مقدمه:
پيشكش به اهل قبله، كه با همه مذاهب گونه گونهشان به خاندان رسول خدا مهر مي‌ورزند.
بي ترديد وقتي ناصرخسرو لب به انتقاد مي‌گشايد مخاطبانش برادران اهل سنت نيستند; زيرا آنها صحابه را مي‌ستايند و اهل بيت را، دستكم به عنوان صحابه، دوست دارند.
مراد و مخاطب اصلي ناصر در شعرهاي انتقادياش دشمنان اهل بيت اند; دشمناني كه گاه در صفوف برادران اهل سنت پنهان مي‌شدند و خاندان پيامبر و پيروانشان دشنام مي‌دادندو مي‌آزردند.
در عرف دين باواران اين گروه اندك را ناصبي مي‌خوانند.
شعرهاي انتقادي ناصر پيام روشن حجت جزيره خراسان به اين گروه است.
آمده پيغام حجت گوش دار اي ناصبي پاسخش ده گر تواني سر مخار اي ناصبي هرچه گويي نغزحجت گوي ليكن قول نغزكي پديد آيد زمغز پرخمار اي ناصبي علم ناموزي و لشگر سازي از غوغا همي‌چون چنيني بيفسار و بادسار اي ناصبي شادچون گشتي براندندم به قهراز بهر ديناز ضياع خويش وازدار و عقار اي ناصبي تاقرار من زبهردين به يمگان است نيست جزب هيمگان اهل حكمت راقرار اي ناصبي چون زمشكلهات پرسم عورتت پيداشودبياِزاري، بياِزاري، بيازار اي ناصبي طبع خرداري تو حكمت راكسي بر طبعت وبست نتواند به سيصد رش نوار اي ناصبي تا قيامت برمكافات فعال زشت تواين قصيده مر تورا ازمن نثار اي ناصبي
عباس عبيري
من آنم كه در پاي خوكان نريزم ----- مر اين قيمتي دُرّ لفظ دَري را
نتيجه کلام :
درزمينه دليلهای ثبت شده می توان به چنين نتيجه عمومی و خصوصی رسيد. انخست اين که ناصر خسرو عنعنه وتجربه سخن وران و سخن سنجان پيشينه مثل رودکی، دقيقی، فردوسی، سينا و ديگران راسرمشق فعاليت گوناگون جنبه خويش قرار داده کوشش به خرج داد تا «قيمت در لفظ دری بهپای خوکان» نريزد و خوار نگردد.ا
پسان اين که زبان دری تاجيکی و فارسی در قرن 11 ازنگاه گسترش وسيع جغرافی و منطقه ای (ايران، خراسان، ماوراء النهر، هندوستان،پاکستان، قفقاز و غيره) خاصيت بين الخلقی و بين المللی را سزاوار گرديد و درک اينروند و جريان ناصر خسرو را الهام بخشيده و دانشمند را به سخن آفرينی هدايت نمود. ا
عامل سوم خوش گفتاری وخوش نويسی و تلاش ناصر خسرو به مواد زبان عمومی مردمی را گوناگون فرهنگی (چونبازمانده مي‌راث قبل از اسلامی) و بسيار زبانی بدخشان تاريخی تقاضا داشت و آن را میتوان عليحده شرح داد. ا
مبادله افکار و گفتار قومهای هرگون زبان بدخشان (شغنانيان، يزغلامي‌ان، وخانيان، اشکاشمي‌ان و غيره) از گذشته تا امروز به طفيلاستعمال زبان بی آلايش و عامه فهم تاجيکی مي‌سر می گردد. از تدقيقات ا. حبيب اف،عالم تاجيک که در اساس استفاده ماخذ و تذکره های آموخته صورت گرفته است، چنين بر میآيد که فعاليت علمی و ادبی ناصر خسرو در بدل 25 سال در بدخشان و دره يومگان صورتگرفته است.
فهرست منابع :
امين، سيد محسن: اعيان الشيعه، دارالتعارف للمطبوعات، بيروت 1983 م.
براون، ادوارد: تاريخ ادبيات ايران از فردوسي تا سعدي، چاپ دوم، ترجمه و حواشي فتح الله مجتبايي، سازمان كتابهاي جيبي، تهران 1342.
حاجي خليفه: كشف الظنون من اسامي الكتب و الفنون، دارالفكر، بيروت 1982 م.
رضازاده شفق: تاريخ ادبيات ايران، شركت مطبوعات، تهران 1315.
سمرقندي، امي‌ر دولتشاه: تذكرة الشعراء، به همت محمد رمضاني، چاپخانه خاور، تهران 1338.
صفا، ذبيح الله: تاريخ ادبيات در ايران، چاپ ششم، انتشارات ابن سينا، تهران.
