گردشگری، پردرآمدترین صنعت
صنعت گردشگری تا پایان دهه آینده در صدر جدول صنایع پردرآمد جهان قرار می گیرد و انتظار می رود بیش از ۴۰ درصد اشتغال جهان را به خود اختصاص دهد. این صنعت با بخش های مختلف اقتصاد به طور مستقیم و غیر مستقیم در تعامل قرار دارد و با داشتن اثرات مثبت عمیق و متقابل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از بخش های حائز اهمیت و مهم به شمار می رود.
صنعت گردشگری تا پایان دهه آینده در صدر جدول صنایع پردرآمد جهان قرار می گیرد و انتظار می رود بیش از ۴۰ درصد اشتغال جهان را به خود اختصاص دهد. این صنعت با بخش های مختلف اقتصاد به طور مستقیم و غیر مستقیم در تعامل قرار دارد و با داشتن اثرات مثبت عمیق و متقابل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از بخش های حائز اهمیت و مهم به شمار می رود. اگرچه ایران جزو ۱۰ كشور نخست جهان به لحاظ جاذبه های گردشگری است، اما سهم ناچیزی را در جذب گردشگر به خود اختصاص داده است، در حالی كه گزارش های ارائه شده ازسوی سازمان تجارت جهانی (WTO) گویای آن است كه سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ میلادی بهترین دوران برای گردشگری بین المللی طی ۲۰ سال گذشته بوده و حل این مسئله از سوی دست اندركاران گردشگری ایران نادیده گرفته شده است.جدای از بحث علل و موانع جذب گردشگران خارجی، نهادینه شدن فرهنگ ایرانگردی میان مردم و مسافران داخلی از جمله دلایل نبود رشد و بالندگی در صنعت گردشگری و هتلداری ایران محسوب می شود.كشورهای پیشرو در این صنعت، علاوه بر اتخاذ راهكارهایی برای رونق صنعت گردشگری در ایام ركود و كاهش مسافرت ها، تدابیری را برای جبران این نقیصه اندیشیده اند كه برگزاری جشن ها و فستیوال های گوناگون، جاذبه های زمستانی، تخفیف های فصلی و ... از جمله این راهكارهاست، اما شیوه ای كه به نظر كارآمد و دقیق می نماید، ایجاد تسهیلات برای گردشگران داخلی است تا چرخه های این صنعت ابتدا توسط مسافران داخلی، حركتی اولیه داشته باشد تا شاید به این وسیله از مرحله ركود و ایستایی گذر كند.
فرهنگ سفر در ایران
سفر در ایران پیوسته به معنی رویایی شیرین است كه اگر تحقق یابد، گاهی خاطره اش تا سالها باقی می ماند. بزرگان نیز سفر را لازمه رشد و تعالی دانسته اند و افراد دنیادیده و سفررفته را انسانی هایی كم اشتباه، پرتجربه، دارای گستره دید و پختگی ذكر كرده اند. بسیار سفر باید تا پخته شود خامی این كلام آهنگین در شرایط فعلی در مقابل جمله ای بدآهنگ قرار گرفته است و آن سفر یعنی هزینه است. شاید در اعصار گذشته، سفر تنها اراده ای بالا را طلب می كرد، در حالی كه امروزه بدون جیبی پر از پول یا كارت های اعتباری و دسته چك، سفر رویایی دست نایافتنی می نماید. یكی از موانع و مشكلات این بخش، نبود اقامتگاهی مناسب و كم هزینه است. هتل ها با قیمت های بالا تنها برای قشری خاص پاسخگو هستند و فقط در روز ۲۷ سپتامبر (روز جهانی جهانگردی) خدماتی نیم بها ارائه می كنند.
همچنین شمار هتل هایی كه در ایام ركود مسافرت ها قیمت ها را تعدیل می كنند، بسیار كم است. هتل های زمستانی در فصل تابستان تخفیف ۳۰ درصدی ارائه می كنند و برخی هتل ها نیز در فصولی كه گردشگری با ركود محسوسی مواجه است، تخفیف هایی را برای گردشگران منظور می كنند كه به نظر می رسد در این بخش نیز اطلاع رسانی صحیحی صورت نمی گیرد. این در حالی است كه چنانچه مسافران از این تسهیلات آگاه شوند، مطمئنا رشدی قابل ملاحظه در صنعت گردشگری به وجود می آید.
