مقدمه :
امروزه نمي توان از تاثير فضا برروند شكل گيري ذهن انسان صرف نظر نمود چرا كه اساساً فضايي منسجم ، هماهنگ و زيبا آرامش و نظم ذهني را به استفاده كنند خود منتقل كرده و بالعكس فضايي مغشوش ، نامنظم ، زشت و الوده ذهنيتي ناآرام ، مضطرب و نا امن را در ذهنيت كاربران خود حاضر مي نمايد .
به طور كلي حفظ واحياي نشانه هاي سنت هاي معماري و شهرسازي ابعاد آموزشي معماري و شهرسازي وسيعي دارد كه معمول ترين بعد آموزشي آن يافتن استراتژي آتي معماري و شهرسازي كشور است چرا كه بي هويتي معماري و شهرسازي با بي هويتي فرهنگي فرهنگي در ابعاد وسيعتش را بطه اي تنگاتنگ دارد .احيا و ساماندهي دستاوردهاي گذشتگان گرچه هزينه هايي به دنبال داشته ليكن به دليل فوق الذكر در دراز مدت ، منفعت هاي فرهنگي اجتماعي و اقتصادي وسيعي را در پي خواهد داشت .
كلان شهر تهران كه شهري براي مصرف داخلي است از آن رو كه هنوز بازار خدماتي خود را به روي مشتريان جهاني نگشوده آن گونه تعامل مي كند كه گويا حوزه اي در حد خود و كشور دارد .اگر جهاني شدن را براي اين شهر .هدف ضروري قلمداد كنيم ، آنگاه بايد به معيارهاي كلان شهرهاي جهان به گونه اي پايبند شويم كه كلان شهر تهران به عنوان عنصري از جامعه جهاني و در حد واندازه هاي آن پذيرفته شود .
بررسي هاي انجام شده گوناگون بركلان شهرهاي جهان و ايران ، گوياي آن است كه مراكز اين شهرها در تغييري بوم شناختي به تدريج تراكم جمعيت ساكن خود را كاهش داده و به تراكم جمعيت شاغل خود افزوده اند . به عبارتي ، عملكرد غالب مراكز اين شهرها از سمت سكونت به سوي فعاليت سوق يافته ودرنتيجه مراكز كلان شهرها . به اصلي ترين مركز اشتغال شهر بدل شده اند . به دليل تراكم فعاليت در مراكز و به منظور كاهش هزينه هيا حمل و نقل شهي همواره تراكم جمعيت ساكن در حلقه هاي پيرامون منطقه مركزي شهر ، كه عموماً بافت مياني را تشكيل ميدهند، به حداكثر ميزان خودرسيده است . و به تدريج روند تغييرات تراكمي جمعيت در بافت بيروني كاهش يافته ودرحومه هاي شهر به حداقل ميل كرده است .
كلان شهرهاي كشورهاي توسعه يافته ، تجربه كاهش تراكم مراكز خود را در دو قرن گذشته پشت سرگذاشته واكنون در شرايطي بسرمي برند كه برفرآيند كاهش دائمي اين مراكز غلبه كرده اند ، اما تهران در اين مسير در آغاز راه است و از آغاز فرآيند كاهش تراكم در مناطق مركزي آن تنها چند دهه مي گذرد . اين فرآيند درچرخه اي تشديد شونده شكل گرفته وبراثر آن مركز شهر به دليل افزايش مزيت هاي اقتصادي آن به مركز فعاليت هاي تجاري ،انبارداري ، حمل و نقل كالا و كارگاه هاي كوچك توليدي تبديل مي شود و به دليل رفت وآمد و ازدحام كاركنان و مراجعه كنندگان ،مزيت مسكوني اين مناطق كاهش يافته. جمعيت بومي از آن خارج و به جاي آن كارگاه هاي بيشتري استقرار مي يابند .اين چرخه در مركز تهران كه محدوده قديمي و تاريخي شهر محسوب مي شود ؛ به دليل فرسودگي ساختمان هاي منتهي به لبه خيابان هاي اصلي نمود بيشتري داشته و درنتيجه بافت دروني اين محلات به سكونت كارگران شاغل در كارگاه هاي مستقر در مركز شهر ، مهاجران روستايي و به طور كلي به اقشار بسيار تهيدست شهري اختصاص مي يابد كه اين امر معضلات اجتماعي متعددي را پديد مي آورد كه از آن جمله مي توان به تشديد فقر در مركز كلان شهر ، شكل گيري انواع آسيب هاي اجتماعي ، شدت يافتن نا امني در مركز كلان شهر ، گسترش آسيب ها ونا امني ها به ديگر مناطق شهر و ساير فعاليت هاي اقتصادي مستقر در مركز فرسودگي بافت هاي تاريخي ، كاهش ارزش تاريخي آنها و كاهش درآمدهاي ناشي از گردشگري مراكز تاريخي اشاره نمود.
