مقدمه
بناها و آثار تاريخي هر كشور بخشي از از هويت و ميراث فرهنگي و معنوي آن كشور به شمار مي آيد كه نه تنها مرمت،حفظ و احياي آن ها براي حفظ ميراث و ارزش هاي فرهنگي كشور لازم است؛ بلكه شناخت آن ها و بويژه بررسي اصول و ضوابط طراحي و روند شكل گيري آن ها ضروري مي باشد تا براي طراحي و احداث فضاهاي معماري و شهري بتوان از آن تجربيات بهره جست. اين مسئله امروز بيش از گذشته اهميت يافته است، زيرا بسياري از فضاهايي كه در آن ها زندگي مي كنيم، با تأثيرپذيري از فرهنگ معماري و شهرسازي غرب و با توجه به روش ها و اصول آن ها ساخته شده اند و به همين علت است كه بسياري از فضاهاي شهري و آثار معماري ما فاقد هويت فرهنگي بومي است. به اين ترتيب، شهرهاي بزرگ ما به كلكسيوني از انواع فرهنگ ها و روش هاي طراحي تبديل شده اند.
بايد توجه داشت همان گونه كه برخي از كالاهاي فرنگي از جمله لباس ها مي تواند تأثيري مخرب بر فرهنگ جامعه برجاي بگذارد، بعضي از طرح حاي معماري و شهري نيز مي تواند اثري ناخوشايند و نا مطلوب بر فرهنگ و شيوه معيشت ما را داشته باشد، به همين سبب شناخت و معرفي اصول طراحي و روند شكل گيري معماري سنتي ايران مي تواند عامل مهمي در جهت آشنا كردن دانشجويان و متوجه كردن طراحان به اصول فوق باشد.
مجموعه حاضر كه به بررسي روند شكل گيري و نحوه طراحي يكي از خانه هاي قديمي در معماري سنتي ايران پرداخته است مي تواند گام مؤثري در جهت معرفي اصول و روش هاي طراحي اين نوع بناها باشد.
سوژه مورد نظر كه تاريخ ساخت آن به سال 1348 هجري قمري و قاجار بر مي گردد متعلق به خانواده اعتمادي است.البته چنان كه از شواهد پيداست مالك ساختمان فردي به نام عمادتجار بوده كه اكنون نواده هاي او(اعتمادي) در آن ساكن هستند.
به لحاظ موقعيت مكاني، اين بنا در بخش مه ولات،شهرستان فيض آباد،روستاي عبدل آباد كه در حدود 250 كيلومتري مشهد مي باشد واقع شده است .به لحاظ ساختاري، داراي شكلي مستطيلي و چهار ورودي مي باشد.از دلايل و ويژگي هاي معماري اين بنا كه توجه نگارنده را به خود جلب كرد بايد به نحوه قرار گيري ساختمان، تزئينات خارجي و ورودي هاي چشم نواز آن اشاره كرد.
تمامي سعي ما در اين مجموعه بر اين بوده است تا با معرفي فضاهاي خاص و دلچسب اين خانه و بازگو كردن ويژگي هاي خاص معماري اين بنا، قدمي در راستاي بازگشت به معماري از دست رفته خود كرده باشيم.
در پايان لازم مي دانيم از زحمات جناب آقاي لباف استاد درس مربوطه كه با راهنمايي هاي استادانه خود ما را در جهت بهترشدن اين پروژه ياري كردند، تشكر نماييم.
همچنين از جناب آقاي انصاري رياست سازمان ميراث فرهنگي تربت حيدريه كه در راستاي معرفي اين بنا و نيز جناب آقاي اعتمادي مالك خانه كه با مهمان نوازي خود ما را به حضور پذيرفته و همكاري هاي لازم را با ما داشتند، تشكر و قدرداني كنيم.
آشنايي با واژه مه ولات(مهولات_محولات)
آشنايي با واژه مه ولات را بصورت متصل و پيوسته هم با املاي مهولات و هم محولات هم نوشته اند، ولي در بيشتر متون تاريخي به صورت متصل و با«ح» و يا « ﻫ» نوشته شده است.