بایسته های بخش هتلداری
بخش مهمی از جاذبه های گردشگری و تضمین رفاه مسافران در گرو اقامتگاه ها و هتل هاست و از آنجا كه یكی از زیرساخت های مهم گردشگری، صنعت هتلداری است، این دو بخش لازم و ملزوم یكدیگر محسوب می شوند. بروز هر گونه چالش و ناهماهنگی در یكی از این دو، اثر مستقیم و شكننده ای بر دیگری دارد. صنعت هتلداری در ایران بیش از ۷۰ سال قدمت دارد، اما ضعف زیرساخت های آموزشی، مدیریتی، رفاهی، نبود تسهیلات دولتی مناسب و اختلاف بین عرضه و تقاضا از یك سو و ورود اندك گردشگران خارجی و نبود تمایل گردشگران داخلی برای اقامت در هتل های گرانقیمت از سوی دیگر، منجر به ابهام در آینده صنعت هتلداری شده است.در كل كشور ۶۱۷ هتل یك تا پنج ستاره وجود دارد كه از این میزان ۶۵ هتل، دولتی و باقی خصوصی است. با احتساب مناطق آزاد، تنها ۱۸ درصد هتل های ایران ۵ ستاره است و این آمار برای كشوری كه به لحاظ برخورداری از مزیت های نسبی و منابع گردشگری جزو ۱۰ كشور نخست دنیا محسوب می شود، بسیار ناچیز است.این درحالی است كه برای دستیابی به اهداف برنامه ۵ ساله چهارم توسعه در جذب گردشگران و جهانگردان، به ۱۵۰ هتل ۳ تا ۵ ستاره نیازمندیم كه باید مطابق با استانداردهای بین المللی ساخته شوند.براساس آمارهای ارائه شده در پیش نویس سند توسعه گردشگری و میراث فرهنگی، تعداد تخت های تاسیسات اقامتی درجه بندی شده در كشور طی سالهای ۱۳۷۹، ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ به ترتیب ۸۶، ۹۰ و ۸/۹۰ درصد رشد داشته است. به این ترتیب تعداد كل تخت های اقامتی كشور از ۵۲ هزار و ۴۲۹ تخت به ۶۱ هزار و ۷۷۰ تخت رسیده است. در صورتی كه در سال ۱۳۸۲، در ایام نوروز، حدود ۲۳ میلیون نفر در ایران سفر كرده اند كه اگر حتی یك سوم این تعداد در هتل ها و سایر مراكز اقامتی شب را می گذراندند، در این ایام به ۹۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تخت نیاز داشتیم، در حالی كه طی این سال، تنها ۶۸۱ هزار و ۵۷۷ تخت در كشور وجود داشته است.این تفاوت چشمگیر در تخت های موردنیاز، سیاستگذاران گردشگری را بر آن داشته تا برای رسیدن به آمار جذب ۲۰میلیون گردشگر ورودی در چشم انداز ۲۰ ساله، به جذب سرمایه گذاران خارجی در توسعه هتل ها بیندیشند. از سوی دیگر، تعداد تخت های هتل های ۵ و ۴ ستاره جدید اندك است و بیشتر این رشد در تخت های درجه پایین ایجاد شده است.قدیمی بودن واحدهای اقامتی موجود، به استثنای چند هتل مدرن و نوساز، ضرورت بازسازی و درجه بندی هتل ها را روشن می سازد. دست اندركاران گردشگری معتقدند كه بسیاری از جهانگردان، ناراضی از ایران خارج می شوند، زیرا علاوه بر فرسوده بودن هتل ها، نحوه سرویس دهی در آنها با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. با توجه به اینكه عمر یك هتل ۱۵ تا ۲۰ سال است، ظرف ۵ سال اول ساخت هتل، سود مناسبی عاید مالك آن می شود، اما با گذشت ۲۰ سال مطمئنا هزینه های تعمیر، نگهداری و خدمات با سود به دست آمده یكسان می شود.بنابراین به منظور توسعه و ساماندهی صنعت توریسم، استانداردهای لازم باید اجرا شود تا برای ارتقای كیفی هتل های ایران گام های اساسی برداشته شود. با توجه به اینكه عمر هتل های كشور بالا رفته و نگهداری آنها بسیار مشكل شده است، بنابراین به طور جدی نیازمند ساخت هتل های جدید هستیم. این درحالی است كه مدت زمان بازگشت سرمایه در صنعت هتل سازی ۲ سال است كه همین امر نگرانی سرمایه گذاران را از بابت خواب سرمایه از بین می برد.در شرایط فعلی و با توجه به نقاط ضعف صنعت هتلداری، اقدامات اخیر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در همكاری با هتل ها در بخش استانداردسازی، آموزش و تهیه پیش نویس سند توسعه گردشگری و میراث فرهنگی كه در آن به توسعه هتل ها توجه شده است، قابل تقدیر است. با افزایش ورود گردشگران و رشد سرمایه گذاری های داخلی و جذب سرمایه های خارجی، همچنین ارائه راهكارهای آسان سازی ورود سرمایه ها، زمینه رشد و توسعه صنعت هتل سازی در كشور فراهم شده است.