در كلان شهرهاي كشورهاي توسعه يافته ، مشكل كاهش جمعيت در مراكز شهري را با استقرار فعاليت هاي اقتصادي شبانه پركرده اند كه اين فعاليت ها به طور عمده درزمينه هاي گردشگري و اوقات فراغت متمركز شده و موجب رونق دائمي اين مراكز در طول شبانه روز شده اند .
اين سازوكار به طور عمده با بازسازي بافت هاي تاريخي و ساختمان هاي با ارزش ، افزايش گردشگري و مراكز تفريحي به طور مستمر ودائم و برخي عوامل ديگر ايجاد شده است .اكنون ، براثر اين اقدامات ،نه تنها مزيت سكونت در مركز شهر كاهش نيافته ،بلكه گران ترين وارزشمندترين نقاط مسكوني در مركز اين شهرها به وجود خواهند آمد كه پروژه نورپردازي ميدان حسن آباد نيز كه جزئيات طرح واجراي ان در ادامه خواهد امد با همين استراتژي انجام شده است .
روشنايي و نورپردازي مطلوب فضاهاي شهري از اصلي ترين عوامل حيات بخش در فعاليت هاي شبانه اين فضاهاست . آنچه ما به عنوان روشنايي شبانه و مطلوب در نظر داريم تنها به نور كافي در رويت محيط و امنيت شبانه محدود نمي شود بلكه عوامل بسياري در كنار هم رضايت في مابين را از روشنايي فضاي شهري تامين مي كند . كه ظاهر كلي عناصر روشن شده تضاد موجود در بين بخش هاي تاريك و روشن از نمونه هايي از آن است .
محوريت و اساس طرح :
ميدان حسن آباد تهران مجموعه اي از سياست هاي متفاوت نورپردازي را در تركيب با يكديگر مي طلبد . چراكه علاوه بر آنكه بناهاي ارزشمند تاريخي را در خود جاي داده است مجموعه اي از عملكردهاي متنوع را نيز گردآوري كرده است . صرف نظر از تامين روشنايي مطلوب با اولويت تردد عابرين پياده و ايمني تداخل سواره رو با حريم پياده , مجموعه نيازهاي ديگري كه بايد بوسيله طراحي مناسب منبع نور تامين شود عبارتند از :
1- ممانعت از خرابكاري هاي عمدي شبانه خوصا بر روي نماهاي تاريخي
2- ايمني و حفاظت از عملكردهاي داخل بناهاي محاطي ميدان , خصوصا در مورد ساختمان بانك
3- رونق اقتصادي واحدهاي تجاري احتمالا فعال در شب
4- متانت نورپردازي بدنه هاي تاريخي و تاكيد بر ويژگي هاي معماري
5- جلب توجه و دعوت عمومي ميدان براي افزايش عمر تماشا
علاوه بر مسايلي كه در بالا شرح داده شد , ملاحظات اقتصادي نيز بخش مهمي را در طرح تشكيل داده است . اين ملاحظات در وحله اول شامل اجرا و راه اندازي و در مرحله بعد و شايد مهمتر از مرحله اول , شامل هزينه هاي دراز مدت مصرف برق و نگهداري و تعميرات سيتم روشنايي است و اينكه دوام و تعميرات آن در آينده تا چه حد امكان پذير است . به اين منظور براي تامين اهداف پنچ گانه فوق الذكر در هنگام طرح و اجرا بايد به چند محدوديت توجه شود . اولا منابع نور در نقاط دور يا غير قابل دسترسي نصب نشوند تا در هنگام تعويض دوره اي لامپ ها مشكلي به وجود نيايد .
دوم , منابع نور , خصوصا در انواع گران تر آن , به سهولت در دسترس عموم مردم نباشد تا در تخريب عمدي واقع نشوند و سوم آنكه در عين توجه به مسايل اقتصادي ,تجهيزات روشنايي كه برروي دنه بناها نصب خواهد شد به نحوي انتخاب گردند كه با فرسايش آنها تخريبي به مصالح جانبي و مجاور آنها وارد نشود . و به علاوه منابع استفاده شده در ميانه ميدان حتي الامكان به شكلي طراحي شوند كه توجه مخاطبين را از جداره ها به سمت خود معطوف نكنند .
با توجه به آنچه تا كنون در مورد اين سبك از نورپردازي ارائه شده , طرح نورپردازي با تاكيد بر سه محور زير پيشنهاد مي گردد:
1- تامين نور كافي براي ديدن
2- ايجاد فضاي مطلوب براي ايجاد سايه روشن هاي متناسب با ديد انسان و ايجاد جلوه هاي بصري خوشايند
3- تاكيد بر برجسته نمايي خصيصه هاي معماري بنا و در نتيجه نمايش بهتر آن در شب