محولات به فتح اول و كسر ثالث تلفظ مي شود، اهل محل عقيده دارند كه مه ولات را بايد با « ﻫ» نوشت،چرا كه اينجا در اصل ماه ولايت يا ولايت ماه بوده است كه بعدها به مقتضاي قلب و تخفيف، مه ولات (مهولات_ محولات) شده است.
مورخين معروف مانند اين فندق (در تاريخ بيهق) و حافظ ابرو و فصيمي خوافي در آثار خود مه ولات را با املاي محولات نگاشته اند و سايرين مه ولات را به« ﻫ» يعني مهولات به كار برده اند. در اين اواخر هم به صورت رسمي اداري آن را به صورت جدا، يعني مه ولات به سازمان ها ابلاغ كرده اند.
اما با املاي مه ولات به صورت محولات و حذف و تبديل ها نمي توان به ريشه ي اصلي مه ولات رسيد، مگر اين كه مه ولات را همان ماه ولايت بدانيم و با همان املاي مهولات يا مه ولات كه با ريشه اوستايي و پهلوي آن يعني گاهنبار مديوزرم (Gahenbar Mediuzarm) باستاني كه به معناي _ ماه پايه_ جايگاه ماه_ سرزمين ماه_ ماه ولايت_ و يا مادي لات (سرزمين رودخانه اي) كه داراي پيوند تاريخي فرهنگي و جغرافيايي مي باشد مرتبط بدانيم كه بيشتر مي تواند حكايت كننده ي گذشته هاي تاريخي فرهنگي و جغرافيايي اين سرزمين باشد.
و براي روشن شدن مطلب و اطلاعات بيشتر واژه مه ولات را به صورت هاي مختلف تجزيه و تركيب و تحليل مورد بررسي قرار مي دهيم تا به نتايج بهتر و روشن تري دست يابيم.
ريشه يابي لغوي و اصطلاحات گوناگون مه ولات
ماه ولايت و مفهوم كلي آن
واژه واه ولايت داراي دو بخش ماه+ ولايت است.
بخش نخست_ ماه:
ماه يكي از كرات آسماني است كه به دور زمين مي چرخد و در فارسي به آن مه و ماچ و مانگ گفته مي شود و به عربي آن را قمر مي گويند. (فرهنگ عميد)
ماه در گاهشماري ايرانيان قديم 30 روز است و هر سال 12 ماه و هر ماه نام مخصوصي دارد، مانند فروردين ماه_ تير ماه_ مهر ماه_ديماه و غيره... و به عربي به آن شهر مي گويند.
بخش دوم_ ولايت:
ولايت: شهر = سرزمين- منطقه- وطن – محل زندگي آبا و اجدادي و محل زندگي دائمي و هميشگي انسان.
ولايت: به شهرهايي كه يكنفر والي بر آن فرمانروايي مي كند و در اصطلاح جغرافيايي شامل قسمتي از يك ايالت (استان) كه شامل يك شهر و توابع آن مي باشد ولايت گفته مي شود. (فرهنگ عميد)
ولايت: به معناي سرپرستي و فرمانروايي و پادشاهي و نيز به معني دوستي و محبت و قرابت و خويشي از ريشه ولي مي باشد.
مفهوم كلي ولايت ماه يا ماه ولايت
با توجه به آنچه توضيح داده شد، معنا و مفهوم كلي ماه ولايت يا ولايت ماه عبارت است از سرزمين سبز و خرمي كه سبزه زار است و تاثيرات ماه و خورشيد در فراواني نعمت در آن مشاهده مي شود و نيز مركز و محل زندگي انسان و پرورش حيوانات گوناگون در طول تاريخ است و همچنين مقر حكومت والي و جايگاه ارتباط انسان هاست و از بعد سياسي نيز پايگاه نمايندگان حكام و شاهان و دولت ها و از بعد كشاورزي و اقتصادي كانون آبادي هاي گوناگون اجتماعي- انساني-اقتصادي- سياسي و عمراني است.
