و انجام کارهاي درست
· افزايش کيفيت زندگي کاري
· افزايش رفاه کارکنان
· افزايش انگيزه کاري
بهبود و ارتقاي بهره وري مستلزم کوشش و تلاش برنامه ريزي شده همه جانبه از سوي افراد و مسئولين ذيربط است که خود نيازمند بهبود شرايط کار و تغيير محرکه‌ها و روشهاي انگيزشي کارکنان، بهبود نظامها، دستورالعملها، قوانين، بخشنامه‌ها، دستورالعملها، روشها، فناوري و غيره مي‌شود.
بطور کلي عوامل موثر براي افزايش سطح بهره وري را مي‌توان چنين برشمرد:
· 1- بهبود کيفي عامل کار، با توجه به اينکه نيروي انساني مهم‌ترين عامل در بهبودي بهره وري مي‌‌باشد لذا مي‌توانند با بکارگيري نکات ذيل موجبات ارتقاي بهره وري را فراهم نمايند .
الف: نگرشهاي مثبت کاري، به‌عنوان مثال غرور داشتن در کار و متمايل به پيشرفت مستمر.
ب: کسب مهارتهاي جديد و ارتقاي تخصص با کمک آموزش.
ج: کمک به همکاران در مواقع لزوم و اجراي کارها به صورت گروهي و دسته جمعي
د: مشارکت در برنامه‌هاي بهبود بهره وري همچون کميته‌هاي بهره وري، طرح پيشنهادها، نظام جامع کيفيت مديريت و گروههاي کنترل کيفي
ه: انجام درست کارها از بدو امر
و: حفظ سلامت جسماني و تغذيه مناسب افراد
ز: انگيزش مناسب کارکنان از طريق اعطاي پاداشهاي مادي، تفويض اختيار، ايجاد محيط دوستانه و روابط غيررسمي بين کارکنان
ح: بالا رفتن سطح آموزش مستمر و مداوم نيروي کار
ط:انجام پژوهش و تحقيقات متناسب با کار
ي: سپردن کار به کاردان و گماردن افراد در مشاغل متناسب
ک: ايجاد شرايط خوب کاري و تفريحات سالم براي کارکنان
ل: بهبود روشهاي انجام کار
م: استفاده از سيستم مکانيزه و روش خودکار
ن: حذف مراحل زايد
· 2- بهبود روابط حاکم بين مدير و کارکنان
الف: بکارگيري سبک مديريتي صحيح و علمي
ب: توجه مديريت به مشکلات کاري و زندگي کارکنان
ج: ايجاد سيستم اطلاعاتي مديريتي صحيح جهت استفاده مديران از اطلاعات و آمار درست و دقيق درباره عملکرد سيستم و عمليات انجام شده و ساير اطلاعات مورد نياز.
د: ايجاد روابط دوستانه و صميمي مديريت با کارکنان
ه: دادن آگاهي و شناخت به کارگران و کارکنان درباره اهداف و وظايف سازماني و جايگاه افراد درآن.
ز: ايجاد روحيه همکاري و مشکل گشايي در سازمان و باور داشتن آن توسط مديران و کارکنان.
ج: کوشش و پشتيباني مديريت در زمينه مديريت مشارکتي و بهره وري .
ي: بهره‌گيري از سرمايه‌هاي درونمرزي و برونمرزي در فعاليتهاي توليدي و داراي ارزش افزوده و پرهيز از مصرف در امور غير ضروري غير توليدي.
· 3- بهبود در بکارگيري رهاوردهاي فناورانه
الف: استفاده از ماشين آلات و تجهيزات بهتر و سرمايه گذاري بيشتر در تجهيزات و ماشين آلات.
ب: اهميت دادن و استفاده از قدرت نوآوري و خلاقيت کارکنان و پژوهشهاي کاربردي آنها
ج: تحولات و پيشرفت فني و دگرگونيهاي فناورانه
د: استفاده صحيح و کامل تجهيزات فني و فناوري‌ها
ه: ايجاد واحدواحدهاي تحقيق و توسعه و اهميت به جايگاه آنها
و: انجام پژوهش جهت دستيابي به فناوري برتر و کاهش هزينه‌هاي توليد و ابداع محصولات جديد و کيفيت برتر و افزايش توليد.
ز: يکپارچه کردن صنايع و ايجاد واحدهاي عظيم و توليد هنگفت جهت صرفه جويي ناشي از توليد انبوه.
ج: تغيير و دگرگوني در کيفيت مواد اوليه و بهبود آن
ط: تغيير دگرگوني در فرآيند ساخت و عملکرد سيستم و بهبود شيوه‌ها و فنون مهندسي صنايع.
ي: استفاده از تدابير ارگونومي (مهندسي انساني يا دانش هماهنگ سازي ميان انسان، محيط و ماشين) به منظور سلامتي، شادابي، رفاه و ايمني کودکان
ک: نظام به موقع خدمات و توليد به هنگام، نظام (just in time production system git)
ل: نظام موجودي صفر يا بدون انبار، نظام (zero inventory) به منظور صرفه جويي در هزينه‌هاي سرمايه‌اي و عملياتي انبار و انبارداري
م: استفاده از منابع پر
بازده.
بديهي است براي افزايش سطح بهره وري عامل يا علت بخصوصي را نمي‌توان ارائه کرد بلکه ارتقاي بهره وري معلول ترکيبي از عوامل گوناگون است و هرکدام به نوبه خود تأثير لازم را مي‌‌گذارد