قبادياني، ناصر خسرو: ديوان اشعار، تصحيح مجتبي مي‌نوي، چاپ سوم، دنياي كتاب، تهران 1372.
قبادياني، ناصر خسرو: رساله در پاسخ 91 پرسش، تصحيح مجتبي مي‌نوي، چاپ سوم، دنياي كتاب، تهران 1372.
قبادياني، ناصر خسرو: روشنايي نامه، تصحيح مجتبي مي‌نوي، چاپ سوم، دنياي كتاب، تهران 1372.
قبادياني، ناصر خسرو: زاد المسافرين، به كوشش ادوارد براون، محمد بذل الرحمان، برلن 1340هـ ق.
قبادياني، ناصر خسرو: سعادت نامه، تصحيح مجتبي مي‌نوي، چاپ سوم، دنياي كتاب، تهران 1372.
قبادياني، ناصر خسرو: سفر نامه، به كوشش محمد دبير سياقي، چاپ دوم، كتابفروشي زواره، تهران 1356.
قبادياني، ناصر خسرو: سفر نامه، به كوشش نادر وزينپور، چاپ هفتم، انتشارات امي‌ر كبير، تهران 1367.
محقق، مهدي: تحليل اشعار ناصر خسرو، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران 1359.
مؤيد ثابتي، علي: تاريخ نيشابور، انجمن آثار ملي، تهران.
مدرس، محمد علي: ريحانة الادب، چاپ دوم، كتابفروشي خيام، تهران 1369.
منصوري، فيروز: نگاهي نو به سفرنامه ناصر خسرو، انتشارات چاپخش، تهران 1372.
موسوي خوانساري، محمد باقر: روضات الجنات في احوال العلما و السادات، چاپ اسماعيليان، قم.
ميرآخوند، مير محمد بن سيد برهان الدين خواوندشاه: تاريخ روضةالصفا، كتابفروشيهاي مركزي ، خيام، پيروز، تهران 1339.
نفيسي، سعيد: تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان پارسي، كتابفروشي فروغي، تهران 1344.
نوايي، مير نظام الدين عليشير: تذكرة المجالس النفائس، به اهتمام علي اصغر حكمت، كتابفروشي منوچهري 1362.
هدايت، رضا قليخان: رياض العارفين، تصحيح مهديقلي هدايت، كتابخانه مهديه تهران، تهران 1316.
برگرفته از
دکتر جعفر شعار، سفرنامه ناصرخسرو، تهران ۱۳۷۱
- مقدمه
- بخش نخست : ناصرخسرو
- ناصر خسرو
- زندگینامه
- آثار ناصرخسرو
- شخصیت ناصرخسرو
- درونمایه شعر ناصرخسرو
- رباعیات
- مسمط
- آثار خسروی
- نجواى جيحون
- روزهاى مدرسه
- وسوسه زرين
- با ابوسليمان
- در ركاب طيلسان
- سايه روشن تاك
- رؤياى جوزجانان
- بخش دوم سمت خيال دوست
- خداحافظ مرو
- بقال خرزويل
- رزار مانوش
- دمى با بوالعلا
- بر مزار ستارگان
- مسجد ياسمن
- شهر زيتون و نماز
- يادگار خليل
- از حرم تا حرم
- در راه قاهره
- بخش سوم : آرمانشهر
- سرزمين آفتاب
- باداعى الدعاة
- بهشت فاطمى
- سفر سبز
- يك روز با شكوه
- اندوه كعبه
- بخش چهار م : وداع با پرديس
- سمت جزيره متروك
- نيكمرد اسوان
- در حريم دوست
- صيادان ثريا
- تنگناى فلج
- شهر دادگران
- اختر ژنده پوش
- ما همانيم
- مهروبان
- از ارّجان تا سپاهان
- ديار ارزشها
- كاريز كيخسرو
- وادى سرگردانى
- شنبه شادگارى
- بخش پنجم حجت مستنصرى
- حرفهاى تازه
- نيرنگ اهريمن
- گريز از دوزخ
- درّه آسمانى
- سالهاى غربت
- رنجهاى زندان
- زمزمههاى تنهايى
- ديار دوزخى
- سگان سرزمين اهريمن
- غروب دلگير
- بخش ششم : گنجهاى دره يمگان
- 1 ـ ديوان اشعار
- 2 ـ روشنايى نامه
- 3 ـ سعادتنامه
- 4 ـ زادالمسافرين
- 5 ـ وجه دين
- 6 ـ خوان الاخوان
- 7 ـ جامع الحكمتين
- 8 ـ رساله گشايش و رهايش
- 9 ـ رسالهاى در پاسخ 91 پرسش
- 10 ـ دليل المتحيرين
- 11 ـ بستان العقل (بستان العقول)
- 12ـ سفرنامه
- نتيجه كلام
- فهرست منابع
- برگرفته از