ماه ولايت- جايگاه ماه و منطقه مورد نظر ماه و محل دوست داشتني ماه كه نفوذ آن و پرتو مهتاب آن در كل موجودات آب و خاك و هوا و گياه و حيوان و انسان ساري و نافذ است و چون ولايت اوست مي تواند نشيمنگاه او و مقر حكومت و فرمانروايي اش باشد و مردم ولايت ماه برخوردار از مواهب و تاثيرات ماه بوده كه اين تأثيرات در اعتقاد مردم مه ولات نيز مطرح است.
مردم مه ولات هنوز هم به اثرات ثمربخش انوار ماه در شب هاي مهتابي چنين باور دارند كه مي گويند نور ماه در پرثمر كردن مزارع و باغات و خصوصا خوشمزه تر و شيرين تر كردن ميوه هايشان مؤثر است. اين مردم به شب هاي مهتابي توجه دارند و براي خوردن انگور و خربزه شيرين مه ولات يكديگر را به شب هاي مهتابي فصل تابستان دعوت مي كنند تا شيرين ترين انگور و خربزه را به دوستان و عزيزانشان بدهند.
مهولات، مه ولات
مهولات يا مه ولات با املاي (م ﻫ ولات) مفهوم جديدي را بيان نمي كند و تمام مفاهيم ماه ولايت و ولايت ماه را حاكي است و به صورت مخفف و جدا تغيير و تعديل پيدا كرده است و همان طور كه بعدا ذكر مي گردد و به املاي ديگر واژه يعني محولات، نيز همخواني معنايي و مفهومي دارد، بنابراين از توضيح تكراري مفاهيم خودداري مي گردد و به مفاهيم محولات از ريشه هاي گوناگون پرداخته مي شود.
مفهوم كلي محولات (مهولات- مه ولات)
به معني نابود كردن و برانداختن بت پرستي و يا از بين بردن پليدي و فقر و تهي دستي و زشتي از طبيعت و انسان و آماده كردن سرزمين براي آباداني و زندگي كردن و نيز آباد كردن زمين باير و كويري و مبارزه ديرين انسان بر عليه فقر طبيعت است. با توجه به اينكه در ايران و خصوصا منطقه ي خراسان مركزي و جنوبي كه از قديم الايام مسئله آب و كم آبي و خشكسالي هميشه مشكل اساسي انسان هاي اين مرز و بوم بوده است و انسان ها در اين سرزمين با حفر قنات و كاريز آبادي هاي خود را ايجاد كرده اند، يعني محولات نموده اند كه فقر و پليدي از بين برود و جاي آن را عمران و آباداني سرسبزي و خرمي بگيرد.
و محولات يعني محو بت پرستي هيچ مفهومي در اين سرزمين ندارد، زيرا اين سرزمين از روزگاران زردشت و زمان فرمانروايي گشتاسب كياني از كانون هاي مهم مزدا پرستي و زردشتي گري بوده و داستان كاشت سرو كشمر يا كاشمر به دست زردشت نبي و ايجاد آتشكده ي گشتاسبي در اين منطقه گواه رايج دين بهي است.
بخش دوم: معرفي پروژه
فصل اول: تاريخچه بنا
اين بنا در سال 1348 هجري قمري مصادف با سال 1305 هجري شمسي يعني در حدود 80 سال پيش توسط يك معمار يزدي مقيم كاشمر ساخته شده است. البته از اسم دقيق معمار منبع درستي در دست نيست. دستور ساخت بنا توسط عمادتجار از بازرگانان بزرگ منطقه داده شده است البته در حال حاضر نوادگان او در خانه سكني دارند.مالك خانه از اربابان روستاي عبدل آباد بوده و به گفته ساكنان فعلي آن ها اين خانه را در سال 56 از او خريداري كرده اند.
تغييرات زيادي در شكل ظاهري خانه ايجاد نشده و نماهاي بيروني تقريبا دست نخورده مانده است. تنها بخشي از حياط در ضلع جنوب شرقي خانه تصرف شده و بناي جديد در آن احداث شده است.
در قديم قناتي از طريق مسيري كه اكنون موجود نيست، از ضلع شمالي ساختمان وارد و از ضلع جنوبي خارج مي شده است.
مدت ساخت آن با حدود 40 كارگر و يك معمار در حدود دو سال بوده است. پي و شالوده ساختمان در حدود 5/2 متر عمق دارد كه براي تحمل وزن دو طبقه ساختمان ايجاد شده است.
فصل دوم:توصيف كالبدي بنا
الف)فصاهاي بيروني:
1) ساختمان اصلي و ساختار هندسي:
شكل كلي ساختمان بنايي است مستطيل شكل در ابعاد 27×28 متري كه داراي چهار ورودي مي باشد. بنا تقريبا در مركز حياط اصلي و كمي به سمت شمال حياط ساخته شده است. متراژ ساختمان 700 متر زيربنا مي باشد و در يك طبقه ساخته شده است.
2) حياط:
كل زمين ساختمان در حدود 3200 متر وسعت دارد كه دورتا دور آن را ديوارهايي گلي پوشانده است. قسمتي از ضلع جنوب شرقي خانه اشغال شد، و ملكي تازه ساز در آن بنا شده است. تعدادي درخت كهن سال نيز در جنوب خانه وجود دارد.البته تعداد زيادي درخت نيز جديدا افزوده شده است. مسيرهايي نيز براي حركت وجود دارد كه البته در حال بازسازي است. در حياط خانه درختان كهنسالي وجود دارد كه طرز قرارگيري آن خبر از نظمي دروني مي دهد كه متأسفانه كامل نيست. در قسمت جلوي خانه قبلا حوضي وجود داشته كه آب هايي كه در جوهاي اطراف خانه در جريان بوده است در آن مي ريخته است.
3) انبارها و دستشويي ها:
در دو ضلع شرقي و غربي خانه دو انبار و دستشويي وجود دارد كه در طبقه زيرزمين است.نكته قابل توجه تهويه هواي دستشويي هاست كه به شكل عجيبي از طريق سوراخي كه در گوشه اي از ديوار است و بدون استفاده از وسايل برقي امروزي هواي داخل را به سرعت خارج مي كند و هيچ بوي بدي در آن احساس نمي شود.
4) ورودي ها و ايوان ها:
ساختمان داراي چهارورودي مي باشد. به گفته اهالي خانه هر ورودي متعلق به فصل خاصي از سال بوده و ساختمان را به دو قسمت تابستان نشين و زمستان نشين تقسيم مي كرده است. ورودي اصلي خانه از ضلع جنوبي بوده كه داراي تزئينات بسيار زيبا و در نوع خود بي نظير مي باشد. در دو طرف اين ورودي دو پنجره كوچك وجود دارد كه نور را به سمت رواق داخلي هدايت مي كند. همچنين پنجره اي در بالاي ورودي قرار دارد كه اين امر را تسهيل مي كند.
تزئينات و آجركاري هاي بالاي ورودي-به صورت تاجي خودنمايي مي كند. تزئينات با استفاده از آجرچيني و نيز كاشي كاري هاي به رنگ آبي و زرد و سبز و نيز سنگ هاي ساه كار شده است. اين با تزئينات بسيار زيبايي در سمت جنوبي خانه بسيار خودنمايي مي كند. در قسمت هاي بالا و كناره هاي در طومارهايي به صورت قرينه وجود دارد و در
ورودي ضلع شرقي خانه با 5 پله شما را به ايوان مي رساند. بر روي اين ايوان ستون گذاري هاي بسيار زيبايي را شاهد هستيم كه صفاي خاصي را به ايوان و ضلع شرقي خانه داده است. د. درب اصلي در اين ضلع قرار دارد و دو درب ديگر در كناره هاي ايوان وجود دارد. همچنين چهار درب با ارتفاع 40 سانتيمتري از زمين ساخته شده است كه كاربرد پنجره هاي بزرگ طولي بزرگ امروز را دارد. در بالاي 7 ستون روي ايوان تزئيناتي با استفاده از كاشي آبي رنگ ايجاد شده است. در سقف ايوان تيرهايي به ستون ها دوخته شده است كه به گفته صاحب خانه براي استحكام ستون ها و بناست. اين تيرها نقش مهاربند براي سقف را دارا مي باشد.
در ضلع شمالي خانه به نسبت ساير ورودي هاي خانه، ورودي بسيار ساده اي را شاهد هستيم و اين به خاطر كاربرد آن بوده است. زيرا اين ورودي شما را به سمت حياط پشتي خانه هدايت مي كند. در اين سمت علاوه بر درب اصلي، درب ديگري نيز وجود دارد كه با 4 پله به داخل ذغال دان يا همان محل نگهداري چوب ها و از آن جا به مطبخ راه دارد. اين درب براي استفاده خدمتكاران خانه به كار مي رفته است. همچنين 2 پنجره طولي نيز در اين ضلع مشاهده مي شود. البته 4 پنجره كوچك نيز وجود دارد كه جديدا افزوده شده است.
ورودي ضلع غربي همانند ضلع شرقي خانه بر روي ايواني است كه با 5 پله از زمين فاصله گرفته است. دو پنجره طولي نيز در اين ضلع وجود دارد. اما اين ورودي شكوه ورودي شرقي را ندارد و دليل آن به خاطر استفاده از اين ورودي در زمستان مي باشد كه باعث كاسته شدن عرض ايوان شده است.
5)بازشوها: (درها و پنجره ها)
بازشوهاي خانه شامل درب ها و پنجره هايي است كه با ظرافت خاصي زينت كاري شده است. البته در ضلع شمالي خانه 4 پنجره كوچك وجود دارد كه جديدا اضافه شده است.
در ضلع جنوبي كه ضلع اصلي خانه است، پنجره هاي طولي زيبايي كه با آجركاري منحصر به فرد تزئين شده در دو طرف ورودي خودنمايي مي كند.
در ضلع شرقي نيز 4 پنجره وجود دارد كه در كنار درب ها تعبيه شده است.
همچنين دو پنجره در ضلع شمالي و در ضلع غربي خانه وجود دارد.
6) تزئينات:
مصالح مورد استفاده در تزئينات خانه آجر و كاشي هاي آبي و زرد و نيز سنگ هاي سياه كوره است. دو ضلع جنوبي و بر بالاي ورودي اصلي خانه تاجي را مشاهده مي كنيم كه به زيبايي به وسيله آجرچيني و نيز كاشي كاري تذهيب شده است.همچنين نصب كاشي مزين به آيه« انا فتحنا لك فتحا مبينا» در بالاي اين ورودي در نوع خود جالب است. در ضلع شرقي و غربي طاق و قوس هايي در بين ستون ها ايجاد و بر روي
بوسيله كاشي كاري آراسته شده است.
نحوه آجرچيني پايين پنجره ها نيز در نوع كم نظير و شايد بتوان گفت بي نظير است. چيدن گرد آجرها در پايين پنجره ها نشان از مهارت معمار مي دهد.
7) پشت بام:
ورودي به پشت بهم خانه از داخل ذغال دان مي باشد كه درب آن از ضلع شمالي خانه است. بر روي پشت بام گنبدي شكل هاي روي دو هشتي شمالي و جنوبي و نيز گنبد بزرگ تر بر روي حوض خانه جلوه بيشتري دارد. در چهار وجه گنبد بزرگ چهار بادگير را مي بينيم كه هواي داخل حوض خانه را عوض مي كرده اند و در ضلع شمال غربي دودكش بالاي مطبخ را داريم. مصالح ساخت همه اينها از گل و خشت است.
ب) فضاهاي داخلي:
1) فضاهاي ورودي:
ورودي اصلي خانه همان گونه كه گفته شد از ضلع جنوبي خانه است. پس از گذر از درب ورودي وارد فضايي مربع شكل مي شويم كه سقف آن به صورت گنبدي شكل و داراي سوراخي در مركز است. در اين فضا ابتدا با چهارپله از سطح زمين جدا شده و چهار درب را در طرفين و دربي ديگر را در روبرو داريم. چهار درب كه دوتا در سمت راست و دو تا در سمت چپ است ما را به اتاق ها هدايت مي كند، اما دربي كه روبرو است ما را به سمت حوض خانه مي برد.
پس از عبور از حوض خانه وارد فضاي ورودي ضلع شمالي خانه مي شويم كه كاملا مشابه ضلع جنوبي است. اين فضاها، دو ورودي و حوض خانه را در امتداد هم قرار دارند.
حوض خانه:
در امتداد دو ورودي شمالي و جنوبي فضايي وجود دارد كه درست در مركز خانه قرار گرفته است. فضايي مربع شكل، با سقفي گنبدي و سوراخي در بالا كه به حوض خانه معروف است.
از ويژگي هاي اين فضا مي توان به چهار ورودي بادگيرها اشاره كرد كه به حوض خانه باز مي شود. اين بادگيرها كه امروز ديگر از آن ها استفاده نمي شود در قديم هواي خنك خانه را تأمين مي كرده است. سقف گنبدي بزرگ آن هم در فضاي آن تأثير بسزايي دارد.
نكته اي كه جاي تأسف دارد پركردن حوض در اين فضاست. به گفته مالك خانه و با توجه به سنگ هاي جديد كف فضا، اين قسمت در ابتدا با 4 پله از دو ورودي اختلاف ارتفاع داشته است و حوضي كه درست در وسط آن قرار داشته است. در قديم آب قناتي از ورودي جنوبي داخل و پس از گذر از حوض خانه از ضلع شمالي به بيرون جاري مي شده است كه حال و هواي خاصي به فضا مي داده است. اما امروزه اين محل پرشده و هم سطح با ورودي ها شده است.
از اين فضا 4 درب به اتاق هايي منتهي مي شود كه به شاه نشين معروف بوده است و معمولا از مهمان ها در اين اتاق ها پذيرايي مي شده است.
اتاق ها:
سوژه مورد نظر در مجموع داراي 13 اتاق مي باشد كه اگر خانه را به دو قسمت شرقي و غربي تقسيم كنيم 8 اتاق در ضلع شرقي و 5 اتاق در ضلع غربي مستقر مي باشد. اتاق ها با توجه به متراژها داراي كاربردهاي متفاوت مي باشد كه بزرگترين اتاق اين خانه كه به مهمان خانه معروف است ابعادي در حدود 50 مترمربع دارد. تمامي اتاق ها در هر ضلع با هم در ارتباط بوده و به وسيله درب هايي از هم جدا و با به ايوان ها راه داشته اند.
داخل اتاق ها از تزئينات خاصي برخوردار نمي باشد اما سادگي و هواي مطبوع اتاق ها خود نكته جالب توجهي است.
از ويژگي هاي قابل توجه و منحصر به فرد در اتاق ها وجود 3 بخاري عظيم در اتاق هاست كه بين دو اتاق قرار گرفته وعملا 6 اتاق را گرم مي كند. اين بخاري ها كه با سوخت چوب روشن مي شده امروزه ديگر كاربردي ندارد.جزئيات در اجراي اين بخاري اعم از قسمت درب ورود چوب و ذغال و جمع آوري خاكستر و دودكش نيز در نوع خود بي نظير است.
مطبخ:
در ضلع شمال غربي خانه مطبخ خانه قرار دارد كه امروزه فقط به عنوان انبار خانه استفاده مي شود. سقف گنبدي و ديوارهاي دوده گرفته و سياه تنها چيزي است كه امروز ما در اين فضا مي بينيم. در درون اين مطبخ كه ورودي آن هم از فضاي ورودي شمالي و هم از ذغال دان است، چهار محل طبخ غذا وجود دارد. در كناره هاي ديواره ها نيز عقب رفتگي هايي ديده مي شود كه احتمالا براي وسايل آشپزخانه استفاده مي شده كه نقش كابينت را در گذشته است.
در انتهاي مطبخ نيز 2 تنور وجود دارد كه يكي از آن ها پر شده اما ديگري هنوز سالم مانده است.
انبار:
در پشت مطبخ خانه و در همان ضلع شمال غربي ساختمان انباري وجود دارد كه در آن مواد غذايي و ساير اقلام خوراكي نگه داشته مي شود. اين انبار دو در دارد كه يكي به ورودي شمالي و ديگري به ذغال دان راه دارد.
ذغال دان و فضاي پله:
محل نگهداري چوب و ذغال و نيز راهي كه با چند پله به پشت بام منتهي مي شود.
ج)مصالح:
در ساخت بنا مصالح ساختماني با تنوع كمتري وجود دارد. بناي اصلي ساختمان از ملات ساروج و خشت پخته تشكيل شده است. در سقف اتاق هاي داخل خانه نيز ميلگردهاي آهني جهت استحكام سقف تعبيه شده كه نقش مهاركننده را دارند و نيز در ايوان ها تيرهايي چوبي اي ستون ها را به ديوارها متصل كرده اند.
در ساخت پنجره ها هم از چوب و شيشه استفاده شده است. نماي خانه و تزئينات آن تماما از آجركاري استفاده شد ه است. زيباترين نمونه اين آجركاري بر روي ورودي اصلي و به شكل تاجي قرار گرفته است. بر بالاي اين ورودي تزئينات از جنس كاشي با رنگ آبي و زرد و نيز سنگ هاي سياه كوره ديده مي شود. ديوارهاي خارجي نيز با گچ پوشانده شده است.
فصل سوم: آسيب شناسي بنا
نكته اي كه بيش از همه در بازديد از اين خانه جلب توجه مي كند آشفتگي هايي است كه در حياط خانه به چشم مي خورد. نبود نظم و تقارن در درختان اطراف باغ، ايجاد جوي ها و حوض هاي جديد كه مصالح آن ها تناسبي با معماري خشت و گلي ساختمان ندارد. ديوارهاي اطراف و ورودي اصلي ساختمان هم كه خبري و اثري از وجود ساختماني باشكوه در داخل باغ را نمي دهد.
وجود سيم هاي برق كه بدون هيچ ظابطه و نظمي كشيده شده اند از ديگر مواردي است كه در اولين ديدار خودنمايي كرده و چهره اي نازيبا از خانه را ارائه مي دهد.
وجود كنتور و لوله هاي گاز كه بسيار جاي تعجب است در ورودي اصلي بيش از پيش خودنمايي كرده و بازديدكننده را آزار مي دهد. مثلا مي توان كنتور و لوله ها را به ضلع هاي ديگر ساختمان انتقال داد. وجود دو لوله ي آب باران هم بر از هم گسيختگي نماي ورودي افزوده است.
در قسمت داخلي خانه حوض خانه كاملا از بين رفته است.اين قسمت خبر از جلال و شكوه معماري داخلي آن داشته است با اختلاف ارتفاعي درحدود5/1متر و پله در دو طرف ورودي آن وجود حوض در وسط چهار بادگير كه خنكاي آن را تأمين مي كرده است، حوضي در وسط مملو از آب، آبي كه به روشني و خنكاي افزوده است. در اين حوض مي توان شعاع نورهاي خورشيد را كه از گنبد بر داخل افتاده است تماشا كرده و لذتي دوچندان برد. چهار شاه نشين در چهار طرف خانه هم از ديگر مواردي بوده است كه از بين برده شده است، و تبديل به يك حياط متروكه ي داخل شده است كه جز رفت و آمد و نقش فصل ورود و خروج كاربرد ديگري در حال ندارد.
در بعضي قسمت ها و درها از درهاي آهني استفاده شده است كه نيازي به شرح تضاد آن با اين ساختمان نيست.
در قسمت پنجره ها پوسيدگي و رنگ پريدگي به وضوح ديده مي شود كه نياز به بازسازي را به عوامل خانه يادآور مي شود.
بازسازي هاي غيرحرفه اي و غير متناسب با معماري و مصالح گذشته نيز در اكثر نقاط نما و داخل ديده مي شود.
پيشنهاد:
اين اثر در ميراث فرهنگي به ثبت رسيده است و انتظار مي رود در حفظ و سيانت از آن كمال تلاش به عمل آيد. وجود بعضي تغييرات و بازسازي هاي غيراصولي غيرمتناسب كه وجهه تاريخي و قدمت ساختمان را خدشه دار مي كند، براي بازديدكننده آزار دهنده مي باشد. پيشنهاد ما در اين مورد و موارد مشابه اين است كه سازمان ميراث فرهنگي در جهت بازسازي و يا تغييرات احتمالي به افراد مشاوره داده و آنها را راهنمايي كند و با معرفي استادان معمار و بنّاهاي زبردست كه به اصول معماري و ساخت بنادر گذشته آگاه بوده اند، از دستبرد تغييرات غيرهمگون جلوگيري به عمل آورد.